Als Pascal met een opleiding of een bijbaantje begon, kon dat invloed hebben op de hoogte zijn Wajong-uitkering - die hij krijgt vanwege een psychische beperking. Daarom gaf hij die wijzigingen door aan zijn werkcoach bij het UWV, die twee keer per jaar belde. Hiermee dachten hij en zijn ouders dat de zaken goed geregeld waren, maar dat bleek niet zo te zijn.

Ze hadden namelijk niet het UWV aan de lijn, maar het UWV-werkbedrijf. "De verschillende afdelingen werkten langs elkaar heen", zegt vader Richard. Hierdoor waren de wijzingen in zijn loon nooit doorgegeven en had Pascal drie jaar lang ongevraagd te veel geld ontvangen, berekende het UWV. Hij moest zodoende bijna 15.000 euro terugbetalen. Met hulp van een juridisch adviseur tekende Richard bezwaar aan bij het UWV. Tevergeefs, het UWV bleef bij haar standpunt.

Het geschil werd uitgevochten tot aan de rechter. In eerste instantie gaf de rechtbank het UWV gelijk, maar de Centrale Raad van Beroep (CRvB) zette ruim een week geleden in het hoger beroep een voorlopige streep door de vordering én oordeelde dat de uitkeringsinstantie te rigoureus te werk gaat. Het UWV heeft volgens de rechters te weinig oog voor het eigen handelen én de financiële, sociale en psychische gevolgen daarvan voor de betrokkenen.

En dat moet anders. Het UWV heeft zes weken de tijd gekregen om, rekening houdende met de eigen fouten, een nieuw besluit te nemen over de zaak. "Als zij steken hebben laten vallen, kan dat reden zijn om van gehele of gedeeltelijke terugvordering af te zien", aldus de rechters.

Met terugwerkende kracht uitvoeren

De mogelijke fouten van het UWV reiken verder dan Pascal alleen. En daarom heeft de instantie besloten om honderden vergelijkbare zaken opnieuw te gaan bekijken. "In lopende bezwaar- en beroepszaken gaan we kijken of de uitspraak aanleiding geeft om een ander besluit te nemen", zegt woordvoerder Max Schouten. Het gaat volgens hem om 'meer dan vijfhonderd' zaken die intern bij het UWV lopen. Dat is een schatting, exacte getallen kunnen niet worden genoemd.

De zaken werden volgens Schouten bewust aangehouden, in afwachting van het oordeel van de rechter. Als meer mensen zich melden, kunnen ook oudere zaken opnieuw beoordeeld worden, zegt hij.

Terugbetalen, tenzij

Wie van het UWV een te hoge uitkering krijgt, zoals een WW, WIA en dus Wajong-uitkering, moet dat volgens de wet terugbetalen, tenzij er een dringende reden is om daarvan af te zien. "In de meeste sociale verzekeringswetten is een dergelijke bepaling opgenomen", zegt Pascal Besselink, advocaat arbeidsrecht bij DAS. Tot nu toe werd de wet strikt toegepast en maakte je als uitkeringsgerechtigde weinig kans om een uitzondering te krijgen. Het te hoge bedrag werd bijna standaard teruggeëist.

"Ook wanneer de oorzaak hiervan een fout van UWV is", aldus de instantie zelf. Maar binnen de huidige maatschappelijke context, waarin opvattingen over overheidshandelen en de positie van de burger 'ingrijpend' zijn gewijzigd, moet de uitzondering op de regel ruimer worden uitgelegd, zegt de CRvB nu.

Uitkeringsinstanties zoals het UWV moeten hierom in het vervolg ook kijken naar de oorzaken van het feit dat er te veel is uitbetaald. En in het bijzonder naar het eigen handelen. En dat geldt niet alleen voor fouten die zijn gemaakt rondom de Wajong-uitkering, zoals die van Pascal, maar voor alle (toekomstige) beslissingen die UWV neemt waarin een uitkering in verband met arbeidsongeschiktheid of werkloosheid wordt teruggevorderd. En dus bijvoorbeeld de WW of de WIA.

'Gevolgen zouden weleens groot kunnen zijn'

"De gevolgen van de uitspraak zouden wel eens heel groot kunnen zijn", zegt Besselink. Behalve voor het UWV, is de uitspraak ook van belang voor andere uitkeerders. Het terugvorderen van te hoge uitkeringen zie je bijvoorbeeld ook bij bijstandsuitkeringen door de gemeente of via de Sociale Verzekeringsbank, zoals de AOW en kinderbijslag. "Je ziet terugvorderingsbeslissingen ook regelmatig in pensioenkwesties", aldus de advocaat.

Er is werk aan de winkel voor uitkeringsinstanties, zegt de advocaat. De uitspraak van Pascal geeft mensen geen hard recht op terugbetaling, of het recht op heropening van een zaak die al is gesloten, maar kan wel aanleiding vormen om de zaak nog eens opnieuw te bekijken. "Het gaat zeker breder leiden tot situaties waarin terugvorderingen (deels) ongedaan moeten worden gemaakt."

"Wij hopen met deze uitspraak op meer maatwerk in alle zaken, dat er meer gekeken gaat worden naar de mens achter het verhaal", zegt Richard, de vader van Pascal. "En natuurlijk hopen we ook dat het UWV coulant naar Pascals zaak kijkt. Pascal heeft de afgelopen jaren stelselmatig en naar kunnen terugbetaald en ik hoop dat de rest wordt kwijtgescholden, zodat hij met een schone lei verder kan."

'Per geval bekijken'

Het UWV laat desgevraagd weten ook afgehandelde zaken opnieuw onder de loep te nemen, mocht dat nodig zijn, zegt Schouten. De uitkomst zal volgens hem per geval moeten worden bekeken. "Het is niet zo dat er nu ineens duizenden klagers voor de deur staan, maar in theorie kunnen meer mensen zich melden", aldus de woordvoerder die benadrukt dat zijn instantie vooral ook blij is met de uitspraak.

Het maakt ruimte voor coulance die er voorheen nauwelijks was en dat is in het voordeel van de uitkeringsgerechtigde. Volgens de woordvoerder wordt er 'continu' gewerkt aan betere dienstverlening, met oog voor de menselijke maat. "UWV probeert fouten altijd te voorkomen, maar helaas lukt dat niet altijd."

Oproep

Ontving jij - net als Pascal – ook een te hoge Wajong-uitkering die nu moet worden terugbetaald, terwijl je een opleiding of bijbaantjes wel meldde? Dan horen we graag jouw verhaal: mail de redactie.