Gaza-protest laat bredere polarisatie zien

De opluchting in de ambtswoning van de Amsterdamse burgemeester na de opvallend rustig verlopen Dodenherdenking was van korte duur. Want maandagmiddag deden pro-Palestijnse activisten wat ze zaterdagavond achterwege lieten: ze lieten luidkeels van zich horen, door een terrein van de Universiteit van Amsterdam te bezetten en daar tot diep in de nacht leuzen te scanderen. Free free Palestine. Ze eisten dat de UvA alle banden met Israëlische instellingen zou verbreken.

De politie ging maandagnacht over tot ontruiming, met geweld, waarna dinsdag een tweede bezetting van UvA-terrein volgde, midden in de Amsterdamse binnenstad. De ontruiming daarvan, woensdag, ging opnieuw gepaard met geweld. Zeker zes agenten raakten gewond doordat enkele demonstranten met stenen, zwaar vuurwerk en verfbommen gooiden en agenten bespoten met brandblussers en ammoniak. Meer dan tweehonderd demonstranten zijn aangehouden. Zij spreken op hun beurt van buitensporig politiegeweld, met wapenstokken, honden en pepperspray.

Ook de stad en de universiteit is fysieke schade toegebracht. Honderden bakstenen uit de straten. Kostbare kunst vernield. Graffiti op de muren. Tijd om de wonden te likken is er echter niet. Terwijl burgemeester Femke Halsema zich vrijdag tegenover de gemeenteraad moest verantwoorden, vond er opnieuw protest plaats. Zaterdag staat een grote demonstratie gepland op de Dam. Maandag is er een ‘walk-out’ op de UvA voorbereid. En zondag is vermoedelijk geen rustdag.

Ondertussen dringt de vraag zich op wat we hier eigenlijk gadeslaan. In Den Haag zijn ze er heel stellig over. „Puur tuig”, oordeelde Justitieminister Dilan Yesilgoz (VVD). „Antisemitisme”, zeiden premier Rutte en staatssecretaris Eric van der Burg van de VVD in een reactie. „Dat krijg je ervan als je de grenzen wagenwijd laat openstaan”, aldus PVV-leider Geert Wilders.

Cement

In Amsterdam klonken de autoriteiten gematigder. De UvA is de voorbije week herhaaldelijk in gesprek gegaan met demonstranten, toonde naar eigen zeggen begrip voor de actie, publiceerde een lijst met Israëlische samenwerkingen en stelde tijdelijke bevriezing daarvan voor gedurende een ‘brede dialoog’. Maar een boycot van Israël ging de universiteit te ver – net als bezetting van haar eigen percelen.

Burgemeester Halsema sloeg vrijdag tegenover de gemeenteraad ook een milde toon aan. Ze noemde het geweld tussen actievoerders en politie „naar om te zien” en riep gewonde demonstranten op aangifte te doen. Ze had geprobeerd de UvA en de studenten „tot elkaar” te laten komen en noemde de studentenwoordvoerders „geëngageerd en intelligent”.

Tegelijk verdedigde ze het politieoptreden. Daartoe was „niet lichtzinnig besloten”. Dit was geen vreedzame demonstratie geweest, zei Halsema donderdag al op televisie, dit was een bezetting van gebouwen. „En er lagen op het dak stenen klaar om naar de politie te gooien.”

De politie moest wel ingrijpen, beaamde korpschef Frank Paauw op de radio, omdat er strafbare feiten waren geconstateerd en aangiften van de UvA lagen. Pauw zei ook dat de politie altijd de-escalerend optreedt. Hij had tussen de demonstranten „heel nette, vredelievende mensen gezien die ik helemaal niet eens bij politiegeweld in de búúrt wil hebben”.

Lees ook ‘Herhaal wat ik zeg’, klinkt het ’s nachts op de campus van de UvA. ‘Vertel de politie niets. Raak niet in paniek’

Tegelijk zei Paauw dat er een „vesting” was gebouwd met „zeer professionele barricades”, „er stonden mensen cement te mengen”. Hij zag daarin bewijs dat het niet alleen studenten waren in het protest. Hij noemde dat „gekaapt door groepen, met name anarchistische groepen als Antifa en de kraakbeweging”. Hij sprak van „straatterreur”.

Zijn verklaring voor de verbreding van het studentenprotest was dat er in de samenleving na corona resten „anti-overheidssentiment” gebleven zijn, en het maatschappelijk klimaat nog altijd is gepolariseerd. Hij noemde „de vreselijke toestand” in Gaza „brandstof voor de polarisatie hier”.

Anti-establishment

Dat sentiment – anti-establishment – was de voorbije week ook merkbaar in de Amsterdamse straten. Daar hoorde je geregeld: „Fuck Halsema”, op repeat en in koor. En ook: „Tout le monde déteste la police” – uit zo’n duizend kelen. „We are victimized by police violence, thanks to mayor Halsema”, galmde het donderdagavond door de megafoon over het Spui.

Organisatoren riepen de demonstranten daar wederom op niet met de pers te praten. „Media bagatelliseren het geweld van Israël en de politie”, verklaarde een student op het Spui na enig aandringen. Ze geloofde niet dat demonstranten geweld tegen de politie hadden gebruikt. „Dat zijn undercoveragenten die vermomd in een keffiyeh geweld uitlokken, zodat de politie kan ingrijpen.”

Ik heb heel nette, vredelievende mensen gezien, en straatterreur

Het lijkt of sommige groepen volledig langs elkaar heen praten. Op X klinkt het dat het politieoptreden te lief was, en te laat. Op Instagram, waar het al de hele week hartjes en watermeloenen regent, vond men het onnodig en escalerend. Misschien verklaren deze sociale bubbels hoe het kan dat de burgemeester in de aanloop naar Dodenherdenking wel „enorme actiebereidheid” had bespeurd – en uit „ernstige vrees voor ernstige wanordelijkheden” op de Dam extra maatregelen had getroffen – maar de politie deze goed voorbereide protesten volgens een zegsvrouw „niet had zien aankomen”.

Ook over wat de protesten deze week hebben opgeleverd, verschillen de meningen. „Het punt dat de studenten wilden maken is verloren gegaan door de kaping van hun demonstratie”, oordeelde politiechef Paauw. „Eerlijk gezegd vond ik het heel mooi de afgelopen vier dagen. Er is een revolutie gestart en ik had een saamhorig gevoel van broederschap”, zei Sophie Schwartz, beter bekend onder haar artiestennaam Sophie Straat, vrijdag als inspreker tegen de gemeenteraad.

Weltschmerz

Dat saamhorigheidsgevoel onder de honderden demonstranten was tussen de wapenstokken en stapels bakstenen overigens duidelijk zichtbaar. Net als hun energie, betrokkenheid, weltschmerz, diversiteit en tolerantie onderling. Donderdag op het Spui stonden ook Israëliërs van de protestgroep Gate48, en waren bekende activisten van Mokum Kraakt en XR aanwezig. De man die is veroordeeld voor het zwaaien met een fakkel voor het huis van oud-minister Sigrid Kaag was er ook.

Het feit dat verschillende groepen samenkomen kan betekenen dat er „een aanzuigende werking” uitgaat van het protest, zoals de politie stelt, en dat beroepsactivisten en „anarchistische groepen” de „studenten als een schild gebruiken”. Het kan ook een consequentie zijn van intersectionaliteit, de gedachte dat verschillende vormen van maatschappelijk onrecht samenhangen. Gaza staat voor veel demonstranten voor iets groters. Het gaat om meer dan een conflict tussen Israël en Hamas. Het gaat over mensenrechten en wereldwijde ongelijkheid. Over solidariteit en medeplichtigheid.

Lees ook ‘In Israël zijn de academische instellingen diep verwikkeld in de repressie’

Donderdagavond bleef het op het Spui betrekkelijk rustig – op drie verijdelde pogingen om het Maagdenhuis te bezetten na. De organisatoren van het protest riepen studenten om 22.00 uur op naar huis te gaan, maar niet dan nadat ze twee minuten lang samen in stilte hadden gezeten, met twee vingers in V-vorm in de lucht. Dat stemde de burgemeester „een beetje optimistisch”.

Ook vrijdagmiddag verliep de demonstratie bij het stadhuis, waar Halsema zich moest verantwoorden in een spoeddebat, relatief vreedzaam. Wel werden journalisten uitgemaakt voor „genocide cheerleaders”.

Al met al vond de burgemeester het „een sombere week”, zei ze tegen de raad. Net als tijdens Dodenherdenking pleitte Halsema voor mededogen met elkaar. Want „polarisatie krijgt steeds meer greep op onze stad.”