"We gaan naar de eindfase", zei informateur Elbert Dijkgraaf nadat hij en de andere informateur Richard van Zwol maandagavond de gesprekken voor die dag hadden afgerond. "De discussies worden scherper. Je moet nu echt gaan kiezen."
Dat is op allerlei punten ook gebeurd, zei Dijkgraaf. Maar er zijn nog geen knopen doorgehakt. "Er is pas een akkoord als er een akkoord is op alles." Dat is dus nog niet het geval. Er is ook geen sprake van een deelakkoord. "Er liggen nog genoeg blokkades op tafel", aldus Dijkgraaf.
De informateurs werken nu in een iets andere opstelling en hebben een andere rol. De vier partijleiders zitten met hun secondanten in een kring tegenover elkaar. "Zo kun je elkaar in de ogen aankijken", zei Dijkgraaf daarover. Dijkgraaf en Van Zwol zitten achterin en maken zo geen deel uit van de kring. Het idee is dat de politici er met elkaar uit moeten komen. "Wij houden ons stil op de achtergrond", aldus Dijkgraaf.
Doorrekeningen 'zeer nuttig'
Het ging maandag over asiel, de financiën, wonen en landbouw. Inmiddels heeft het Centraal Planbureau (CPB) alle plannen van de partijen doorgerekend. Die informatie is "zeer nuttig", zei Van Zwol.
"Nu weten we wat de effecten zijn van verschillende varianten van een maatregel", vertelde Van Zwol. Hij zei er niet bij om welke maatregelen het gaat, maar er kan bij varianten bijvoorbeeld worden gedacht aan de kosten van het eigen risico. Helemaal afschaffen, zoals de PVV graag wil, kost minstens 3,4 miljard euro per jaar. De andere partijen hebben het over een verlaging (BBB) of niet verhogen (VVD en NSC).
Geld speelt zoals gebruikelijk bij een kabinetsvorming ook nu een belangrijke rol. De overheidsuitgaven stijgen. Als daar niets aan verandert, worden de Europese begrotingsregels overtreden. Een gezaghebbende studiegroep berekende daarom al voor de verkiezingen dat een volgend kabinet 17 miljard euro moet vinden om dat te voorkomen. Dat betekent in principe bezuinigen of lasten verzwaren. 'Niet alles kan', is een oude Haagse wetmatigheid die ook nu opgaat.
'Verschrikkelijk' en 'heel onhandig'
Geert Wilders (PVV) en Caroline van der Plas (BBB) waren positief gestemd. "Het was een goede dag", zei Wilders. Van der Plas: "Ik denk dat we op de goede weg zijn." Ook zij benadrukten dat de race nog niet gelopen is. Dilan Yesilgöz (VVD) en Pieter Omtzigt (NSC) beantwoordden aan het einde van de onderhandelingen geen vragen van de wachtende pers.
De informateurs en de partijleiders waren zoals gebruikelijk ietwat cryptisch over wat er binnen wordt gezegd. Maandag bood PVV-Kamerlid Gigi Markuszower daar een oplossing voor. Hij werd in de ochtend gefotografeerd met een document onder zijn arm waarop "Hoofdlijnenakkoord 2024-2028 van PVV, VVD, NSC en BBB" was te lezen.
Volgens het document, dat van vorige week was gedateerd, was te zien dat de vier partijen werk willen maken van koopkrachtherstel voor de middeninkomens en voor mensen die in de knel zitten. Ook zouden er plannen zijn voor "het strengste toelatingsregime voor asiel". Verder waren onderwerpen als "betaalbare woningen" en "toegang tot de zorg" te lezen.
Heel verrassend was de informatie niet. De partijen maken al maanden duidelijk dat zij over deze onderwerpen onderhandelen. Het is wel voor het eerst dat er letterlijke teksten van de formatietafel naar buiten komen.
Wilders noemde het feit dat zijn fractiegenoot Markuszower dit liet fotograferen "verschrikkelijk" en "heel onhandig". Hij had er zijn excuses voor aangeboden, zei hij. Of het klopte, wilde de PVV-leider niet zeggen. Omtzigt deed dat eerder op de dag wel. "Ik herkende het document", zei hij.