Wanneer moet de premierskandidaat uiterlijk bekend worden?
"We zitten nu in de formatiefase, waarin de kabinetsleden worden gezocht. Dus ook de minister-president."
"Er zit geen harde deadline aan de formatie. Dat geldt dus ook voor de presentatie van de minister-president. Dat er een premier moet komen, staat wel vast. Dat staat in de Grondwet."
Wie kiest uiteindelijk de nieuwe premier?
"In Nederland kiezen we geen premier tijdens de verkiezingen. Het is wel zo dat de grootste partij iemand naar voren mag schuiven. Meestal is dat de partijleider, maar daar wordt soms van afgeweken."
"In 2003 schoof toenmalig PvdA-leider Wouter Bos bijvoorbeeld Job Cohen (toen burgemeester van Amsterdam) naar voren als premierskandidaat, voor als de sociaaldemocraten de grootste partij zouden worden. De PvdA werd uiteindelijk de tweede partij achter het CDA."
"Nu zou PVV-leider Geert Wilders als verkiezingswinnaar dus een premierskandidaat mogen benoemen. Hij wordt dat zelf niet, omdat daar vanuit de VVD en vooral NSC te grote bezwaren tegen zijn. Dat heeft vooral te maken met de (anti)staatsrechtelijke opvattingen van Wilders en de PVV."
"Dus moet Wilders op zoek naar iemand anders. Ronald Plasterk was de beoogde premier, maar hij haakte af nadat hij in opspraak was gekomen vanwege zijn rol in een patentenkwestie. Er is aangifte tegen Plasterk gedaan vanwege valsheid in geschrifte bij zijn werk voor het Amsterdam UMC."
"De PVV is geen ledenpartij. Wilders is het enige lid, en er is kennelijk de laatste jaren weinig gedaan aan het opleiden van politieke talenten. Er lopen dus niet veel mensen binnen die partij rond die een kabinet kunnen leiden. Daarom duurt de zoektocht naar een nieuwe premierskandidaat vooralsnog voort."
Hoe groot is de kans dat er alsnog geen kabinet komt omdat Wilders niet met een aanvaardbare kandidaat kan komen?
"Ik waag me niet aan kansberekeningen, en al helemaal niet in deze formatie. Er zijn namelijk nogal wat verrassende wendingen geweest de laatste weken."
"Puur theoretisch kan deze formatie nog klappen. Ook op het (niet) leveren van een geschikte kandidaat. Dan is al het werk tot nu toe voor niets geweest. Daar zit op dit moment niemand van de formerende vier partijen op te wachten."
Is er een profiel waaraan de kandidaat moet voldoen?
"Niet zozeer een profiel, al zullen de formerende partijen voorkeuren hebben. Er worden wel voorwaarden gesteld. Dat geldt voor alle toekomstige kabinetsleden."
"De formateur, degene die het proces begeleidt van de kabinetsvorming, stelt een feitenonderzoek in. Er wordt dan gekeken of de kandidaat-minister of -premier een strafblad heeft, bekend is bij inlichtingendienst AIVD en alle belastingen netjes heeft betaald."
"Daarna wordt met de formateur besproken of er vanwege nevenfuncties of eigendommen sprake kan zijn van belangenverstrengeling. In dat geval wordt daar een oplossing voor gevonden. Bijvoorbeeld door een bedrijf op afstand te zetten."
"Helemaal aan het eind van het gesprek vraagt de formateur of er nog zaken uit het verleden zijn die een rol kunnen spelen bij het premierschap. Kortom, er wordt zoveel mogelijk gedaan om verrassingen te voorkomen."
Hoe autonoom is een premier?
"De regering spreekt met één mond. Dat is de gouden regel van ieder kabinet. Is een minister het oneens met het beleid, dan kan dat zorgen voor serieuze problemen. Dat geldt natuurlijk ook voor de premier."
"De minister-president is de 'primus inter pares', oftewel 'eerste onder gelijken'. De premier heeft wel een meer sturende rol dan de ministers. Zo kan hij of zij zelf onderwerpen op de agenda van de ministerraad zetten. Ook is de premier lid van de Europese Raad, de club van de regeringsleiders van alle EU-lidstaten waar belangrijke besluiten worden genomen."
"De functie van de 'eerste onder gelijken' wordt in de Nederlandse politiek dus wel steeds belangrijker."