"Vaak zijn het daklozen, mensen met psychische problemen of personen met een verslavingsachtergrond die zich schuldig maken aan diefstal of agressie", zegt universitair docent Gerard Ritsema van Eck van de Rijksuniversiteit Groningen. "Een camerasysteem zal dat niet voorkomen."
Uitgebreide camerasystemen hebben volgens Ritsema van Eck alleen effect op professionele criminelen. Dat zijn mensen die hoe dan ook iets gaan stelen, maar de pakkans voor zichzelf zo klein mogelijk maken.
"Professionele criminelen lopen een winkel met een uitgebreid systeem voorbij", zegt de universitair docent. "Ze plegen hun diefstal op plekken waar ze dat makkelijk en zonder grote risico's kunnen doen."
In dat licht is het interessant dat supermarktketen Dirk experimenteert met zogenoemde bodycams. Dat zijn camera's die winkelmedewerkers op hun borst dragen. Dat experiment vindt plaats in winkels waar personeel vaak met agressie te maken heeft.
Bodycams geven medewerkers een gevoel van veiligheid
De supermarktketen denkt dat bodycams preventief werken. Het experiment moet uitwijzen of mensen die zich agressief gedragen tot inkeer komen als ze weten dat ze gefilmd worden.
Supermarkten krijgen steeds meer te maken met agressie en geweld, vertelt Lisa Martis van branchevereniging CBL. "Camera's werken vaak preventief, maar inderdaad niet bij iedereen."
"Maar camera's dragen zeker bij aan de veiligheid", vervolgt Martis. "Als er strafbare feiten worden gepleegd, zijn die in beeld en worden die geregistreerd."
Je past je gedrag aan vanwege alle camera's
Bodycams geven medewerkers volgens Ritsema van Eck een gevoel van veiligheid. Maar of de camera's echt agressie voorkomen, betwijfelt de universitair docent. De aanwezigheid van een bodycam zou zelfs als een rode lap op een stier kunnen werken.
Camerasystemen hebben ook een uitwerking op mensen zonder kwade intenties, onderstreept privacyonderzoeker Ine van Zeeland van de Vrije Universiteit Brussel. "Mensen voelen zich voortdurend bekeken en passen hun gedrag daarop aan."
Het effect van camera's op je gedrag is volgens Van Zeeland nog groter bij slimme camera's met bijvoorbeeld gezichts- of gedragsherkenning. Maar ook bij bodycams waarmee je van heel dichtbij recht in je gezicht gefilmd kunt worden.
Dat effect herkent de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). "Je krijgt een situatie waarbij je bij elke beweging die je maakt moet nadenken: is dit normaal, of denkt het systeem nu dat ik iets steel?", legt woordvoerder Quinten Snijders uit. "Je wil natuurlijk niet dat je ten overstaan van andere klanten staande wordt gehouden, omdat 'het systeem' denkt dat jij een winkeldief bent."
Tim Wijkman-van Aalst is techverslaggever voor NU.nl
Middel mag niet erger zijn dan de kwaal
De AP houdt de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten. Supermarkten mogen camera's plaatsen om bijvoorbeeld diefstal te voorkomen. "Maar als winkelier moet je kunnen aantonen dat jouw cameragebruik proportioneel is", zegt Snijders.
"Wanneer winkeliers indringendere vormen van cameratoezicht gaan toepassen, is de inbreuk op de privacy van de klant groter", vervolgt hij. "De kans dat het dan wettelijk niet is toegestaan, is dan ook erg groot."
In 2020 gaf de AP een officiële waarschuwing aan een supermarkt die camera's met gezichtsherkenning wilde inzetten. Dat is een voorbeeld van indringender cameratoezicht. Het gebruik van dat soort camera's is daarom in de meeste gevallen verboden, onderstreept de toezichthouder.