Openstelling naoorlogse archieven over collaborateurs mag niet worden beperkt
Openheid over de feiten weegt het zwaarst
Foto: Public domain 
In 2025 zullen de dossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) over honderdduizenden NSB’ers openbaar worden. Nabestaanden van sommige NSB’ers willen die openbaarmaking graag inperken. Hun zorgen zijn begrijpelijk, maar de belangen van de slachtoffers en openheid over de feiten zouden zwaarder moeten wegen. Een column van Maaike van Charante.
Na de Tweede Wereldoorlog werden honderdduizenden NSB’ers gearresteerd en voor kortere of langere tijd opgesloten. Een klein aantal van de ergste schurken werd ter dood veroordeeld. Van de onderzoeken naar misdaden door collaborateurs werden dossiers aangelegd.
Die dossiers liggen nog steeds opgeslagen bij het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Ze zijn niet openbaar. Nabestaanden en onderzoekers kunnen met enige moeite toegang krijgen, maar zelfs dan mogen zij geen kopieën of foto’s maken.
In 2025 moet dat allemaal veranderen: dan moeten de dossiers volgens de Archiefwet volledig openbaar worden. Voor nabestaanden van foute Nederlanders is dat een moment om tegenop te zien. Het is leuk om te kunnen vertellen over je ‘opa die in het verzet zat,’ het is minder prettig om te moeten erkennen dat je opa een NSB’er was.
Nabestaanden van NSB’ers
Op zaterdag 4 mei verscheen bij Wynia’s Week een opiniestuk van historicus Jan-Jaap van den Berg. Een groep nabestaanden van voormalige collaborateurs heeft een werkgroep opgericht met de naam Herkenning. Deze werkgroep wil dat de openbaarmaking van de dossiers geleidelijk gaat en aan allerlei voorwaarden voldoet, zodat de privacy van nabestaanden beter beschermd wordt.
Bij het #CABR worden dossiers van alle #collaborateurs uit WO2 bewaard.
Nu verzetten nabestaanden van deze daders zich tegen volledige openbaarmaking. Hoe begrijpelijk hun zorgen ook zijn, dit mag NIET het zwaarst wegen.
Goed stuk van Jan-Jaap vd Berg.👇https://t.co/q9TjywCut1— Maaike van Charante (@Repelsteeltje21) May 4, 2024
Het is begrijpelijk dat deze nabestaanden zich zorgen maken. De trauma’s van bejaarden die in de oorlog NSB-kind waren, kunnen weer boven komen. Hun nakomelingen weten soms van niets, en kunnen sowieso aangekeken worden op hun foute familie. En soms staan er slordigheden in de dossiers die tot onterechte verdenkingen kunnen leiden.
En toch mag hun belang in dit geval niet het zwaarst wegen, zoals Van den Berg uitlegt:
“Het CABR bestaat uit strafdossiers en is daarmee een ‘archief van daders’. In de praktijk blijft het CABR evenzeer een ‘archief van slachtoffers’. Praktisch elk strafdossier bevat gegevens over verzetsstrijders, Joden en andere Nederlanders die slachtoffer werden van de misdragingen van de desbetreffende collaborateur.”
Ik ben het volledig eens met de oproep van Jan-Jaap van den Berg om niet te morrelen aan de openbaarmaking van het archief. Laat alsjeblieft alles openbaar worden, zonder restricties, zodat nabestaanden van slachtoffers alsnog de kans krijgen dit verdrietige boek te sluiten. Het is al erg genoeg dat dit pas in 2025 kan, laten we het lijden van deze mensen niet verlengen.
Foute opa
Nu zult u misschien zeggen: ‘U hebt makkelijk praten! U weet niet wat het is om zo’n afschuwelijke familieverleden te hebben!’ Het punt is juist: dat weet ik heel goed, want ik had zelf een foute opa. Dit is niet iets wat ik graag in de openbaarheid breng, integendeel. Het is bepaald niet iets om trots op te zijn. Wat ik als kind van mijn grootvader wist, was erg summier. Ik heb hem nooit gekend omdat mijn vader geen contact met hem wilde. Wel wist ik dat hij NSB’er was geweest, maar dat onderwerp was zo taboe bij ons thuis dat ik nooit verder gevraagd heb.
Pas in 2020 kwam het NSB-verleden van mijn grootvader ter sprake. Ik zocht in het online krantenarchief van Delpher informatie voor mijn boek over de Schilderswijk, en stuitte op artikelen over ene Karel Eduard van Charante. Onze achternaam is vrij uniek, dus ik vroeg aan mijn vader of deze man familie van ons was. Het bleek een broer van mijn grootvader te zijn.
Toen pas spraken we echt over dit duistere familieverleden, en ik kwam erachter dat mijn grootvader veel fouter was geweest dan ik gedacht had. Ik ging op eigen houtje onderzoek doen, en kwam bij het CABR terecht. Wat ik daar aantrof, schokte me diep. Niet alleen vanwege de daden van mijn grootvader, maar ook vanwege het feit dat er geen recht is gedaan.
Het onderzoek naar hem bleek ongelooflijk oppervlakkig te zijn geweest, en het ergste was nog wel dat mijn grootvader al in juni 1947 is vrijgelaten omdat hij de arts in het bewaringskamp wijs had gemaakt dat hij stervende was. Zijn enige verdere straf was dat hij tijdelijk zijn Nederlanderschap kwijt was. Hij stierf pas in 1977.
Beschamend
Inmiddels ben ik er wel van overtuigd dat het onderzoek naar NSB’ers na de oorlog een loterij was. Sommige gevallen werden goed onderzocht, maar in veel gevallen werd een standaardstraf uitgedeeld wegens lidmaatschap van foute organisaties. Er was te veel kwaad gedaan, het zat allemaal te diep in alle lagen van de maatschappij, en de wederopbouw ging voor.
Hoeveel verontschuldigingen hier ook voor bedacht kunnen worden, het was natuurlijk immoreel. En men moet dat beseft hebben. Misschien verklaarde dat deels ook dat de Joodse overlevenden van de Holocaust na terugkeer zo onwelkom waren. Zij waren een ongewenste herinnering aan de schuld van Nederland. Ze verstoorden de mythe van het kleine landje dat dapper verzet had geboden.
Zelfs nu nog lijkt schaamte over dat verleden een rol te spelen, zoals bij het besluit van de NPO om na de succesvolle tv-serie over de Joodse Raad geen ruimte te bieden voor een vervolgserie over het eerste jaar na de oorlog. In De Terugkeer had juist de harteloosheid van Nederland tegenover de terugkerende Joden verwerkt kunnen worden.
Heel jammer dat dit vervolg – De Terugkeer – op #dejoodseraad niet doorgaat. Want die terugkeer in NL moet voor veel Joden bizar en pijnlijk zijn geweest. Om je als land voor kapot te schamen. Dat verhaal mag best worden verteld. Geen taboes meer hierover. https://t.co/m4XEUuzPDR
— Elsschot🌍🇳🇱🇪🇺🇺🇦🇵🇸🇮🇱 (@marcelbar8) May 5, 2024
Toedekken
De schuld van Nederland ligt niet alleen in het gedrag tijdens de oorlog, toen lafheid en landverraad aan zoveel Joodse Nederlanders het leven kostten. Die schuld ligt ook in de houding van na de oorlog: de kille ontvangst van de terugkerende Joden en de slordigheid van het onderzoek naar de misdaden. Maar Nederland dekt blijkbaar liever schuld toe dan ermee in het reine te komen.
En hoe keurig de Stichting Werkgroep Herkenning de bezwaren tegen volledige openbaarmaking van de dossiers ook formuleert, ook hier lijkt weer sprake te zijn van toedekken. De stichting wil bureaucratische drempels opwerpen om ‘de risico’s op misbruik van gegevens uit het archief te beperken.’ Toetsen, procedures, fasering, het zijn allemaal middelen om de archieven minder toegankelijk te maken.
Maar mogen schaamte en angst hier bepalend zijn?
Gerechtigheid
Persoonlijk vind ik dat de CABR-archieven al lang geleden gefaseerd open hadden moeten gaan. Hoe zou het zijn geweest als daar al in 1960 een begin mee was gemaakt? Dan hadden de oorlogsslachtoffers en hun nabestaanden misschien nog wat gerechtigheid kunnen krijgen, dan hadden daders misschien nog gestraft kunnen worden. Nu zijn vrijwel alle betrokkenen al overleden.
Wie cynisch wil zijn, kan roepen dat een beetje extra oponthoud niet uitmaakt. Voor gerechtigheid is het toch te laat. Maar het stuk van Jan-Jaap van den Berg heeft mij de ogen geopend voor wat openbaarmaking toch nog kan betekenen:
‘De nazi’s hebben geprobeerd het Nederlandse Jodendom uit te wissen, en zijn daar tot op grote hoogte in geslaagd. Niet alleen is het merendeel van de Nederlandse Joden vermoord, er zijn ook nauwelijks persoonlijke documenten overgebleven. Het CABR bevat echter veel namen en verhalen, die verteld kunnen worden wanneer het archief eindelijk optimaal toegankelijk wordt gemaakt.’
Het lijkt weinig, maar voor de (nabestaanden van) slachtoffers kan het veel zijn. Open die archieven, en maak doorzoeken makkelijk. En als dat narigheid voor nabestaanden van NSB’ers oplevert: het zij zo. Wat het zwaarst is, moet het zwaarst wegen.
Stel de slachtoffers centraal
En tegen de nabestaanden van NSB’ers die nu proberen volledige openheid te beperken zou ik willen zeggen: ik begrijp jullie zorgen. Het is niet makkelijk, en jullie zullen er schade door lijden. Het zal oude wonden openrijten en nieuwe ellende veroorzaken. Maar besef wat hier de juiste prioriteiten zijn.
Besef dat de opening van de archieven voor zoveel mensen al te laat komt, en dat verder oponthoud voorkomen het enige juiste is om te doen. Zie dit als een kans om echt afstand te nemen van je foute familie.
Stel het leed van de slachtoffers centraal, en niet je eigen leed.
U kunt Maaike van Charante steunen via repelsteeltje.backme.org
Over de auteur
Recent gepubliceerd
Antisemitisme18 mei 2024Media faciliteren groeiende Israëlhaat en Jodenhaat
Antisemitisme10 mei 2024Openstelling naoorlogse archieven over collaborateurs mag niet worden beperkt
Antisemitisme3 mei 2024Over de journalistieke integriteit van de chef Opinie van NRC
Israël2 mei 2024Nederlandse media blijven haatcampagne tegen Israël voeren
Iedereen denkt dat ze Oscar Schindler zouden zijn als ze in nazi-Duitsland geleefd zouden hebben.
Covid heeft aangetoond dat de meeste mensen de nazi´s zouden steunen.
Ik vind het prima dat die archieven opengaan. De gebeurtenissen zijn zoals ze zijn. Ik denk dat het bijna niemand nog interesseert wie er destijds NSB’er was. Het is wel wat makkelijk oordelen nu we achteraf weten wie de winnaars en de verliezers zijn.
Vergeet niet dat de bliksemoverwinningen van Duitsland op Polen, Frankrijk en Noorwegen een ongekende gebeurtenis waren en voor veel mensen betekende, dat er een nieuw tijdperk was aangebroken met nieuwe verhoudingen.
Hetzelfde was gebeurd in Italië toen Mussolini aan de macht kwam in 1922. Het overgrote deel van de communisten werd lid van de fascistische partij, omdat ze teleurgesteld waren over de resultaten van de communistische revoluties in Rusland en Duitsland en van het communisme niets te verwachten hadden. Aangezien Mussolini ongeveer hetzelfde pakket economische maatregelen bood maar dan zonder alle ideologische rimram er omheen, was de keuze niet zo moeilijk.
Tenslotte wil ik opmerken dat we in onze eigen tijd met zoveel nieuwe ‘nsb-ers’ te maken hebben die ook gewoon in de TK zitten, dat de NSB-ers van toen op mij een relatief milde indruk maken.
Toen wisten ze niet beter.
Dat is wat wij van de geschiedenis moeten leren.
Daarom twijfel ik wel of je dit openbaar moet maken. Soms waren jonge jongens voor de oorlog lid geworden van de NSB. Voor de oorlog waren veel mensen blij met de opgang van de economie doordat Duitsland b.v land- en tuinbouw producten afname van NL. Kleine fruitboertjes ging het in die tijd beter dan daarvoor. Wisten zij veel wat er nog zou komen…..
Velen hebben verder nergens actief aan deelgenomen of zelfs afstand genomen, maar lidmaatschap alleen al was voldoende voor ook een kwaadaardige behandeling na de oorlog door de zgn ‘goeden” (die vaak niet eens zo goed waren) Maar juist voor de nabestaanden van die groep, die uit onwetendheid ooit voor 1940 lid waren van de NSB vind ik, het wel onnodig pijnlijk om nu alles openbaar te maken.
Het huidige anti semitisme en de pro palestina roepers is vele malen kwalijker in deze goed geïnformeerde tijd. Nu moet iedereen alles goed kunnen weten. Je kan alle info nu makkelijk vinden. Dat is anders dan destijds.
Alle ambtenaren, politie, arbeiders, fabriekanten, winkeliers enzov werkten door voor de bezetter en het gezin.
Tot ver in de jaren 60 waren in beleidsfuncties en politiek dezelfde ambtenaren werkzaam, ook in Duitsland.
Waar staat de streep voor collaberatie.
Dat is inderdaad een heel breed grijs gebied.
gelukkig hebben we daarvoor deugers uitgevonden die snel een oordeel hebben.
Ik had zelf een ‘foute’ opa en vader. Zelf ben ik na de oorlog geboren en kan niets veranderen aan het verleden van van voorouders. Het is uitstekend dat de archieven openbaar worden.
Het zou echter wel jammer zijn als er nu een een soort heksenjacht ontstaat op mensen die hebben geprobeerd het verleden van hun voorouders stil te houden.
Het heeft geen zin om te weten wie er allemaal fout waren, mede omdat veel mensen die net zo fout waren niet in de archieven staan.
Mensen die heksenjachten organiseren. Waar kennen we dat van?
Dat is ook de reden dat ik vind dat dit NIET openbaar moet zijn.
Wat kunnen mensen van nu er aan doen dat een voorouder in de oorlog slechte dingen deed? Geen enkele reden om je te schamen en je ervoor te verontschuldigen zou ik zeggen. Andere tijden, andere mores, andere zorgen en belangen. We kennen de beweegredenen van toen helemaal niet. De morele waarde van de mens van nu moet bepaald worden aan de hand van zijn acties in het nu.
Maaike,
heel erg bedankt voor je optreden zojuist bij ON! Je woorden waren hartverwarmend. Ik was al langer een fan van je, maar je hebt nu bevestigd dat dat terecht was.
Blijf alsjeblieft de goede strijd strijden.
J. C. Th. (Ted) Köhler.
j.c.th.kohler@ziggo.nl
Inderdaad. Een wijze vrouw, die wijze woorden spreekt. Altijd netjes, maar wel duidelijk, to the point en kalm. Net zoals in haar columns.
Wie zijn de personen die deze actie ondersteunen.
Zijn dit echt de nabestaanden van deze NSB ers..
Beste Maaike,
Voor de verandering een korte noot:
De slotalinea gaat over ‘de slachtoffers’.
En dan wordt het meteen een stuk minder duidelijk, want als er iets het buitenbaarmoederlijk kind van Auschwitz is, dan is dat het wel het maatschappelijk fenomeen, dat iedereen zich op elk moment op een slachtofferschap kan beroepen en daarin gekend moet worden.
Want laten we nu eerlijk zijn, het aanbrengen van een rangorde in slachtofferschap?Daar moeten we niet aan beginnen (hoewel het Critical Theory gebeuren staat of valt bij dit soort simpele determinaties).
Dus als dit discours over de band van het slachtofferschap getrokken moet worden: Veel succes en de zegen van Bartje!
Natuurlijk zal de (openbare) toegankelijkheid beperkt worden, want dat is beter voor maatschappelijke gevoeligheden. Daar moet zorgvuldig mee omgegaan worden, etc., etc. Net zoals het referendum bij nader inzien een peu trop was. En dichterbij in het ondermaanse: probeer maar eens een uittreksel van het stulpje van een bekend figuur uit het Kadaster te ontfutselen.
Fun fact: Doe dat ook maar eens in Duitsland. Hebben ze ook een prima kadaster (trouwens één van de voorwaarden bij toetreding van een land tot de EU), alleen valt de afweging tussen ‘openbaar register’ en ‘privacy’ daar heel anders uit.
Slachtoffer zijn is een keuze.
Beste Anton,
Nounou, hmmm, hmmm, zo eenvoudig ligt het nou ook weer niet.
Een standaard Nederlandse reactie op mensen die uit de Duitse kampen terugkwamen of de Japanse inclusief de Bersiap en een boottochtje achter zich hadden gelaten, was dat ‘het hier ook erg was geweest’.
Daarnaast was Nederlandje na 5 jaar noeste propaganda toch een stukje opgeschoven op de antisemitisme schaal. Nog los van de waardering van de leden der Rode Zee wandelvereniging voor de bevrijding van plutocratische machinaties. Jodenstreek is een wat in onbruik geraakte term.
Ergens moet er een balans zijn, maar die was er net na de oorlog zeker niet – anders dan plechtstatige 4 mei momenten. En nu slaan we zwaar door naar de andere kant.
Als het je gegeven is om na meer dan bijzonder nare ervaringen weer de draad op te kunnen pakken, dan prima, maar dat is niet iedereen gegeven.
Wat we nu doen is niet zo prima. Kijk eens in het onderwijs waar hele generaties kindertjes (vanwege niet zo briljante juffen Anja) voorzien worden van allerlei prettige lettertjes, waarna ze zich daarnaar gaan gedragen en nooit meer hun best hoeven te doen, want …
In een recent verleden werd gesproken over heropvoedingskampen, maar de Glenn Mills uitvoering was ook weer niet zo’n succes. Lastig.
[…] Lees verder>>> […]