Hulporganisaties hekelen situatie in Drentse wachtkamer van aanmeldcentrum Ter Apel

De Expo Hal in Assen is sinds vorige zomer bedoeld als wachtkamer voor ongeregistreerde asielzoekers wanneer het bij het aanmeldcentrum in Ter Apel te druk is. Er is plek voor vijfhonderd mensen. Met de gemeente Assen is afgesproken dat mensen er maximaal vijf dagen blijven. De opvang is bewust sober ingericht.

In plaats van enkele dagen worden mensen inmiddels weken- of zelfs maandenlang in de hal opgevangen. En een groot deel is inmiddels geregistreerd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Dat blijkt uit een onderzoek dat de RTV Drenthe-verslaggevers Hjalmar Guit en Jeanine Hofsteenge deden.

In hal krijgen asielzoekers te maken met strenge regels, die vrijwel alleen gelden voor mensen die zich nog moeten registreren bij de IND en de Vreemdelingenpolitie. Ze moeten zich bijvoorbeeld elke dag melden bij het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). 'Het COA roeit met riemen die ze niet hebben', zegt Mirjam Laan van VluchtelingenWerk, die wekelijks in de opvang komt. 'Ze doen hun best, maar de omstandigheden zijn inhumaan. Er is geen privacy en het is er te gehorig.'

Er verblijven volgens Laan alleenstaande mannen, maar ook ouderen, vrouwen met zeer jonge kinderen en mensen die slecht ter been zijn. In de 15.000 vierkante meter grote evenementenhal is het bovendien erg lawaaiig. 'Alles wat daar gebeurt, hoor je. Als er een voetbalwedstrijd op tv is, slapen de kinderen niet', zegt Laan.

In de Expo zijn met behulp van schotten kamers zonder plafond gemaakt, met daarin stapelbedden voor vier tot zes personen. Wanneer, zoals afgelopen weken, meer dan vijfhonderd asielzoekers in de hal slapen, worden de kamers uitgebreid naar zes tot acht bedden.

Een groot deel van de asielzoekers in de Expo Hal zou kunnen verhuizen naar een zogeheten procesopvanglocatie (pol). Daar verblijven mensen van wie de asielaanvraag is geregistreerd bij de IND, maar die nog geen verblijfsvergunning hebben.

Op die locaties hebben mensen recht op leefgeld, maar in de Expo krijgen de asielzoekers dat niet. Ook niet als ze daar maandenlang moeten blijven. Daardoor kunnen ze vaak geen kleding of goede voeding voor zichzelf of hun kinderen kopen. 'Het is pijnlijk om te zien hoe de ouders daaronder lijden', zegt Laan.

De vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties (UNHCR) is ook kritisch op de situatie. Luke Korlaar, hoofd juridische zaken van UNHCR Nederland: 'Zodra iemand zich in Ter Apel meldt en de asielwens uit, moeten alle rechten voor asielzoekers eigenlijk al voor je gelden. Dus zelfs iemand in de wachtkamer zou al leefgeld moeten krijgen. Dat mensen daar geen leefgeld krijgen, vind ik ongehoord.'

Volgens de hoogste rechter is het niet tegen de wet dat ongeregistreerde asielzoekers geen leefgeld krijgen, zegt Karen Geertsema, universitair docent migratierecht aan de Radboud Universiteit. 'Maar als de opvang langer duurt, en mensen al geregistreerd zijn, zouden zij in wezen in een pol moeten verblijven. Daar krijgen mensen sinds vorig jaar april wel leefgeld.'

Een paar dagen ontsnappen aan de omstandigheden in de hal, bijvoorbeeld voor familiebezoek elders in Nederland, is moeilijk. Voor iedereen in de opvang geldt een dagelijkse meldplicht. Elke ochtend worden bovendien alle kamers gecontroleerd. Het overtreden van de meldplicht kan gevolgen hebben voor de asielaanvraag. Alleen met toestemming van het COA kan een uitzondering worden gemaakt.

Korlaar van het UNHCR kraakt die dagelijkse meldplicht. Voor mensen zonder registratie is het volgens hem belangrijk dat zij zich regelmatig melden, omdat ze ieder moment kunnen worden opgeroepen voor hun registratie. 'Maar mensen die al zijn geregistreerd hebben gewoon het recht en de vrijheid om te gaan en staan waar ze willen.'

Het instellen van een meldplicht is wettelijk toegestaan, maar de rechtbank in Groningen oordeelde in maart nog dat vrijheidsbeperkende regels wel proportioneel moeten zijn. Daar wringt volgens Geertsema in de Expo de schoen. 'Hoe langer de opvang op een plek als de Expo Hal duurt, hoe disproportioneler dat soort strenge maatregelen worden en gaan lijken op vrijheidsbeperking', stelt Geertsema.

Vrijheidsbeperking zou volgens haar in strijd kunnen zijn met het verbod op het zomaar ontnemen van iemands vrijheid uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Een woordvoerder van het COA bevestigt dat er in de Expo ook mensen worden opgevangen die al geregistreerd zijn. Dat heeft volgens het COA alles te maken met het gebrek aan opvangplekken. De gemeente Assen is daar volgens de woordvoerder ook van op de hoogte.

'Het aantal mensen in de hal is iedere dag anders. Het hangt ervan af hoeveel mensen er terecht kunnen voor registratie bij de Vreemdelingenpolitie en hoeveel er kunnen doorstromen naar andere locaties', reageert de woordvoerder op de vraag hoeveel geregistreerde asielzoekers er doorgaans in de Expo verblijven.

Mensen op deze locatie krijgen volgens het COA geen leefgeld, omdat er in de hal geen kookvoorzieningen zijn. De dagelijkse meldplicht is er omdat de Expo-wachtkamer eenzelfde soort locatie is als het aanmeldcentrum in Ter Apel. Daar gelden dezelfde regels.

Ondanks dat mensen er nu stukken langer verblijven dan de afgesproken vijf dagen, worden de voorzieningen volgens de woordvoerder niet verbeterd. 'We gebruiken die locatie maar tijdelijk, daarom doen we dat niet. Wij zijn ook niet blij met de omstandigheden in de noodopvanglocaties. Voor ons is het ook een onacceptabele situatie. Maar wij zijn nu eenmaal afhankelijk van andere partijen, met name gemeenten, om voldoende opvangplekken te creëren.'

Het asielsysteem in Nederland zit verstopt, er komen dagelijks asielzoekers bij en er is te weinig doorstroming naar asielzoekerscentra of reguliere woningen. Het COA worstelt al jaren met het opvangen van alle mensen. Er zijn te weinig opvangplekken en veel gemeenten in met name het westen en zuiden van het land weigeren te helpen.

Dat het COA enorm in de rats zit wat betreft opvangplekken doet volgens universitair docent Geertsema niets af aan de normen die gelden voor opvanglocaties. Het verbaast haar dat er in Assen reeds geregistreerde asielzoekers zitten, terwijl dat niet de bedoeling was.

'Het is een patroon dat je vaker ziet bij het COA. Je hebt goedwillende gemeenten die een locatie aandragen. Daar kunnen mensen eerst vijf dagen een bed krijgen, maar dat wordt dan steeds opgerekt. Dat zie je gebeuren bij meer grote noodopvangplekken in Nederland.'