Hoe voorkom je wegwerpafval als je ongesteld bent?

Behalve met buikpijn, kramp en stemmingswisselingen gaat ongesteld zijn vaak gepaard met een hoop afval. Maandelijks gaat er makkelijk een doosje maandverband, inlegkruisjes en/of tampons doorheen. Opgeteld voor de vruchtbare jaren komt dat volgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal per gebruiker uit op gemiddeld 90 kilo aan maandverband en 60 kilo aan tampons.

Deze afvalberg is, net als die van luiers of incontinentiemateriaal, vrijwel geheel van plastic. Maandverband bestaat tot wel 90 procent uit plastic, waaronder laagjes polyester en polyethyleen en absorberende gel op fossiele basis. Tampons bestaan voor ongeveer 6 procent uit plastic, vooral de polyester afwerking die de kern van katoen- en/of viscose-vezels op hun plek houdt.

Verstopt riool

Een van de grootste problemen met eenmalige menstruatieproducten is de manier van weggooien. Maandverband, inlegkruisjes en tampons horen bij het restafval, ze mogen niet door het toilet worden gespoeld. Toch gebeurt dat op grote schaal, met verstopte riolen en hoge kosten voor afvalwaterzuivering als gevolg. En als het riool tijdens een zware regenbui overstroomt, worden talloze menstruatieproducten in één keer plastic zwerfafval.

Op het eerste gezicht lijkt plasticvrije wegwerp duurzamer, dat breekt tenminste af als het onverhoopt in het milieu terechtkomt. Grote merken als o.b., Libresse en Always hebben inmiddels een aparte lijn met ‘duurzame’ producten, al is het opletten hoe verantwoord die echt zijn. De tampons van biologisch katoen van o.b. zijn volledig plasticvrij, maar het biologische maandverband van Always heeft alleen een toplaag van biologisch katoen, de rest is plastic. Het Pure & Organic maandverband van Etos bevat, anders dan de naam doet vermoeden, geen biologisch katoen. Er zit wel FSC-gecertificeerde houtpulp in.

Op de composthoop

Bedrijven als Natracare en Yoni verkopen al jaren producten van uitsluitend biologisch katoen. Het maandverband en de inlegkruisjes van Natracare hebben sinds kort zelfs het kiemplantlogo, een keurmerk voor composteerbaarheid. In een industriële composteerinstallatie breken de producten af tot water, biomassa en CO2. Voor de tampons van het merk geldt hetzelfde.

Gebruikte menstruatieproducten kunnen volgens Natracare-woordvoerder Lauren Evans ook vergaan in een composthoop of wormenhotel. Ze stuurt een folder mee met tips. Net als takjes, vijgjes en karton gelden tampons en maandverband daarin als ‘bruine’ materialen. Samen met ‘groene’ materialen als groente- en fruitresten, eierschalen, koffieprut en theezakjes kunnen die na verloop van tijd veranderen in vruchtbare grondverrijking.

Ondanks de groenbruine bedoelingen van Natracare mogen menstruatieproducten in Nederland niet op de composthoop of bij het gft. Net als luiers, incontinentiemateriaal en wondverband horen ze in het restafval. Dat is deels om onduidelijkheid voor de consument te voorkomen, deels omdat niet duidelijk is of eventuele ziektekiemen in menstruatieproducten voldoende afbreken tijdens het composteerproces.

Evans ziet geen reden om composteren op basis van hygiëneredenen te ontmoedigen. “Bloed is nergens ter wereld geclassificeerd als een gevaar voor de (volks)gezondheid. Eventuele ziekteverwekkers verdwijnen in de composteerinstallatie. We hebben een andere houding nodig ten opzichte van menstruatiebloed.”

Wasbaar is duurzamer

Composteerbaar of niet, uiteindelijk zijn ook de producten van Natracare wegwerpartikelen. De biologische katoen wordt slechts één keer gebruikt, terwijl die veel langer mee kan. In een duurzaamheidsvergelijking die Franse onderzoekers in 2022 maakten, scoorden eenmalige menstruatieproducten van biologisch katoen zelfs slechter dan die van plastic. Dat kwam vooral door het landgebruik van de katoenteelt.

Wasbaar maandverband en menstruatieondergoed kwamen veel beter uit de test. Wasbaar maandverband is gemaakt van (biologisch) katoen of bamboe, met een laagje polyurethaan (PU) om het lekdicht te maken. Menstruatieondergoed is van (bio)katoen, polyester en/of bamboe en heeft een verstevigd kruis met verschillende laagjes stof die vocht opnemen, plus een laagje PU dat vocht tegenhoudt. Er bestaan ook wasbare tampons van (bio)katoen, die je zelf in model vouwt.

Om vlekken te voorkomen, moet je wasbare menstruatieproducten na gebruik met koud water uitspoelen en laten opdrogen, voordat ze in de wasmachine kunnen. Als je ze niet van tevoren uitspoelt, is een koude voorwas aanbevolen. Wassen op 40 graden is volgens Milieu Centraal voldoende, al voelt dat misschien niet voor iedereen even schoon.

Een nadeel van menstruatieondergoed is overigens wel dat er mogelijk schadelijke stoffen in kunnen zitten. In de VS is pfas in menstruatieonderbroeken aangetroffen en aan exemplaren met antibacteriële kwaliteiten wordt soms nanozilver toegevoegd. Bij een inventarisatie van Stichting Tegengif zeiden merken die menstruatieondergoed in Nederland verkopen geen pfas aan hun producten toe te voegen.

.. en de winnaar is: de cup

Ten slotte is er nog de menstruatiecup, de absolute duurzaamheidswinnaar van de menstruatieproducten. Het is een soort bekertje van siliconen dat bloed inwendig opvangt. Hij kan acht tot twaalf uur blijven zitten voordat je hem moet legen. Het inbrengen en verwijderen vraagt wat handigheid, maar daarna gaat hij bij goed onderhoud jaren mee.

Het tussentijds uitspoelen en uitkoken van de cup voor een volgend gebruik kost wel energie, vooral om water te verwarmen. Toch weegt dat volgens verschillende onderzoeken ruimschoots op tegen het grondstoffengebruik en de afvalberg van wegwerpproducten. Al geldt ook voor de cup dat er, al dan niet na jaren trouwe dienst, maar één goede manier is om hem weg te gooien: in de prullenbak.

Lees ook

Zijn menstruatiecups een veilig en duurzaam alternatief voor tampons?

Herbruikbare menstruatiecups van siliconen of rubber zijn ‘groener’ dan maandverband en tampons, maar op internet gaan er spookverhalen over rond. ‘Vaak pure onzin’, zegt gynaecoloog Koen Deurloo.