Haat en afgunst zijn een slechte raadgevers.
Gisteren wijdde ik enige woorden aan afgunst, en vandaag staat haat centraal. Haat als motivatie is een terugkerend thema in elke discussie over controversiële onderwerpen. In spaarzame gevallen geven mensen die haten ruiterlijk toe dat rationele overwegingen geen serieuze rol spelen als zij hun mond opentrekken. En waar haat samenvalt met de consensus binnen de maatschappij, wordt het zelfs gewoonte om het werkwoord 'haten' te gebruiken, zonder dat er alarmbellen afgaan bij de toehoorders.
Als regel is haat echter verpakt. In een rationeel klinkend betoog, of 'humor'. Trump, in NRC dit weekend afgebeeld als een stinkende hoop stront, is 'humor', voor mensen die Trump zien als een stinkende hoop stront. Zijn medestanders en sympathisanten zullen in meerderheid 'not amused' zijn. Maar die zullen, in meerderheid, NRC ook niet lezen. Prekend voor eigen parochie schuiven de grenzen van het 'toelaatbare' steeds verder op. Columnist Arjen van Veelen schrijft zijn ongenoegen over de 'humor' die bij 'on-line' concurrent 'Geen Stijl' uit de commentaarsectie druipt van zich af, maar is blind voor zijn eigen geprononceerde 'Rusland-haat', die binnen zijn 'community' de norm is.
Overigens zijn NRC en 'Geen Stijl', als onderdeel van de Telegraaf, eigendom van dezelfde 'mediagroep', wat te denken geeft. Op dat niveau van 'eigenaar' zal men wellicht serieus menen dat er daarom gesproken kan worden van 'onpartijdigheid', of zelfs 'neutraliteit' en 'tolerantie', maar zo werkt dat niet met haat. Je kunt haat niet tegen elkaar wegstrepen. Het versterkt elkaar. Kijk maar naar die bizarre 'Zwarte Piet'-discussie. 'Leven, en laten leven' is in ons land allang geen optie meer.
De observatie van Rosanne Herzberger, dat mensen 'on line' gruwelijk ongenuanceerd uit hun slof kunnen schieten, maar in de praktijk best meevallen, kun je in één moeite door op haar eigen collega's plakken, sinds kranten en omroepen niet meer simpelweg het nieuws doorgeven, maar grossieren in meningen en commentaren op (een op ideologische gronden geselecteerd deel van) de feiten. Met verblinding als gevolg, waardoor ontwikkelingen die (de kwaliteit van) ons leven direct bedreigen niet, of te laat, zichtbaar worden, of zelfs opzettelijk geheel buiten beeld worden gehouden.
Het is uiteraard niet zo dat ik 'humoristen' die controverses in de samenleving gebruiken om ons wakker te schudden, door de spot te drijven met al te serieuze mensen, ervan beticht dat haat hen drijft. 'Charlie Hebdo' veegt de vloer aan met iedereen. En een goede cabaretier schoffeert op enig moment zijn eigen publiek door radicaal iets anders te beweren dan het wereldbeeld dat hem, of haar, wordt toegedicht. Maar net als in de 'Schone Kunsten' is er een stroming die elk begin van zelfreflectie, en de moeder van alle creatie, de zelfspot, heeft uitgebannen, of heeft omgekat tot een stijlvorm die verder geen betekenis heeft.
Uiteraard begrijp ik de weerzin die bepaalde behoorlijk cynische mensen opwekken. En dat hun gedrag, en de besluiten die zij ons opdringen, anderen tegen de borst stuiten, omdat de haat er af druipt. Waar zij tegelijk wispelturig, en in die zin onberekenbaar zijn, is dat in de praktijk doorgaans minder gevaarlijk dan de mensen die zichzelf bloedserieus nemen, en elk zicht op hun fobische motivatie zijn kwijtgeraakt. Die eerste groep kun je nog, met enige moeite, 'tot de orde roepen' zolang ze geen 'werkbare meerderheid' in het geweer weten te roepen. Die tweede groep is onverbeterlijk, totdat het bloed van hun handen druipt. Het 'Heilige Vuur', en de overtuiging dat zij 'Gods Gift to Mankind' zijn, vertegenwoordigers van een 'Indispensable Civilization', met superieure kennis over mens en maatschappij, zit in hun 'Uitverkoren' genen.
In het algemeen kun je zeggen dat je eens aandachtig in de spiegel moet kijken als je 'volgelingen' krijgt die je aanmoedigen om op de ingeslagen weg voort te gaan. Niet dat je er goed aan doet om in alle gevallen een 'contrair' standpunt in te nemen, en de 'oppositie' te verkiezen boven het accepteren van verantwoordelijkheid, want dan komt er nooit iets uit je handen. Maar introspectie heeft ten onrechte een slechte naam als gevolg van wetenschappelijk onderzoek, waaruit blijkt dat het onbetrouwbare resultaten oplevert, omdat de mens van nature geneigd is tot zelfoverschatting. Dat is niet onwaar, maar met enige inspanning, en opvoedkundige begeleiding, kun je wel leren minder bevooroordeeld naar jezelf, en je motivatie, te kijken. Dat lukt niet als je bent opgevoed als een 'Prinsje' of 'Prinsesje', wat tegenwoordig de norm is.
Uiteindelijk is het minder pijnlijk om bij jezelf te biecht te gaan, dan tijdens het publieke debat tegen de lamp te lopen. En waar dat wetenschappelijke onderzoek er toe leidt dat we worden verwezen naar 'professioneel advies' als het superieure alternatief voor zelfonderzoek, keren we terug naar het uitgangspunt. Het mag 'objectief' klinken, maar de haat van de onderzoeker is niet anders van aard dan die van u, omdat hij of zij 'geschoold' is. Oftewel: 'Volgeling' van een dominante stroming in een 'niet-exacte' wetenschap.
Mijn advies: Lekker blijven lachen om de dingen die u leuk vindt, zonder schaamte. Maar wel blijven nadenken! En zoek een krant, of zender, die u ouderwets, en saai, de feiten geeft. Of lees de krant van 'de vijand' voor de juiste balans.