Pas later zullen we weten wat de Titanic van onze tijd was

Ondertussen dansen we door.

Op 10 april 1912, rond twaalf uur 's middags lichtte de Titanic in Southampton het anker. Het grootste schip ooit gebouwd, voer uit voor wat een legendarische maiden voyage moest worden met een triomfantelijke aankomst in New York. Ongeveer acht uur later begonnen in Washington D.C. de eerste gasten te arriveren op het spectaculaire bal, dat mevrouw Nellie Patterson, geboren Medill, organiseerde voor haar dochter Cissy. Zij was naar de Verenigde Staten teruggekeerd na te zijn weggelopen bij haar man, de Poolse graaf Josef Gizycki. Moeder was blij want ze had het huwelijk nooit zien zitten.

Een schitterend gezelschap verzamelde zich voor het festijn. De ambassadeurs van Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Italië, Rusland en het Verenigd Koninkrijk gaven allemaal met hun adellijke echtgenotes acte de présence. Nelly Patterson zou veel eer kunnen inleggen met gasten als gravin Bergstorff, barones Hengelmüller of markiezin Cusina.

Een groot aantal congresleden en senatoren maakten hun opwachting evenals enkele ministers van president William Howard Taft.

Kortom, het bal was bedoeld als een societygebeurtenis waarover nog lang zou worden nagepraat. Dat gebeurde ook. Het werd een schandaal. De ambassadeursvrouwen gingen allemaal met een cultuurshock naar huis. Datzelfde gold voor veel andere deftige dames. Verantwoordelijk hiervoor was een aantal jonge wereldse vrouwen, onder wie Helen Taft, dochter van de president, erkende schoonheid Gladys Ingalls alsmede Julia en Alys Meyer, wier vader later de Washington Post van de ondergang zou redden, Ze trokken de minister van Posterijen de dansvloer op en lieten het orkest turkey trots en bunny hugs spelen. De bewindsman liet zich niet onbetuigd. In de balzaal werd bovendien de jeugdige echtgenote van een congreslid gesignaleerd die ongegeneerd een cigarette rookte.

De turkey trot en de bunny hug  maakten deel uit van een reeks modedansen met een Afro- of Latijns-Amerikaanse inslag. Ze hoorden thuis bij de ragtime, een voorloper van de jazz. Nette mensen lieten zich daar niet mee in, tenminste als bekenden er getuige van konden zijn. De ambassadeursvrouwen gaven dan ook leiding aan de verontwaardiging die zich van veel gasten meester maakte. Zij hielden zich verre van een dansvloer die in hun ogen alles gemeen had met een bordeel op de Barbary Coast, de hoerenbuurt van San Francisco, zo noteerde een verslaggever van de New York Tribune. Over het algemeen nam men in de hoge kringen van Washington Nellie en Cissy het schandaal niet kwalijk. Verantwoordelijk daarvoor waren de van elke beschaving losgezongen jonge dochters en natuurlijk de minister van posterijen.

Ondertussen draaiden de machines van de Titanic op volle kracht. Vier dagen later zou de fatale botsing met de ijsberg plaats vinden. Onder de slachtoffers uit de eerste en tweede klasse waren zeker veel vrienden en kennissen van de societyfiguren die het bal van Nellie Patterson bezochten.

Aanvankelijk was er nog hoop dat alles toch nog goed zou aflopen. Nadat de eerste berichten over de botsing in de krant hadden gestaan, verklaarde een topfiguur van de rederij: "Ook al hebben we geen draadloos contact gehad met de Titanic, weten we toch zeker dat het schip onzinkbaar is. We hebben tot nog toe alleen maar verslagen van de Associated Press binnen gekregen. Het feit dat de Titanic geen radiobericht gestuurd heeft, is geen punt van zorg. Ten eerste kan het falen van de communicatie samen hangen met atmosferische omstandigheden en in de tweede plaats is ze wellicht te druk bezig om met andere schepen te communiceren. Niemand hoeft bang te zijn dat de Titanic ondergaat. Misschien een beetje bij de boeg maar voor de rest zou ze moeten blijven drijven. Ik kan naar buiten brengen dat hoe erg die botsing met een ijsberg ook kan zijn, de Titanic blijft drijven. Ze is een onzinkbaar schip". Bij de werf Harland Wolff in Belfast, waar het reuzenschip was gebouwd, dacht men er niet anders over.

De bovenstaande gebeurtenissen vonden precies 112 jaar geleden plaats. Ze lijken te komen uit een andere tijd maar ook weer niet. Wij zien een overmoedige wereld die zich door discussies over zaken van fatsoen af laat leiden van de dingen die er werkelijk toe doen, terwijl hooggeplaatsten zich op cruciale momenten laten leiden door overmoed en een totaal vertrouwen in de moderne techniek. Ook in 1912 voelden de meeste mensen dat er van alles aan de hand was, maar wat precies de wereld en de levens van honderden miljoenen op zijn kop zou zetten, daar had niemand enig idee van.

Dat zien we nu weer. In ons hart denken we dat het allemaal wel los zal lopen. We maken ons druk over de vorm of over de juiste woorden voor bepaalde begrippen, maar niet om de inhoud of wat die begrippen dan betekenen. We worden geleid door een politieke klasse die het normaal vindt maanden lang elkaars nieren te proeven in plaats van een regering te vormen met een samenhangend programma. Wij denken: zoiets als met de Titanic, dat zal ons niet meer overkomen. We hebben immers leergeld betaald. We putten hoop uit Europapa.

Twee jaar na het schandaalbal opende het professionele danspaar Vernon en Irene Castle hun eerste dansschool – voor de elite van New York – waar zij een bijgeschaafde versie van de nieuwe dansen doceerden. Het was een doorslaand succes. Zo moesten op den duur de geschandaliseerde ambassadeursvrouwen bakzeil halen. Het hedendaagse onderwijs in stijldansen is nog steeds op de pioniersarbeid van het echtpaar Castle gebaseerd.

In 1914 brak ook de Eerste Wereldoorlog uit. Als de generaals achter het front in een of ander kasteeltje hun offensieven planden, lieten ze door een soldaat graag ragtime-platen draaien op de opwindgrammofoon met hoorn. Voorloper van de discjockeys met elke dag een lamme arm.

Vernon ging bij de luchtmacht en stortte in 1918 tijdens een oefenvlucht neer. Cissy Patterson bracht het als een der eerste vrouwen ter wereld tot hoofdredacteur van een groot dagblad, de Washington Times Herald, die zij met groot talent, precisie en aandacht voor het detail redigeerde.

Net als in 1912 zien we allemaal tekenen maar welke precies van het grote onheil zullen zijn, wat de echte trigger zal blijken, dat beseffen wij slechts achteraf.

De dansen die Irene en Vernon Castle beschaafden: de Bunny hug en de turkey trot ziet U aan het eind:

Uit Deep in my Heart, een biopic over de New Yorkse componist Sigmund Romberg:  

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: 75 jaar Navo.