Als tiener protesteerde Roel van Duijn tegen de atoombom, nu is hij er juist vóór: ‘Europa moet zich bewapenen’

Zomaar een rijtjeshuis in een Zutphense jarendertigwijk. Een kabouter in de vensterbank geeft een stille hint over de man die hier onlangs is neergestreken. Roel van Duijn (81) doet open. Hij was een van de oprichters van protestbeweging Provo en de Kabouterbeweging, waarvoor hij in de Amsterdamse gemeenteraad zat. Ook was hij biologisch boer, liefdesconsulent, schaker, schrijver en prominent vredesactivist.

Als Haagse tiener protesteerde Van Duijn in de jaren zestig tegen de atoombom. In de jaren tachtig liep hij mee in de massale antikernwapendemonstraties. “En nu ben ik voorstander van een nucleaire afschrikkingsmacht. Vanwege Poetin, omdat we niet meer op Amerika kunnen rekenen. Er is helaas geen andere oplossing.”

Een grote omwenteling in zijn denken, noemt hij het. De verandering ging gelijk op met de trek naar het oosten. Van Duijn verruilde Amsterdam onlangs voor Zutphen. “Ik wilde mezelf vernieuwen en dacht: laat ik eens buiten Amsterdam gaan wonen. Zutphen trok mij aan. Mijn dochter woont hier al een tijd.’’

Liefde in Rusland

De kiem van zijn nieuwe opvattingen ligt bijna 3000 kilometer verder oostwaarts, in Rusland. Bijna achttien jaar had Van Duijn een liefdesrelatie met een Russische vrouw, Zjenja genaamd in zijn boek Schoonvader van Poetins geheim agent. Zij woont in de miljoenenstad Nizjni Novgorod, de vierde stad van Rusland.

Via relatieplanet.nl leert Van Duijn zijn nieuwe liefde in 2004 kennen. “Ik had in die tijd belangstelling voor buitenlandse vrouwen. Zjenja vond ik mooi en aantrekkelijk.” Maandenlang corresponderen ze met elkaar via e-mail. In de zomer besluit Van Duijn dat hij haar in het echt wil zien.

Op van de zenuwen – ze zou toch geen oplichter zijn? – en zonder kennis van de Russische taal vliegt hij naar Moskou. Daar wacht Zjenja hem op. Ze beleven een romantische avond en kussen elkaar op het Rode Plein. “Daarna zijn we met de nachttrein naar Nizjni Novgorod gereisd.”

Van Duijn geeft zich volledig over aan zijn liefdesavontuur. Hij koopt een woordenboek, leert Russisch en maakt vrienden. “Ik vond het allemaal spannend en leuk.” Al snel maken de twee trouwplannen. En wat voor hem belangrijk is: Zjenja moet niets hebben van Vladimir Poetin.

Haar eerste ervaring met de president voert terug naar een van de nationale trauma’s die Rusland rijk is: de ramp met de onderzeeboot Koersk in 2000. Zjenja’s toenmalige echtgenoot, de vader van haar kinderen, bevond zich in de gezonken onderzeeër. Poetin reageerde vanuit zijn buitenverblijf in Sotsji allesbehalve doortastend.

De vakantie vierende president weigerde alle buitenlandse hulp. De aanstaande weduwen spraken er schande van op de nationale tv, waarna Poetin volgens Zjenja van zich afbeet: “Hij blafte tegen die presentator (...) dat wij hoeren waren! Die ons voor 10 dollar per vrouw door de Amerikanen hadden laten betalen om hem zwart te maken.”

Het duurde dagen voordat de reddingsactie op gang kwam. De bemanning was al overleden toen die werd gevonden. Poetin zou zich later verontschuldigen voor zijn inschattingsfout. Zjenja’s overleden echtgenoot kreeg de titel ‘Held van de Russische Marine’, maar voor haar had Poetin afgedaan. Dat stelt Van Duijn gerust.

De oud-Provo is al een leven lang gefascineerd door de Russische geschiedenis. In de jaren 60 verdiepte Van Duijn zich in de Russische anarchist Peter Kropotkin, over wie hij in 1970 een biografie schreef. “Toen ik wat vaker in Rusland kwam, merkte ik dat ik meer wist van de Russische geschiedenis dan de Russen zelf. De moordpartijen en genocide onder Stalin, daar weten ze bar weinig van.”

Russen worden volgens Van Duijn grootgebracht met het idee dat Rusland het goede voor de wereld doet. Een wrede dictator als Stalin wordt tegenwoordig met een milde blik bekeken, heeft Van Duijn ondervonden. “Ze vereren hem omdat Poetin dit promoot. Mensen zijn gevoelig voor propaganda. Dat was in Hitler-Duitsland zo en dat is nu niet anders.”

‘Niet over politiek praten’

In zijn boek voert Van Duijn de vader van het vriendje van zijn stiefdochter Vera op. Die gaat als lookalike van Stalin door het leven, compleet met snor en achterovergekamd haar. Zijn vrouw drukt hem op het hart om bij familieaangelegenheden vooral niet over politiek te praten.

Dat advies krijgt hij vaker en het gaat hem steeds moeilijker af. Zeker na de Russische inname van de Krim in 2014 en als het conflict in de Oost-Oekraïense Donbas-regio losbarst. Van Duijn bemerkt dat veel Russen – tot zijn verbazing – enthousiast zijn. “Dan zeiden ze: ‘Mijn tante op de Krim vindt het prachtig’. Die inval heeft Poetin in eigen land populairder gemaakt.”

Het is ‘ouderwets nationalisme’, zegt Van Duijn, dat op die momenten opspeelt. Ook zijn directe familie is er gevoelig voor. Aan de auto van de nieuwe vriend van zijn stiefdochter wappert een oranje-zwart lintje, symbool voor Russisch patriottisme en de strijd in Oost-Oekraïne. Van Duijn walgt ervan. Ook Zjenja keurt de inval af, maar spreekt zich niet uit tegenover haar kinderen.

Baan bij de geheime dienst

Zij is vooral een liefhebbende moeder, schrijft Van Duijn. De band met haar kinderen gaat boven alles. “Haar oplossing was: niet over politiek praten. Dat gaat een tijdje goed, zolang het niet al te erg wordt. Maar het werd dus wel erg, want we kregen de ramp met MH17 en een neef van haar wilde in Donbas gaan vechten. En dan had je die propagandalintjes nog.”

Als de nieuwe vriend van de stiefdochter Vera een baan krijgt bij de FSB, de Russische geheime dienst, is een grens bereikt. Van Duijn trekt dit absoluut niet. Want stel dat ze Zjenja zouden chanteren? Om vanuit Nederland te spioneren? “Dat gaf mij een enorm onbehaaglijk gevoel, juist omdat zij zo gevoelig is voor haar kinderen.’’

Zjenja deelt zijn angst niet en is vooral blij voor haar dochter. “Die zei dan: ‘Het is echte liefde en hij doet goed werk voor Rusland’. Nou ja, dacht ik, dit zijn de mensen die de oppositie uitroeien, die de aanslag op Navalny hebben gepleegd. Met zo iemand zou ik dan een gezellige familiemaaltijd moeten nuttigen?”

In een vlaag van wanhoop besluit Van Duijn een brief te schrijven aan stiefdochter Vera. In cyrillisch schrift en met een rode fineliner, pent hij vijf A4’tjes vol met een betoog over de bloedige geschiedenis van de geheime politie in Rusland. Via de tsarentijd, naar de KGB in het Sovjetimperium, naar de FSB van nu, waaruit ook Vladimir Poetin voortkomt.

Het mag niet baten. Vera laat de brief lange tijd links liggen. In zijn huwelijk gaat de stemming ‘richting Koude Oorlog’, schrijft Van Duijn. Zjenja gebruikt de ‘ijskastmethode’ en wil niets meer weten van zijn kritiek op Ruslands oorlogszucht. “Zij vatte dat op als een vorm van verraad; typisch Russisch.”

Een ijzige afstand

Van Duijn houdt vast aan zijn principes en dat schuurt. “Ik heb het idee dat ik een goed mens moet zijn, dat ik aan de goede kant van de geschiedenis moet staan. Ik voel dat als een opgave. Haar opgave was om het goed te hebben met de kinderen. Dat leidde dus tot een ijzige afstand.”

In het voorjaar van 2021 is het klaar met de liefde. Teruggeworpen op zichzelf in Amsterdam laat Rusland hem niet los. Van Duijn volgt het nieuws op de voet en schrijft met enige regelmaat over Poetin op zijn Facebookpagina. “Die stukjes vormen de basis van mijn nieuwe boek.”

Daarin beschrijft Van Duijn niet alleen de teloorgang van zijn huwelijk, maar geeft hij ook zijn visie op Rusland, Poetin en de oorlog die in Oekraïne woedt. “Die oorlog is niet pas twee jaar bezig, maar die begon al in 2014. Dat realiseren de meeste mensen zich niet. Wij hebben dat acht jaar lang ten onrechte als lokaal conflict beschouwd.”

Poetin, doceert Van Duijn, is voortdurend bezig met oorlog voeren. “Eerst in Tsjetsjenië, Abchazië, daarna in Georgië en later in 2014 de inname van de Krim en de bezetting van de Donbas.” Van een Koude Oorlog, die eindigde na de val van de muur in 1990, is het Westen nu beland in wat Van Duijn een ‘Hete Oorlog’ noemt. “Eigenlijk hebben we van 1990 tot 2014 in een soort interbellum geleefd.”

‘Van Provo naar Navo’

De oorlogszucht van Poetin stopt niet bij Oekraïne, vreest Van Duijn. “Hij wil Oost-Europa terug in de Russische invloedssfeer. Daar komt het op neer.” Dit besef heeft Van Duijn van zijn geloof doen vallen. De pacifist van weleer is een havik geworden. “Ik ging van Provo naar Navo. Om een Derde Wereldoorlog te voorkomen, zal Europa zich verder moeten bewapenen, ook met nucleaire middelen.”

Zonder afschrikkingsmacht zal Poetin doordenderen, verwacht Van Duijn. “Met diplomatie is hij niet te bereiken. Dus je moet een stevige stok hebben. Er is geen andere manier om Poetin te verdrijven dan door een militaire nederlaag. Daarvan ben ik overtuigd.”

De oud-Provo wekt weleens verbazing met zijn gewijzigde inzichten. “Dan zeggen de mensen dat ik geen vredesactivist meer ben, maar dat ben ik juist wél. Ik heb me aangepast aan de nieuwe realiteit. Als je vrede wilt, bereid dan de oorlog voor.”