Bioboeren smachten naar goedkopere landbouwgrond – burgers schieten te hulp en kopen grond

De akker van Jelle Knoot is eind maart nog bijna leeg, alleen vooraan steken een paar stengels van knoflookplanten uit de grond. De eerste zaden en pootgoed voor spitskool, venkel, aardappels en andere gewassen komen volgende week pas binnen. Als die deze zomer zijn akker weer vullen, is dat vermoedelijk niet het enige dat er groeit. ‘Vorig jaar zag ik zeven of acht fazantenkuikentjes rondlopen’, vertelt hij. ‘Je kan denken: ze eten mijn spitskolen op. Maar ze pikken ook schadelijke insecten weg. Je werkt toch samen met de natuur, niet tegen.’ De toekomst van die samenwerking heeft Knoot onlangs veiliggesteld met dank aan honderden ideële investeerders.

Op zijn biologische akkerbouwbedrijf in Numansdorp, aan het Hollandsch Diep, teelt Knoot (28) zo’n achttien verschillende gewassen op de zeven hectare die hij van zijn vader en oom pacht. Het levert wat op, maar om rond te komen werkt hij drie dagen in de week als landbouwadviseur. Voor een rendabel en toekomstbestendig bedrijf wil hij 3 hectare van een buurman erbij hebben en de grond van zijn vader en oom overnemen.

Daar wringt de schoen. Landbouwgrond in Nederland is namelijk duur en de afgelopen jaren steeds duurder geworden. Uit cijfers van het Kadaster blijkt dat de gemiddelde grondprijs zo’n 82 duizend euro per hectare bedraagt, met een uitschieter naar 177 duizend euro op de vruchtbare Flevolandse poldergrond.

De redenen zijn legio: verlies van landbouwgrond ten koste van ruimte voor woningbouw, bedrijventerreinen, zonneparken en andere bestemmingen, strengere mestregels waardoor melkveehouders op zoek gaan naar grasland om hun mest op uit te rijden, Europese landbouwsubsidies die verdeeld worden per hectare, en de opkomst van speculatie in landbouwgrond.

De torenhoge kosten van grond zijn voor ‘normale’ boeren al lastig op te brengen, laat staan voor een bioboer als Knoot. Biologische landbouw – zonder gebruik van kunstmest of bestrijdingsmiddelen – levert immers minder op per hectare. De bioboer krijgt iets meer voor zijn producten, maar niet genoeg om de lagere opbrengst volledig te compenseren. Dan blijft er dus niet genoeg over om de lening terug te betalen waarmee de grond is aangekocht.

Het initiatief Aardpeer

Dat is waar Aardpeer om de hoek komt kijken. Die organisatie geeft obligaties uit aan particulieren die willen bijdragen aan verduurzaming van de landbouw. Met het opgehaalde geld koopt Aardpeer grond voor boeren, onder wie Jelle Knoot. De boeren betalen een pacht die past bij wat de grond kan voortbrengen.

Knoot rekent het voor: ‘Stel dat ik voor 10 hectare 820 duizend euro betaal. Rente en aflossing zal samen zo’n 10 procent zijn, dus dan betaal je jaarlijks 82 duizend euro. Dat gaat bij lange na niet lukken, dan ben ik na een jaar failliet. Dankzij Aardpeer heb ik wel een verdienmodel.’

Knoot is niet de enige duurzame boer die er met de bank niet uitkomt. Daniëlle de Nie adviseert boeren die meer met de natuur willen werken en liep er zelf ook tegenaan. ‘Het zette me aan het denken: hoe kan het dat de prijs van landbouwgrond niet meer in verhouding staat tot wat we daarop duurzaam kunnen produceren? Vanwege de hoge investeringskosten moet je de grond letterlijk uitmelken om het terug te verdienen. Zonder oplossing van het grondvraagstuk geen transitie.’

De Nie richtte samen met een aantal andere initiatiefnemers Aardpeer op. De naam is een verwijzing naar de aarde en grond waar de organisatie goed voor wil zorgen, en het Engelse woord peer, een gelijke. ‘Bovendien woekert aardpeer als gewas heel erg. Eenmaal geplant zijn ze niet uit te roeien en nemen ze alle grond over’, zegt De Nie lachend.

Knoot is dolblij met de samenwerking. ‘Ze hebben vertrouwen in mij als boer. Ze zeggen: ‘Jij bent de expert, als je je bio-certificaat haalt en je blijft verduurzamen, is dat het belangrijkste.’ Dankzij Aardpeer kan ik de grond duurzaam bewerken en haal ik er een verdienmodel uit.’

Schoffelmachine

De boerderij waar Knoot nu werkt was ooit van zijn opa. ‘Als klein kind kwam ik er al altijd na school. De schapen voeren, klussen, trekker rijden.’ Hij ging naar de agrarische hogeschool en vroeg in 2016 aan zijn opa of hij de grond – die destijds werd verpacht aan een buurman – niet zelf mocht bewerken. Hij begon meteen met de omschakeling naar biologisch.

‘Ik werkte daarvoor veel bij gangbare boeren, en na een dag onkruid bestrijden met glyfosaat had ik altijd hoofdpijn. Dat voelde dus niet goed’, vertelt Knoot. ‘Tijdens mijn opleiding werkte ik bij een biologische boer en kwam ik erachter dat het afstellen van een schoffelmachine veel leuker en mooier is. Mechanisch onkruid bestrijden kan ook, zolang je maar de juiste apparatuur en kennis hebt.’

Een jaar geleden kon hij de boerderij overnemen met financiële steun uit de familie. Maar de landbouwgrond is een ander verhaal. Sinds het overlijden van zijn opa is die nu in handen van zijn vader en broer. ‘Door de grond te kopen kan ik plannen maken voor de komende tien jaar en blijven verduurzamen.’

Aardpeer heeft de boeren voor het uitkiezen, vertelt De Nie. ‘We krijgen wekelijks aanvragen van boeren die met ons willen werken. De crux zit hem erin investeerders te vinden die niet zozeer gericht zijn op financieel rendement, maar op een gezonde bodem, schone lucht en schoon water.’ De investeerders van Aardpeer ontvangen jaarlijks namelijk slechts 1 procent rente, minder dan op de spaarrekening. Dat kan volgens De Nie niet hoger. ‘Dan moeten we ook een hogere pacht gaan vragen en sturen we de boer richting intensieve productie.’

Investeringsronden

Desondanks wist Aardpeer in twee investeringsronden al 10 miljoen euro op te halen en daarmee 105 hectare grond aan te kopen. In de derde ronde, die liep tot en met 10 mei, hebben de initiatiefnemers nog eens ruim 1,2 miljoen opgehaald voor Knoot en een aantal andere boeren. Buiten deze investeringsronden is het mogelijk om te doneren aan Aardpeer. De organisatie hoopt dat op termijn ook grote investeerders zoals pensioenfondsen aansluiten.

‘Die investeerders moeten dan wel een duidelijk ideële doelstellingen hebben’, zegt landbouwonderzoeker Alfons Beldman van de Wageningen Universiteit. Hij deed onderzoek naar Aardpeer en vergelijkbare initiatieven en vraagt zich af hoeveel grote partijen genoegen nemen met een veel lager rendement. ‘Je kan de economie niet uitzetten.’

Een investeerder die wel vanaf het begin betrokken is, is de Triodos Bank. De bank financiert al sinds de oprichting in 1980 bioboeren en liep ook geregeld tegen het probleem van dure grond aan. ‘Aardpeer is schaalbaar en onomkeerbaar’, zegt Riëlla Hollander-Van de Vondervoort van het Triodos Regenerative Money Centre, het onderdeel van de bank waar initiatieven worden ondersteund die transformaties aanjagen die(nog) niet op een traditionele manier financierbaar zijn. ‘Met Aardpeer kunnen we landbouwgrond voor een lange periode uit de markt halen en veiligstellen voor duurzame landbouw.’

Samen met zijn vader Anne, die ook de smaak van het boeren weer te pakken heeft gekregen, is Knoot afgelopen winter vooral met achterstallig onderhoud bezig geweest. ‘Mijn opa heeft er de afgelopen jaren weinig aan kunnen doen.’ Ze hebben een koelcel gebouwd voor oogst die niet meteen wordt opgehaald en allerhande gereedschap gerepareerd. En de blauwe trekker uit de jaren zestig die in de schuur staat? ‘Die rijdt nog hoor’, zegt Anne. ‘Niet zoals die machines van tegenwoordig.’

Fazanten

Veel groter dan dit hoeft het voor hem niet, vertelt Jelle terwijl hij de dijk oversteekt die tussen zijn akkers en stallen ligt. ‘Als ik er wat aan kan verdienen, ben ik in principe al tevreden.’ Hij wijst naar een stukje grasland voor de akker. ‘Dat heb ik onlangs met hulp van een vriend gekocht en schakel ik nu om naar biologisch.’ De twee jaar die voor die omschakeling staat, is volgens Knoot een minimum. ‘Bij het vorige stuk land zaten er na anderhalf jaar nog steeds strepen in het gras van de chemie.’

Op het gras zou Knoot uiteindelijk wel wat kalfjes willen laten grazen of een kippenren bouwen. De mest kan hij dan weer kwijt op zijn eigen akkers. Tot die tijd maken de fazanten en andere vogels de dienst uit op zijn land. Binnenkort zit er misschien wel weer een nestje. ‘Dan zet ik er een stokje bij en laat ik de planten eromheen gewoon staan, zodat ze op hun plek kunnen blijven zitten.’

Investeerders in Aardpeer