Kan de prik de knutten voor zijn? Vaccinatie tegen blauwtong is race tegen de klok

Een schaap laat zich niet gemakkelijk vangen. Dat is dan ook de grootste uitdaging als dierenarts Tjesse van der Leij zich op het erf van de boerderij in Boskoop in een blauwe overall heeft gehesen en met een injectiespuit in de hand de stal binnenloopt. Met een deel van een hek worden de spartelende schapen in de hoek van de stal gedreven.

Rond de honderd schapen op de boerderij van Jan de Jong (75) kregen woensdag de prik. Bij de meeste schapen is dat al gebeurd voordat het dier het zelf doorheeft. Naald in de huid, rode streep op de rug en door naar de volgende. „Het is net de coronastraat”, zegt Van der Leij. „Het stelt niet zo veel voor, je moet er alleen even op wachten.”

De dierenarts rijdt deze dagen in het Groene Hart van boerderij naar boerderij. Toen twee weken geleden door het demissionaire kabinet bekend werd gemaakt dat het blauwtongvaccin was goedgekeurd, kwamen de belletjes. De wachtlijst telt inmiddels ruim tachtig schapen- en melkveehouders. Allemaal kennen ze de ellende van blauwtong, allemaal kunnen ze niet wachten tot hun dieren de prik gehad hebben.

De dierziekte heeft zich in ruim een half jaar als een olievlek over de veehouderijen verspreid, met tienduizenden dode dieren tot gevolg. Vooral onder schapen ging het hard. Naar schatting bezweek zo’n 8,4 procent van de ruim 662 duizend schapen in Nederland onder het virus. Om een nieuwe ‘blauwtonggolf’ voor te zijn, werd deze winter versneld een vaccin ontwikkeld.

Uitzonderlijk

Eerst de schapen, dan de koeien. Dat is kortweg de strategie, zegt Van der Leij als hij opnieuw twee milliliter vaccinatievloeistof in een schapenlichaam spuit. „Koeien worden over het algemeen minder ziek van het virus. En ze hebben twee prikken nodig, schapen maar één.” De eerste lichting van de Spaanse farmaceut Syva bestaat uit een miljoen vaccins, binnen enkele weken volgt eenzelfde hoeveelheid.

De schapen van De Jong zijn als een van de eersten aan de beurt, hoorde de schapenhouder tot zijn opluchting. Ook zijn boerderij bleef blauwtong niet bespaard. „Het is een drama als je het hebt. Als je tien ochtenden naar het land gaat en je vindt tien ochtenden een dood schaap, word je daar niet vrolijk van. En dan heb ik het nog niet over de schapen die drie weken barsten van de pijn.”

Hij verloor veertien schapen, nog eens tien waren ongeneeslijk ziek. „In deze omgeving is dat eigenlijk nog heel weinig", zegt Van der Leij. „Rond Vinkeveen waren de eerste besmettingen. Daar was een dierenarts zo slim om een schaap dat ziek was te testen op blauwtong. Daarna is het hard gegaan.”

Een vaccinatiecampagne van deze omvang is relatief uitzonderlijk in Nederland. Daarbij komt dat haast geboden is: de knutten, kleine vliegjes die het virus verspreiden, worden actief zodra de temperatuur oploopt. Het knuttenseizoen begint doorgaans in het voorjaar, met de zomer als hoogtepunt. Dat maakt de vaccinatiecampagne een race tegen de klok.

Om een nieuwe uitbraak voor te zijn, worden volgens woordvoerder Julia Hamel van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) alle zeilen bijgezet. „We trommelen alle hulptroepen op die we kunnen vinden. En daarnaast is het een kwestie van efficiënt werken. We gaan deze klus met z’n allen klaren.”

De beroepsorganisatie voor dierenartsen opende een vacaturebank waar vrijwilligers zichzelf kunnen aanmelden om dierenartspraktijken te helpen. De bereidheid om te helpen bleek groot: binnen enkele dagen stroomde de website vol met gepensioneerde dierenartsen, vrijwilligers en studenten die hun hulp aanboden.

Hoeveel van hen ingezet worden, is niet bekend. Er zijn dierenartsen, zoals Van der Leij, die het liever in eigen hand houden. „We proberen het wel een beetje te stroomlijnen”, zegt hij. „Ons gebied is best groot, dus we willen voorkomen dat we telkens heen en weer moeten rijden. We hebben er eentje die echt heel veel problemen heeft gehad. Die zegt 35.000 euro schade te hebben gehad. Die geven we dan wel voorrang.”

Machteloosheid

Hoewel er bij sommige boeren aanvankelijk twijfels waren vanwege de kosten, ziet Van der Leij een hoge vaccinatiebereidheid. Als de dierenarts na het laatste schaap terugloopt naar zijn busje, dient de volgende klus zich al aan. De boerenzoon van een boerderij verderop vraagt of hij ook daar even langs kan komen.

Van der Leij is blij dat hij iets kan doen. De achterliggende blauwtonggolf liet zich voor dierenartsen vooral kenmerken door een gevoel van machteloosheid. „De meeste schapen gingen eigenlijk vanzelf dood, doordat ze niet konden eten vanwege een ontsteking aan de bek. En als je niet eet, kunnen wij daar ook niks voor verzinnen. Dat is een van de weinige dingen die wij niet kunnen doen.”

„Het is frustrerend als je de hele dag hetzelfde verhaal tegen mensen moet ophouden. Dat je eigenlijk gewoon machteloos staat. We konden ze pijnstillers en antibiotica geven, maar dat virus moesten ze zelf overwinnen. Nu geef je mensen misschien een beetje hoop, dat is wel een fijner gevoel.”

De verwachting is dat het vaccin een jaar bescherming biedt tegen het virus. De hoop is dat daarmee een nieuwe golf voorkomen kan worden. „Maar de natuur laat zich niet sturen”, zegt Hamel. „Als de knutten rond deze tijd al actief worden, kun je wel al wat zieke dieren krijgen. Maar de ellende van vorig jaar hopen we nu echt wel voor te zijn.”

Lees ook Nog net voor het knutjesseizoen is er een vaccin. ‘Maar dit jaar wordt een matig schapenjaar’