NU.nl sprak voor dit artikel met de volgende experts
- Gertjan Hoetjes - Midden-Oostendeskundige van de Universiteit van Amsterdam
- Maaike Warnaar - Irandeskundige van de Universiteit Leiden
Volgens Israël heeft Iran zaterdagavond in totaal zo'n driehonderd drones en raketten op het land afgevuurd. 99 procent daarvan zou onderschept zijn.
De aanval was een vergeldingsactie voor de aanval op het Iraanse consulaat in de Syrische hoofdstad Damascus op 1 april. Daarbij kwamen twee generaals van de Islamitische Revolutionaire Garde om het leven. Iran houdt Israël hiervoor verantwoordelijk.
"Iran koos ervoor zelf een aanval uit te voeren vanaf Iraans grondgebied op Israëlisch grondgebied. Dat is nog niet eerder vertoond", zei onze buitenlandverslaggever Matthijs le Loux vlak na de aanval. Ondanks het eerder uitblijven van grote aanvallen, voeren beide landen op de achtergrond een schaduwoorlog. Hun slechte relatie gaat al terug naar eind jaren zeventig.
Met een nieuw regime kwam een nieuwe houding tegenover Israël
In 1977 was de prowesterse sjah Mohammad Reza Pahlavi aan de macht. Iran was een seculiere staat met een monarchie. "Toen waren de banden tussen Iran en Israël goed", zegt Maaike Warnaar. "Iran was in de tijd van de sjah gericht op het Westen en wilde erbij horen. Het was voor het land dan ook vanzelfsprekend om met Israël in zee te gaan."
De Iraanse bevolking had daar haar vraagtekens bij, legt Warnaar uit, onder meer vanwege de Israëlische onderdrukking van de Palestijnen. De sjah maakte zich ook ongeliefd door tegenstanders van zijn regime te onderdrukken. Dat gebeurde met hulp van de SAVAK, de Iraanse geheime dienst. "Naar verluidt werd de SAVAK getraind door de Mossad, de Israëlische geheime dienst."
Tegenstanders van het regime waren vaak islamisten, aanhangers van de politieke ideologie van het islamisme. Die houdt in dat er geen scheiding van staat en religie is. Wetgeving moet volgens islamisten worden gebaseerd op de Koran, die zij zien als het letterlijke woord van God.
De Iraanse bevolking keerde zich tegen de sjah en de Iraanse revolutie brak uit. De sjah vluchtte begin 1979 naar het buitenland. Het boegbeeld van de revolutie, de islamist Ruhollah Khomeini, keerde terug naar Iran na jaren in ballingschap te hebben geleefd. Onder hem werd de Islamitische Republiek Iran uitgeroepen. Het land kreeg een antiwesters en anti-imperialistisch karakter.
"En daarmee een weerzin tegenover Israël", zegt Gertjan Hoetjes. "Iran wilde zich propageren als de macht die de dominantie van de Verenigde Staten in de regio tegen zou gaan. Israël was altijd een belangrijke bondgenoot geweest van de VS in de regio." Voor Iran betekende een verminderde invloed van Israël in de regio dus een verminderde invloed van de VS. "Iran erkent Israël ook niet als staat. Daarnaast heeft Iran zich altijd opgesteld als een regime dat het opneemt voor de onderdrukten, zoals de Palestijnen."
Schaduwoorlog tussen beide landen speelt al tijden
Daarom geeft Iran financiële en materiële steun aan Hamas en Islamitische Jihad in de Gazastrook, Hezbollah in Libanon, de Houthi's in Jemen en verschillende sjiitische milities in Syrië en Irak. "Daarmee probeert Iran weerstand te bieden aan Israël en het land schade toe te brengen als het in een conflict is", zegt Hoetjes. "Hezbollah heeft dan ook een groot raketarsenaal tot beschikking."
Hoewel er dus nooit directe aanvallen vanuit Iran op Israël (of andersom) zijn geweest, zoals afgelopen zaterdag, betekent het niet dat er op de achtergrond niets speelt. Experts noemen het ook wel een "schaduwoorlog" tussen beide landen. Iran voert druk uit door middel van de verschillende milities in de regio, maar Israël voert ook druk uit op Iran.
"Israël heeft vrij agressief geopereerd ten opzichte van Iran", bevestigt Hoetjes. "Het ombrengen van leden van de Islamitische Revolutionaire Garde is niet nieuw voor Israël. Dat heeft Israël vooral in Syrië gedaan, al voor de aanval op de Iraanse ambassade op 1 april. Via Syrië worden bijvoorbeeld wapens geleverd aan Hezbollah."
'Iran vormt een existentieel gevaar voor Israël'
"Israël is ook betrokken bij moordaanslagen op succesvolle wetenschappers die bij het Iraanse kernprogramma betrokken waren", zegt Hoetjes. Israël is groot tegenstander van dat programma. "Het is een publiek geheim dat Israël nucleaire wapens heeft. Dat draagt bij aan zijn belangrijke positie in de regio. Als Iran die ook heeft, wordt de positie van Israël ondermijnd."
Iran vormt een existentieel gevaar voor Israël als je kijkt naar de grootte en de militaire capaciteit van het land, zegt Hoetjes. "In Israël is Iran wel echt vijand nummer één. Naast de zorgen over het kernprogramma is er het feit dat Iran vrij extreem is in uitspraken over Israël. Bij het vrijdaggebed wordt standaard 'dood aan Israël!' en 'dood aan de VS!' geroepen. Dat zorgt voor grote zorgen aan de Israëlische kant."
Na de aanval van zaterdag speelt vooral de vraag wat de volgende stap is in de relatie tussen Israël en Iran. Laatstgenoemde beweert geen verdere plannen te hebben om aan te vallen, tenzij Israël zelf met een vergeldingsactie komt. Of dat gaat gebeuren, is nu de grote vraag.
Stel een vraag
Lees verder over de Iraanse aanval op Israël
- Volg de nasleep in ons liveblog
- Iran dreigt opnieuw aan te vallen "als Israël weer een fout maakt"
- Israël kon verreweg de meeste drones en raketten onderscheppen: zo werkt het luchtverdededigingssysteem
- Buitenlandverslaggever Matthijs le Loux: "Deze aanval is uniek, maar lijkt vooral een symbolische actie"
- Het Midden-Oosten is een lastig te ontwaren kluwen van bondgenoten en conflicten. We zetten daarom op een rij welke landen, regio's en groeperingen vriend of juist vijand van elkaar zijn.