Miljoenen toucheren, nul belasting betalen: hoe twee expat-managers van Action buiten bereik van de fiscus bleven

Groter, beter, meer – bij koopjesketen Action weten ze inmiddels niet anders. Sinds de opening van de eerste prullariawinkel in 1993 in Enkhuizen is de omzet van de discounter elk jaar gegroeid. En in 2023 steeg-ie opnieuw, deze keer met een kwart tot 11 miljard euro. Wéér kwamen er filialen bij, wéér nam Action meer mensen aan, in nog meer landen. De teller staat inmiddels op ruim 2.500 vestigingen door heel Europa, die allemaal bevoorraad worden met speciale Action-dubbeldekkertrucks.

De onstuimige opmars maakt het in Nederland gevestigde Action een wereldwijd uithangbord. Niet alleen van het Britse investeringsfonds 3i, dat dertien jaar geleden het bedrijf overnam van de oprichters, maar van de hele private-equitysector. Zó goed kan het gaan als ‘pee ee’ – zoals de opkoopindustrie zichzelf inmiddels liefdevol noemt – ergens instapt. De Britten van 3i hebben hun inleg volgens The Times al minstens 88 keer terugverdiend. Action is „de meest lucratieve private-equitydeal ooit”, juichte de Britse krant vorig jaar.

In persberichten benadrukt de non-food discounter zelf het „unieke Action-DNA” van de bijna 70.000 werknemers. Action wil groen zijn en inclusief, er zijn grootse plannen voor directe én indirecte CO₂-reductie en op het hoofdkantoor in het Noord-Hollandse lintdorp Zwaagdijk-Oost denkt iedereen aan de vier P’s: People, Planet, Product en Partnership.

Waar de koopjesketen het niet over heeft, zijn de tientallen miljoenen die zijn managers de afgelopen jaren hebben verdiend met aandelen in het bedrijf. En waar Action al helemaal over zwijgt, is het feit dat die beloningen, in een aantal gevallen, volledig onbelast naar de top vloeien.

Uit onderzoek van NRC blijkt dat ten minste twee buitenlandse oud-managers van Action, tegen de zin van de Nederlandse Belastingdienst, hun miljoenen zo goed als belastingvrij hebben geïnd. Zij benutten daarvoor een sluiproute in de belastingwetgeving voor expats, waardoor zij de winsten op hun Action-aandelen niet in Nederland op hoefden te geven. De twee oud-bestuurders konden samen ruim 50 miljoen euro onbelast incasseren, nadat de rechter begin dit jaar een streep had gezet door een aantal belastingaanslagen die optelden tot ruim 25 miljoen euro.

De kwestie rond de Action-managers is het derde voorbeeld dat deze krant in korte tijd achterhaalt van hoe vermogende particulieren en ondernemers belastingconstructies benutten die voor gewone belastingbetalers onbereikbaar zijn. In februari beschreef NRC hoe rijke families, zoals de Bavaria-eigenaren Swinkels en Van Oord van de gelijknamige baggeraar de bedrijfsopvolgingsregeling in hun voordeel wisten te verruimen. Afgelopen week berichtte NRC over hoe de rijkste vrouw van Nederland, Charlene de Carvalho-Heineken in Nederland dividendbelasting ontloopt. Nu gaat het om een maas in de wet voor expats rond zogeheten ‘lucratieve belangen’ – de aandelen die managers krijgen in een bedrijf dat door een private-equityfirma is opgekocht.

Lees ook Charlene de Carvalho-Heineken, ‘the queen of beer’, betaalt liefst geen belasting

De neuzen dezelfde kant op

In januari en in maart van dit jaar is het raak voor twee voormalig Action-topmannen. De rechtbanken in Breda en Haarlem oordelen twee keer in hun voordeel, in complexe belastingkwesties.

Wie de vonnissen naast de registers van de Kamer van Koophandel legt, komt uit bij een Brit en een Deen. In 2013 steekt Simon Hathway van de Britse koopjesketen Wilko over naar West-Friesland om bij Action commercieel directeur te worden. Twee jaar later volgt de Deen Frederik Lotz, op dat moment de financiële man bij zuivelconcern Arla. Hij wordt geheadhunt als nieuwe financieel directeur van Action.

Zoals gebruikelijk bij een bedrijf in handen van private equity, schaffen de mannen een pakket aandelen Action aan: Hathway koopt zich in voor 1,7 miljoen euro, Lotz voor 7 miljoen. Alignment of interests heet dat in opkoopjargon: dankzij deze speciale pakketten staan alle neuzen dezelfde kant op. En zoals ook gebruikelijk bij private equity wordt rondom de aandelen een zogeheten hefboomstructuur opgetuigd. Als Action meer waard wordt, stijgt de waarde van de aandelen van de managers extra snel, door een constructie met leningen en Luxemburgse vennootschappen.

Dat werkt. Als Hathway bij zijn vertrek in 2018 z’n aandelen verkoopt, zijn die 18,8 miljoen euro waard, zo vermeldt het vonnis. De winst van ruim 17 miljoen komt bovenop de bijna 10 miljoen euro dividend die Hathway in de voorgaande jaren ontvangt. Lotz vertrekt in datzelfde jaar en verkoopt zijn pakket voor 22,7 miljoen, met een winst van ruim 15 miljoen euro. Die komt bovenop de 9 miljoen euro dividend die hij ontving.

Hathway en Lotz mogen nu kiezen: ze kunnen de inkomsten uit de Action-aandelen opgeven als inkomsten uit overige werkzaamheden en daarover het toptarief van de inkomstenbelasting van bijna 52 procent betalen. Of ze kunnen gebruikmaken van een speciale route voor private-equitymanagers die sinds 2008 bestaat. In dat geval rekenen ze af tegen het veel lagere box 2-tarief van 25 procent. Box 3 – waar gewone aandelen in vallen – is geen optie, die is niet bedoeld voor dit soort ‘lucratieve belangen’.

Lees ook Zo. Nu eerst een belastingvoordeel. Hoe de Bavaria-familie het uitstekend voor zichzelf regelde

De twee mannen kiezen echter voor een nieuwe, creatieve constructie. Als buitenlanders die in Nederland werken, vallen zij onder de ‘30 procent-regeling’, die expats het recht geeft om een paar jaar lang 30 procent van het salaris belastingvrij te innen. Ze vinken op hun belastingformulier daarnaast het vakje ‘partieel buitenlands belastingplichtig’ aan. Als gevolg daarvan worden de inkomsten naast hun salaris, zoals opbrengsten uit een huis, aandelen of lucratieve belangen, niet in Nederland belast. Dat ze in Nederland werken, bij een Nederlands bedrijf en hun geld in Nederland ontvangen, is voor deze constructie irrelevant.

Als de Belastingdienst in de zomer van 2019 van Action een overzicht van uitbetalingen aan zijn topmanagers ontvangt, begint het de inspecteurs te dagen dat Hathway en Lotz van plan zijn om deze alternatieve route te volgen, zo blijkt uit het vonnis. Na een paar stevige brieven volgen hoge navorderingen. Wat de fiscus betreft zijn de managers volledig belastingplichtig in Nederland. Ze moeten over de ruim 50 miljoen euro die ze kregen gewoon inkomensbelasting betalen, ruim 25 miljoen euro in totaal.

De Brit en de Deen, die na hun jaren bij Action nog wat losse adviesklussen doen en zich onder meer bezighouden met filantropie, willen dit niet. Ze nemen daarom allebei de Amsterdamse advocaat Guido de Bont van De Bont Advocaten in de arm. Die spant zaken aan tegen de fiscus in Haarlem en in Breda, in de buurt van de respectievelijke woonplaatsen van de twee mannen. De rechtbanken zijn vervolgens onverbiddelijk. De constructie met de ‘partiële buitenlandse belastingplicht’ is niet expliciet verboden, oordelen de rechters. De twee mogen al hun miljoenen houden.

Zeldzaam inkijkje

De vonnissen zijn, op het eerste gezicht, winst voor de private-equityfondsen. Toch zit de sector niet te wachten op dit soort procedures. Private equity is gebouwd op vertrouwelijke deals en ondoorzichtige overnamestructuren. Over bonussen en beloningen is nagenoeg niks bekend. Alleen cijfers van pensioenfondsen bieden sporadisch een inkijkje in de omvang, bijvoorbeeld in het bericht dat ABP in 2021 2,8 miljard kwijt was aan prestatiebonussen van private-equityhuizen.

Vonnissen daarentegen onthullen juist allerlei interessante details over de techniek en de exacte bedragen die managers zich na een succesvolle overname laten uitbetalen.

Die miljoenen zijn lastig te verenigen met het huis-, tuin- en keukenimago dat de sector graag uit wil dragen. Pee ee draait volgens brancheorganisatie de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) om ‘verantwoord aandeelhouderschap’, ‘betere toegang tot kapitaal’ en ‘innovatieve, diverse en duurzame bedrijven’ – en niet om leidinggevenden die exorbitante bedragen uit een onderneming trekken. En pee ee is inmiddels overal, benadrukt de NVP, dat bijna 130 leden heeft. Anno 2024 werken bijna 600.000 mensen in Nederland voor een van de ruim 2.100 bedrijven die gefinancierd zijn met private-equity- of durfkapitaal. De opkoopfondsen hebben daar meer dan 57 miljard euro in gepompt, volgens de brancheorganisatie. Tandartsen, crèches, brouwerijen, accountantskantoren, softwarebouwers, badkamerproducenten, windmolens, vakantiehuisjes, fysiotherapeuten: er is nauwelijks een sector te bedenken waar private equity niet in zit.

Dat deze investeringsvorm volledig genormaliseerd lijkt, komt ook doordat de branche de laatste jaren relatief weinig in opspraak is gekomen. De laatste uitbarsting van collectieve verontwaardiging kwam na het faillissement van kinderopvangketen Estro, in 2014. De keten was vier jaar daarvoor overgenomen door private-equityfonds Providence, dat het bedrijf overlaadde met leningen en naar de afgrond dreef.

Na het faillissement en de maatschappelijke ophef volgde een hoorzitting in Tweede Kamer, waar Henk Nijboer van de PvdA „de excessen van private equity” hekelde. Hij wilde deze in zijn ogen ongewenste vorm van „gewetenloos beleggen” aan banden leggen. Barbarians at the gate waren het, naar het gelijknamige boek uit 1989 van onderzoeksjournalisten Bryan Burrough en John Helyar: Angelsaksische, agressieve opkopers die met topzware leningen en fiscale trucs probeerden zoveel mogelijk geld uit Nederlandse bedrijven te trekken en daar zelf steenrijk van werden.

Daarna zakte de woede weer weg en kon de sector in de luwte ongestoord verder groeien, geholpen door de lage rente, de economische voorspoed en een groeiende groep specialistische adviseurs.

Verkapte bonussen

De sfeer rond private equity is inmiddels aan het veranderen. Er is volop discussie over of private equity wel zo’n zegen is voor sectoren als de huisartsenzorg, ggz, dierenklinieken en accountants. Ook blijkt niet elke deal een succes. Zo schrapt fietsenfabrikant Accell, de producent van onder meer Batavus en Gazelle, de komende maanden zo’n 150 van de 320 vaste banen in Friesland. Accell is in handen van het Amerikaanse opkoopfonds KKR.

De Tweede Kamer wil ondertussen de inkomens van private-equitymanagers zwaarder belasten. Afgelopen week dienden Folkert Idsinga (NSC), Senna Maatoug (GroenLinks-PvdA) en Jimmy Dijk (SP) een motie in waarin zij staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit, CDA) oproepen om het speciale belastingtarief voor private-equitymanagers te verhogen naar het toptarief van de inkomstenbelasting. Volgens hen zijn de aandelen van private-equitymanagers eerder verkapte bonussen dan risicovolle investeringen – en moeten ze navenant belast worden.

Idsinga licht zijn motie, die werd aangenomen, aan de telefoon toe: „Ik gun iedereen een goed inkomen, maar je moet wel je eerlijke portie betalen. Als je zóveel verdient in Nederland, moet je blij zijn dat je ook flink kunt afdragen aan de Belastingdienst.”

Bij Action lopen de beloningen ondertussen verder op. The Times becijferde begin vorig jaar dat de aandelenpakketten van tachtig mensen van Action-eigenaar 3i, onder wie diverse Nederlanders en expats die in Nederland werken, minstens 1,45 miljard euro waard waren. Dat bedrag is sindsdien alleen maar opgelopen.