Boeren dolblij met ‘hoopgevende’ plannen, maar zijn die haalbaar? ‘Ze houden een worst voor die niet bestaat’

Symbolisch voor de koerswijziging van het nieuwe kabinet is de naamsverandering die het huidige ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) zal ondergaan. Niet alleen krijgt de visserij haar plek weer terug en verandert ‘voedselkwaliteit’ in ‘voedselzekerheid’, ook verschuift natuur van de tweede naar de laatste plaats: het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur.

De maatregelen die het nieuwe kabinet voornemens is, maken duidelijk wat die koerswijziging in de praktijk betekent: geen gedwongen onteigening of krimp van de veestapel, een vrijstelling op dieselaccijns voor de landbouw, een herijking van de Natura2000-gebieden – zodat kleine natuurgebieden verdwijnen – en een langzame transitie naar een dierwaardige veehouderij, met veel mitsen en maren.

De reacties uit de sector zijn jubelend. Mark van den Oever, voorman van Farmers Defence Force, noemt de plannen ‘een kroon op ons werk’. Agractie ziet dat ‘idealisme plaatsmaakt voor realisme’. Ger Koopmans, voorzitter van brancheorganisatie LTO, spreekt van een ‘hoopgevend’ akkoord, en proeft ‘waardering voor de land- en tuinbouw’.

Geen concrete uitwerking

Roy Meijer van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt is ook blij met het akkoord en de beloofde ‘extra aandacht voor jonge boeren’. Hij zegt er wel bij: ‘Alles staat of valt met de uitvoering.’

Veel maatregelen zijn namelijk nog niet concreet uitgewerkt, en het is de vraag hoe haalbaar sommige zijn. De oplossing van de mestcrisis zoeken PVV, VVD, NSC en BBB bijvoorbeeld in Brussel, waar ze nieuwe, regiospecifieke regels willen bedingen over hoeveel mest er mag worden uitgereden, de zogeheten derogatie.

Demissionair minister van Landbouw Piet Adema (ChristenUnie) heeft al meermaals gezegd dat zoiets onhaalbaar is, zeker zolang er geen concreet en effectief plan ligt om de waterkwaliteit in Nederland te verbeteren. Van zo’n plan ontbreekt in het hoofdlijnenakkoord elk spoor. Terwijl de onderhandelingen met Brussel lopen, willen de partijen alleen ‘bezien welke noodmaatregelen er nodig zijn om de mestcrisis op te lossen’.

LTO pleit al langer voor een terugkeer van de uitzonderingspositie voor Nederland als het gaat om het uitrijden van mest, en voorzitter Koopmans heeft er vertrouwen in dat de Europese Commissie zal meebewegen. ‘Alles is een onderhandeling in Brussel. Het gaat om wat je zelf meeneemt aan maatregelen en onderbouwing.’

Koopmans suggereert dat een nieuwe uitzonderingspositie onderdeel zou kunnen zijn van een grotere uitruil in Brussel. Of dat lukt, valt te bezien: het kabinet is ook op het gebied van bijvoorbeeld migratie van plan de grenzen van de Europese wet op te zoeken of zelfs overschrijden.

Geitenpaadjes voor de stikstofcrisis

Om de stikstofcrisis te verlichten, wil het nieuwe kabinet juridische geitenpaadjes betreden. Zo pleiten de partijen voor een rekenkundige ondergrens voor stikstofuitstoot, waardoor activiteiten die tot weinig uitstoot leiden weer mogelijk zijn. De Raad van State heeft meermaals gezegd dat zo’n drempelwaarde alleen juridisch haalbaar is als de stikstofuitstoot sterk naar beneden gaat, en dan nog alleen voor sectoren met een relatief kleine uitstoot, zoals de bouw.

Volgens Raoul Beunen, hoogleraar omgevingsbeleid aan de Open Universiteit, is een drempelwaarde op dit moment daarom ‘juridisch niet haalbaar’, omdat de stikstofuitstoot nog te hoog is. ‘Ze houden mensen een worst voor die helemaal niet bestaat’, reageert hij.

Ook willen de partijen de zogeheten kritische depositiewaarde (KDW) uit de wet schrappen, een norm voor de maximale stikstofneerslag in een natuurgebied. In plaats daarvan moet de staat van de natuur leidend worden voor natuurbeleid. Een werkgroep ingesteld door het ministerie van LNV concludeerde in maart nog dat dit plan juridisch twijfelachtig is en voorlopig niet uitvoerbaar.

Kop in het zand

Beunen denkt dat het mogelijk is de KDW te vervangen, maar daarmee zou het kabinet volgens hem het signaal afgeven dat het vermindering van de stikstofdepositie niet serieus neemt. ‘Dan zal de Raad van State nog kritischer gaan kijken naar vergunningen. Bovendien moet je nog steeds stevige maatregelen nemen tegen stikstofuitstoot, omdat de staat van de natuur leidend is.’

De partijen steken volgens Beunen hun kop in het zand. ‘Op de korte termijn is dat voor een paar partijen en bedrijven prettig, maar je houdt iedereen voor de gek. De problemen verdwijnen niet.’

Johan Vollenbroek, die met zijn milieuorganisatie Mobilisation for the Environment meerdere stikstofzaken tegen de staat won, voorspelt een ‘tsunami aan juridische procedures’, onder meer tegen de drempelwaarde en de terugkeer van de maximumsnelheid van 130 kilometer per uur op de snelweg.

‘Voor het eerst in jaren zo positief’

Desondanks denkt LTO-voorzitter Koopmans niet dat zijn achterban blij wordt gemaakt met een dode mus. ‘De afgelopen vijf jaar heeft de regering boeren een hele hoop dode mussen gegeven. Met betere wetgeving en een sector die perspectief heeft, en daarom kan investeren om de uitstoot te verlagen, ontstaat er ook een betere onderbouwing voor de rechter.’

Ook Meijer van de jonge boeren van het NAJK is optimistisch gestemd. ‘Het is voor het eerst in jaren dat de hele boerensector zo positief reageert op een plan uit Den Haag. Zulk draagvlak biedt mogelijkheden om samen de problemen op te lossen.’