Glyfosaat is het hoofdbestanddeel van het meest omstreden bestrijdingsmiddel ter wereld: Roundup. Het wordt gebruikt om ongewenste planten dood te maken – die vervolgens kenmerkend geel kleuren. Al jaren gaan verhalen rond over de gevaren van dit middel, zo zijn er zorgen dat het parkinson kan veroorzaken.

De stof zit niet meer in producten die in tuincentra te koop zijn. Veel gemeenten en provincies hebben glyfosaat in de ban gedaan en Rijkswaterstaat is er een paar jaar geleden ook mee gestopt. In het buitenland zijn enkele spoorbeheerders er ook vanaf gestapt, zoals Deutsche Bahn en het Franse SNCF.

Ballastbed en schouwpaden

Opvallend is dat ProRail de stof tot op heden nog wel gebruikt, te zien aan de gele stroken langs het spoor. 2000 kilo aan glyfosaat per jaar gaat er doorheen om precies te zijn. In totaal spuiten boeren in ons land zo'n 150.000 kilo van deze stof. Zo ontstaat het beeld van de gele akkers.

Schouwpaden

Prorail spuit glyfosaat als onkruidbestrijding op schouwpaden langs het spoor. In mindere mate wordt het gebruikt op het zogenoemde ballastbed. Een fractie wordt gebruikt bij de bestrijding van invasieve exoten zoals de Japanse duizendknoop.

Biologische boer Jan Overesch maakt zich al jaren druk om het gebruik van glyfosaat door ProRail. Ieder jaar ziet hij weer hoe het gras langs het spoor tussen Zwolle en Raalte geel kleurt. Nota bene naast zijn gifvrije akker. "Je kunt makkelijk zonder dit middel", verzucht hij. "Wij doen het ook. Ja, het kost misschien wat meer onderhoud. Maar het kan. Je zou ook kunnen kijken naar een andere inrichting, maar ProRail heeft overal lak aan." 

Toch lijkt de spoorbeheerder de kritiek serieus te nemen. De komende jaren komt 'gefaseerd' een einde aan het gebruik van de stof, zegt woordvoerder Jeroen Wienen. "We stoppen met het gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen, omdat we zien dat deze middelen negatieve effecten hebben op mens en milieu."

Nieuwe contracten

In nieuwe contracten met aannemers die de spoorbeheerder aangaat, komt te staan dat het gebruik van glyfosaat niet meer is toegestaan in waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden en Natura2000-gebieden. Vanaf 2026 komen hier alle gebieden van NatuurnetwerkNederland bij. Dit moet een besparing opleveren van enkele honderden kilo's glyfosaat per jaar, tot 400 kilo besparing in 2027.

In 2028 stopt ProRail met het gebruik langs het totale spoor van Nederland, maar het bedrijf houdt daarbij wel een slag om de arm: 'mits er alternatieven beschikbaar zijn'.

Al eerder toegezegd

Of het spoor in 2028 vrij is van glyfosaat is nog niet te zeggen. Het is niet voor het eerst dat een dergelijke toezegging wordt gedaan. In 2019 was het doel 'volledige uitfasering' in 2025. Ook toen werd een ontsnappingsmogelijkheid genoemd: 'mits huidige pilots succesvol zijn en bruikbare en haalbare alternatieven op de markt komen'.

Zijn die alternatieven er nu? ProRail heeft vorig jaar proeven gedaan met twee opties op zeven locaties in Nederland. Het gaat onder andere om een middel dat het onkruid een koudebehandeling geeft. Een ander alternatief is pelargonzuur. Dit wordt gebruikt als andere behandelingen niet toereikend blijken.

De spoorbeheerder heeft het over 'veelbelovende resultaten, maar nog onvoldoende om als volledig alternatief te dienen'. Dit jaar gaat het bedrijf door met uitgebreidere proeven in samenwerking met de Belgische spoorwegen en de wereldwijde spoororganisatie UIC.

Margriet Mantingh van het Pesticide Action Network (PAN) heeft een dubbel gevoel bij de voornemens van ProRail. Beter laat dan nooit, zegt ze. Het liefst heeft ze dat glyfosaat vandaag nog overal wordt verboden. "Het is een watervervuilende stof, in alle oppervlaktewaters vinden we het restproduct van glyfosaat. Ook in waterwingebieden."

Dat de Europese Unie onlangs heeft besloten de stof niet te verbieden, wil niet zeggen dat het middel veilig is, stelt Mantingh. Volgens haar is bij de toelating vrijwel geen rekening gehouden met het effect op de biodiversiteit. 

Ze vraagt zich af waarom het zo lang moet duren voordat ProRail van glyfosaat afstapt. "ProRail heeft een hele lange proefperiode gehad. Het stopt nu in natuurgebieden, maar waarom niet overal?"

Levensduur

ProRail zegt dat het pad naast de sporen toegankelijk moet zijn voor spoormedewerkers, hulpdiensten en reizigers in het geval van een evacuatie. Het ballastbed moet vrij zijn van vegetatie voor de baanstabiliteit en levensduur van het spoor.

In veel andere landen kunnen gras en onkruid gewoon tussen en rond het spoor staan, vertelt Mantingh. "Als je een gewoon regelmatig bereden spoornetwerk hebt, dan heb je geen last van dat onkruid. Dat heeft geen kans om groot te worden. En waarom moet het schouwpad per se onkruidvrij zijn?

'Goed om te horen'

Eric Mahieu van de Zeeuwse Milieufederatie (ZMf) vindt het 'goed om te horen' dat ProRail van plan is te stoppen met glyfosaat. Hij had zich eerder kritisch uitgelaten op X.

Pelargonzuur

Mahieu plaatst nog wel wat kanttekeningen bij het alternatief pelargonzuur. Dat is dezelfde werkzame stof die tegenwoordig in Roundup voor consumenten zit. "Deze stof verzuurt de bodem en spoelt uit, waardoor het alsnog de drinkwaternormen overschrijdt. Het is misschien beter en volgens de semantische betekenis misschien geen chemie, maar wel gewoon een vloeibaar toepasbare onkruidbestrijder."

ProRail zegt ook: glyfosaat inwisselen voor een ander bestrijdingsmiddel, zoals de Duitse en Franse spoorbeheerders hebben gedaan, is niet per se de ambitie. Het liefst wordt helemaal niet meer gespoten. Daar waar het kan wordt gemaaid of geschoffeld.

Verzakkingsgevaar

In andere sectoren wordt onkruid ook wel bestreden met heet water, stoom, hete lucht, elektriciteit, of door te branden. Die opties zijn op en rond het spoor niet altijd mogelijk. Zo kunnen grote zware machines niet op de paden rijden vanwege verzakkingsgevaar. Daarnaast mogen kabels en treinbeveiliging niet worden beschadigd. 

De komende jaren worden op sommige plekken dus nog wel chemische middelen gebruikt om 'om de veiligheid te kunnen garanderen'. "We spuiten deze middelen heel gericht op het onkruid dat we willen bestrijden", belooft ProRail.

Bioboer Jan Overesch uit Raalte roept de spoorbeheerder op om alles uit de kast te halen om alle chemische bestrijdingsmiddelen zo snel mogelijk uit te bannen. Want ProRail kan met al die spoorkilometers 'een enorme bijdrage leveren aan de biodiversiteit'.