In Nederland staan 266.000 mensen onder bewind. Dat betekent dat zij vanwege langdurige schulden of mentale problemen zoals dementie niet meer over hun eigen bankrekening mogen beschikken. Meestal nemen bewindvoerders het beheer van de financiën over. Sommige bewindvoerders kopen dossiers van cliënten op of verkopen die door, met grote financiële gevolgen voor de cliënten, blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws. 

Bewindvoerders die willen groeien, betalen voor dossiers van bewindvoerders die willen stoppen of met pensioen gaan, en hebben hier bedragen voor over variërend van 300 tot 1500 euro per dossier. 

Terugverdienen via cliënten

Sociaal bewindvoerder Nelis van Steenoven luidt de noodklok, omdat een bewindvoerder die betaalt voor een dossier zijn investering terug moet verdienen over de rug van de cliënten. "Ik word regelmatig benaderd met de vraag of ik nog een paar dossiers wil kopen", zegt hij. "Mensen die toch al niets hebben, veranderen hierdoor in een investeringsobject."

Hoe vaak mensen onder bewind een rekening krijgen als hun dossier wordt doorverkocht, is onduidelijk. De Raad voor de rechtspraak laat weten dat meerdere keren per week, tussen de 150 en 230 keer per jaar, een aantal dossiers tegelijk tussen bewindvoerders wordt uitgewisseld. Niet in alle gevallen worden kosten gerekend, want kantonrechters die hier toezicht op houden, oordelen daar verschillend over.

Het kopen van een bewindsdossier is aantrekkelijk, omdat bewindvoerders een deel van de gemaakte kosten meteen in rekening kunnen brengen bij de nieuwe cliënt. Dit worden 'aanvangskosten' genoemd, à 751 euro, terwijl de scheidende bewindvoerder ook nog eens 281 eur­o mag vragen voor een 'eindafrekening'.

In totaal gaat het dus om meer dan 1000 euro, terwijl de cliënten meestal niet om een nieuwe bewindvoerder hebben gevraagd.

Verkeerd gebruik

André Moerman, sociaal jurist gespecialiseerd in bewindszaken, vindt dat aanvangskosten op deze manier verkeerd gebruikt worden. “Aanvangskosten zijn eigenlijk bedoeld als iemand voor het eerst onder bewind komt en zijn of haar leven een puinbak is. Dan kost het de bewindvoerder veel extra tijd om het financiële leven van de cliënt op orde te brengen”, zegt Moerman. “Maar als een bewindvoerder met pensioen gaat of ontslagen wordt door de rechter, wordt een bestaand dossier overgedragen en heeft de nieuwe bewindvoerder daar meestal veel minder werk aan.”

Zelfs bij misstanden

Zelfs als bewindvoerders door de rechtbank worden ontslagen wegens wanpraktijken of onrechtmatigheden, moeten hun cliënten ‘aanvangskosten’ betalen aan de nieuwe bewindvoerder. 

Eerder dit jaar nog ontsloeg de kantonrechter in Almelo bewindvoeringskantoor Stichting Zonder Zorgen als bewindvoerder vanwege 'onmiskenbaar slecht bewind'. De 34 cliënten kregen een nieuwe bewindvoerder toegewezen, maar moeten de aanvangskosten van 751 euro zelf betalen, aldus het vonnis. 

Sjadina van der Wal uit Heerenveen overkwam het in 2020. Zij stond met haar man een tijdje onder bewind omdat hun woning onder water was komen te staan en de schulden onoplosbaar bleken. 

Gespaard voor vakantie

Toen haar bewindvoeringskantoor in de problemen kwam, werd haar dossiers overgedragen aan een andere bewindvoerder. Begin 2020 zag Sjadina, die met haar gezin rond moest komen van minder dan 100 euro per week, dat de oude bewindvoerder en de nieuwe bewindvoerder allebei geld afschreven van haar rekening. In totaal ging het om 1000 euro. 

"Daar stonden we versteld van, want het was niet onze fout dat wij moesten overstappen", zegt Sjandina. "Dat geld was voor de vakantie gespaard, en dat was nu weg naar de bewindvoerder. We hebben het tot op de dag van vandaag niet teruggekregen."

De Raad voor de rechtspraak, waar de kantongerechten onder vallen, bevestigt dat er 'soms een vorm van goodwill' wordt betaald voor de overname van een dossier. De organisatie wil het verhandelen van dossiers niet veroordelen. "Dat is niet aan ons." De Hoge Raad oordeelde in 2023 dat het rekenen van aanvangskosten bij de overdracht van een dossier is toegestaan, omdat de beloningsregeling nu eenmaal zo in elkaar zit.

Maar ook binnen de rechtspraak is daar discussie over, want twee bewindsjuristen van de rechtbank Oost-Brabant waarschuwden vorig jaar ook dat cliënten van bewindvoerders hierdoor gedupeerd raken. 

"Het kan niet zo zijn dat de betrokkene, die een afhankelijkheidspositie heeft, bijna 1000 euro moet betalen voor iets waar hij zelf niet om heeft gevraagd én waarop hij ook geen enkele invloed heeft", schreven rechtbankmedewerkers vorig jaar in het Nederlands Juristenblad. 

Als cliënten van bewindvoerders zelf geld op de spaarrekening hebben, moeten ze de kosten uit eigen zak betalen, zoals Sjadina en haar man. Maar in de meeste gevallen is dat geld er niet en wordt de bijzondere bijstand, een potje van de gemeente voor onvoorziene kosten, hiervoor aangesproken. 

Dat stoort wethouder Peter Heijkoop, uit Dordrecht, die namens alle Nederlandse gemeenten de gesprekspartner is van het kabinet op het gebied van schulden en bewindvoering. Want dan draait de belastingbetaler ervoor op. "Wat hier gebeurt misschien wel rechtmatig, maar niet rechtvaardig", zegt Heijkoop. 

"Vergelijk het met je huisarts. Stel dat je moet overstappen naar een andere huisarts, omdat hij met pensioen gaat of omdat er dingen mis zijn gegaan. En dat je dan moet betalen om van je huisarts af te kunnen. En dat je ook nog eens flink moet betalen om bij een nieuwe huisarts terecht te kunnen. Dat is eigenlijk onbestaanbaar."

Gemeenten willen taak overnemen

Wethouder Heijkoop gaat namens de Vereniging Nederlandse Gemeenten bij het kabinet aankloppen om aanvangskosten niet langer te verhalen op de cliënten van bewindvoerders. Hij hoopt op een grotere rol voor gemeenten. 

"Wij doen ook al schuldhulpverlening, of budgetcoaching, het is dus een aanvulling als we meer mogen doen op het gebied van bewindvoering. De kantongerechten doen hun best, maar die zijn echt te druk om dit werk er ook nog bij te moeten doen."

Branche: extra uren werk

Horus en de NBBI, de brancheverenigingen voor bewindvoerders, laten in een reactie weten dat de aanvangskosten in rekening worden gebracht omdat de overdracht van een dossier extra uren werk met zich meebrengt voor de bewindvoerders in kwestie.

"Wij hebben niet het idee dat het 'verkopen' van dossiers een gouden business is en hebben ook geen cijfers gezien die dit suggereren. Zoals aangegeven zijn er bedrijfsovernames zoals in elke andere branche en het 'verkopen' van een dossier op zich is best risicovol voor de koper tegen een summiere vergoeding."

De brancheverenigingen denken dat er niet veel gehandeld wordt in dossiers, omdat zowel de rechtbank als de cliënt zelf toestemming moeten geven voor de overdracht van een dossier.

Maar sociaaal bewindvoerder Nelis van Steenoven bestrijdt dat. "Je bent iemands bewindvoerder, ze vertrouwen je, doorgaans tekenen cliënten als je hen iets voorlegt. Het doorverkopen van dossiers en die kosten verhalen op de clienten zou echt verboden moeten worden."