Terug in de tijd #31 - Gmail-ophef, voip-politiek en Tweak-nostalgie

Op Tweakers verschijnen dagelijks tientallen nieuwsberichten, maar bij het schrijven weten we zelden hoe het afloopt met de producten, technieken en ontwikkelingen die we bespreken. In deze rubriek lezen we oude berichten terug en kijken we hoe het verderging.

Spinnenwebben en bergen stof: die vind je uiteraard niet in een digitaal archief. Zo voelt het wel, want voor deze 31e editie van Terug in de tijd keren we terug naar april 2004, april 2009 en april 2014. We komen onder meer de ophef rond de release van Gmail, het gedoe rond het verbieden van voip via 3G en de telefoon van Amazon tegen.

Twintig jaar geleden: Spam en ophef rond privacy van Gmail

Er is er één jarig hoera, hoera, dat kun je wel zien dat is spam. Voor het eerste bericht gaan we namelijk nog tien jaar verder terug in de tijd: naar april 1994. Toen bedacht de Amerikaan Laurence Canter een actie om zijn advocatenkantoor te promoten: een bericht naar zoveel mogelijk nieuwsgroepen. De ludieke wraakactie van verontwaardigde nieuwsgroepgebruikers was het sturen van zoveel mogelijk blikjes fysieke spam naar Canter en Co. Dat was een referentie aan een sketch van Monty Python, waarin klanten in een horecagelegenheid alleen spam konden krijgen. Dit verhaal uit de begintijd van internet was twintig jaar geleden alweer tien jaar terug.

Spam was toen een groot probleem en bestaat nog steeds, maar er is een vorm van reclame in de mailbox die twintig jaar geleden ook stof deed opwaaien: Gmail. Een Amerikaanse senator pleitte voor een verbod op de toen net nieuwe maildienst. Ze diende een wetsvoorstel in om het scannen van mails om er relevante advertenties bij te tonen te verbieden. "Consumenten hebben er recht op, en bedrijven willen er zeker van zijn dat de inhoud van elektronische post en chatberichten privé en veilig blijven en nooit oneigenlijk worden gebruikt als bron voor persoonlijke profielen van consumenten."

Google zei aanpassingen te overwegen, maar relevante advertenties zijn, zoals dat in het Engels heet, het brood en de boter van Google. Het bedrijf verdiende toen en verdient nog steeds vrijwel al zijn geld met digitale, gerichte advertenties. De Californische senator overlegde enige tijd met privacygroepen en met Google, en trok na een paar maanden haar voorstel in.

Volgens Google was het tonen van relevante advertenties nodig om de maildienst gratis te houden, zeker omdat Gmail een voor die tijd grote inbox van 1GB bood. Het was een van de eerste voor iedereen duidelijke voorbeelden dat als je niet voor een product betaalt, je zelf het product bent. Toch zou het nog jaren duren voordat Google het tonen van advertenties op basis van mailinhoud in de voorwaarden zou zetten, maar daarover later meer.

Wat wel een product op zichzelf was, was de Nokia N-Gage. De gametelefoon was een vernieuwend concept, maar al vanaf het begin in 2003 niet bepaald een succes. Desondanks kwam in 2004 de N-Gage QD, die diverse van de fouten in het ontwerp fixte. Werd het toen een groot succes waardoor we nu nog steeds op N-Gage-telefoons spelletjes spelen?

Natuurlijk niet, het concept N-Gage sloeg niet aan, zei Nokia zelf ook in 2005. Zoals in wel meer dingen was Nokia, zoals Windows Phone-liefhebbers je tien jaar terug ook al konden vertellen, zijn tijd ver vooruit. Gametelefoons hebben pas in de afgelopen jaren een vaste plek op de markt veroverd. Hoe het verderging met Nokia, daar komen we later nog even op terug.

Je zou het niet zeggen als je de N-Gage ziet, maar ook die telefoon kon bellen. Dat gebeurde toen nog circuitgeschakeld, maar ook twintig jaar geleden was voip al in opkomst. De telecomindustrie zag de bui al hangen, meldde Tweakers destijds. "Internettelefoniebedrijven schrijven per dag een groeiend aantal nieuwe klanten in. Een aantal telecomanalisten vraagt zich echter af hoe de traditionele belbedrijven zullen reageren op de nieuwe concurrentie."

Voip was destijds goedkoper, zoals je kunt lezen in het artikel, maar zeker niet gratis. Bellen kostte gewoon geld, ook via voip. Dat is gek, vonden bezoekers destijds al. "Niet echt voip, maar... ik 'bel' toch geregeld via MSN en Skype, en dat kost je dus gewoon NIKS. Eigenlijk toch belachelijk dat een beetje bellen handenvol geld kost, terwijl je voor niks 24/7 online kan." Een andere tweaker plaatste een reactie die aangeeft hoe de tijden zijn veranderd. "Als een pc het een dag niet doet, dan brullen we wel, maar we kijken er niet echt van op, maar als een telefoonverbinding weg is in een onderneming, dan is het een ramp."

Circuitgeschakeld bellen is er anno nu eigenlijk niet meer bij. Mobiele netwerken en vaste netwerken zijn rond tien of vijftien jaar geleden overgegaan op voip. Het aparte afrekenen voor bellen gebeurt nog wel bij vaste telefonie thuis, maar veel mensen hebben dat allang niet meer. Mobiel bellen is bij veel abonnementen onbeperkt. De toekomst die zich toen al aandiende, is inmiddels gekomen, maar voordat het zover was, moest de politiek nog ingrijpen en dat gebeurde vijf jaar later.

Vijftien jaar geleden: Beatles-games en een verbod op voip verbieden

Waar voip in 2004 nog vooral synoniem was met betaalde diensten die telefonie aanboden als concurrent voor de vaste telefoon, was dat in 2009 vooral een term die je gebruikte in combinatie met Skype. De dienst, toen nog zelfstandig, had een iPhone-app uitgebracht, maar skypen over 3G kon daar niet mee. De reden? Providers wilden dat niet, want als je gaat skypen, gebruik je geen belminuten en dat was destijds nog een grote bron van inkomsten.

Daar was veel om te doen. De EU wilde verbieden dat providers voip over 3G konden blokkeren en de Tweede Kamer vond dit ook onacceptabel, onthulde Tweakers toen. KPN en Vodafone hadden dat wel in hun voorwaarden staan.

Het verzet lijkt effect te hebben gehad. KPN krabbelde al snel terug, Vodafone kwam met een apart abonnement voor voip en Apple verbood het apps niet langer, ook al floot de minister de providers niet terug. Skype werkt inmiddels al jaren op elke reguliere smartphone, maar de dienst is lang niet zo populair meer als toen. Microsoft nam het over. De populairste dienst die vergelijkbaar is, is bellen via WhatsApp. Politieke druk leidde er onlangs nog toe dat Apple dingen toestond, al kwam de onwil om dat te doen nu vanuit Apple zelf en niet vanuit de providers.

Die reguliere smartphones waarop je Skype kunt gebruiken, zijn niet van de marktleider van destijds. Nokia, dat het in 2004 voor de laatste keer probeerde met zijn gametelefoon N-Gage, was in 2009 marktleider in de verkoop van mobiele telefoons, maar het weer in Finland was al aan het omslaan. Concurrenten gingen aan de slag met Google Android en Apple was vastbesloten om van zijn iPhone een succes te maken. De verkopen van telefoons bleven nog een paar jaar hoog, maar Nokia wist dat het misging toen de winst verdampte.

De daling van 96 procent ging gepaard met licht dalende leveringen van telefoons; het marktaandeel zakte van 39 naar 37 procent. Het bleek de voorbode van meer slecht nieuws. In 2010 verving Nokia zijn ceo, in 2011 ging de fabrikant over van de eigen beturingssystemen Symbian en Maemo op Windows Phone, en in 2013 verkocht het Finse bedrijf zijn telefoontak aan Microsoft. De naam Nokia bestaat nog op de telefoonmarkt, maar HMD zal de naam nog maar korte tijd gebruiken. Nokia is wel een grote naam in netwerkapparatuur.

Nokia zou dus overgaan op Windows Phone en stiekem werkte Microsoft in 2009 al aan die interface. De eerste tekenen daarvan zouden te zien zijn op de Zune HD-mediaspeler, die in 2009 uitkwam. Microsofts antwoord op de iPod was al een flop gebleken van de grootte van de Nokia N-Gage en net als die telefoon heeft de Zune HD ook fans, vooral door de mooie interface die dus het begin vormde van Windows Phone 7 en later Windows 8. De Zune-mediaspelers keerden niet terug en Microsoft heeft zich daarna niet meer laten zien op de markt voor mp3-spelers. Die markt bestaat nu bovendien al jaren niet meer.

Een apparaat waar wel toekomstmuziek in zat, was natuurlijk de iPhone. Wat nu als die NFC zou krijgen? Onderzoekers stoeiden al met dat concept. De auteur van dienst, toen nog een broekie, had duidelijk zijn glazen bol op zijn bureau staan. "Het is niet ondenkbaar dat Apple in de toekomst een rfid-leesfunctie in de iPhone zal inbouwen."

Dat gebeurde inderdaad een paar jaar later. Apple bouwde NFC in iPhones voor Apple Pay, de manier waarop vermoedelijk een deel van de lezers van dit artikel vaak betaalt in winkels. Onderzoekers mogen daar niet mee prutsen, want niemand behalve Apple mocht iets met die NFC-chip doen. Tot vorige maand, toen Apple onder druk van de Europese DMA-wetgeving de NFC-chip openstelde.

Wet en recht waren toch al veel in het nieuws vijftien jaar geleden. Het geruchtmakendst was de uitspraak over The Pirate Bay. De rechter stelde de beheerders aansprakelijk voor auteursrechtschendingen en de piraten moesten de cel in. Je zou denken dat veel tweakers, in die tijd vaak fanatieke downloaders, de rechter wel hadden kunnen kielhalen, maar dat viel mee. "Ik ben het eens met de rechter, die stelt dat ze de wet overtreden. Ze hebben de wetgeving doelbewust omzeild en verhinderd, en hebben alles in het werk gesteld om hun praktijken door te zetten. Verder vind ik ze behoorlijk arrogant en loop dan ook niet over van medelijden. Ik vind het echter jammer dat het strafbaar is. Ik ben voor een rechtssysteem waarin misdaad wordt gestraft, maar ik vind de wet achterhaald. Veel auteursrechtelijk materiaal dat wordt gedeeld, is vandaag de dag van grote culturele waarde (The Beatles, Elvis Presley, Bob Dylan), terwijl de artiesten soms al niet meer onder ons zijn. Ik vind dat muziek zo'n grote waarde heeft voor onze cultuur dat het niet goed is voor de samenleving als daar een alleenrecht op rust."

The Pirate Bay bestaat, ondanks de veroordeling, in een vorm nog steeds. De opkomst van streamingdiensten heeft de markt voor piraterij van muziek echter aan banden gelegd. Bij films en series is dat genuanceerder, omdat de markt versnipperd is geraakt en piraterij in die markt daardoor nog iets meer gemeengoed lijkt.

Over The Beatles gesproken, in 2009 kwam er nieuw materiaal van de band uit. Geen muziek, zoals vorig jaar nog gebeurde, maar een game: Beatles Rock Band. De release was later dit jaar, maar in april werd duidelijk welke content de game bevatte. De formule om een band na te spelen was toen heel populair, met games als Guitar Hero en Rock Band, net als Tycoon-games dat enkele jaren eerder waren geweest.

Die games zijn er nauwelijks meer, maar er bestaat nog altijd een levendige community rondom de games en ook van de Beatles-versie is er uiteindelijk dankzij enthousiastelingen meer muziek in de game gekomen dan EA destijds voorstelde.

Tien jaar geleden: modulaire telefoons en gigabitinternet

Weet je nog dat Gmail in 2004 zoveel stof deed opwaaien, omdat Google advertenties afstemde op de inhoud van mails? Natuurlijk, want het staat hierboven in dit artikel, maar waar het niet stond, was in de voorwaarden van Gmail zelf. Daar kwam in 2014 eindelijk verandering in. Waarom toen pas? "Google zegt in een statement dat de nieuwe voorwaarden 'gebruikers meer duidelijkheid moeten geven en gebaseerd zijn op feedback die we afgelopen weken hebben ontvangen'."

Gmail bleek een blijvertje, maar dat geldt niet voor elk product van Google. Wat heet, de Google Graveyard is een bekende verzamelnaam geworden voor producten waarmee Google in de loop van de jaren is gestopt. Herinnert u zich deze nog: Project Ara?

Het idee was simpel: een telefoon opgebouwd uit modules die gebruikers zouden kunnen gebruiken en kunnen upgraden als dat nodig of gewenst was. Hij had in januari 2015 moeten uitkomen, maar dat gebeurde niet. Het doek viel in 2016. Hoewel de modulaire smartphone er niet kwam, zit het Nederlandse Fairphone er dichtbij. De eerlijkere telefoon heeft onderdelen die te upgraden zijn en zo kwam er onder meer al een betere camera uit voor de Fairphone 2, die uitkwam in de tijd dat Google Project Ara had willen uitbrengen.

Een telefoon die ook uitkwam, is de iPhone 6. Het was een ware omwenteling; de tijd van kleine schermen was ook voor Apple voorbij en de geruchten wezen er in april al op dat het scherm 4,7" zou worden. Dat gerucht bleek te kloppen; de iPhone 6 kwam dat najaar uit en het design van de telefoon is nu nog steeds te zien: de SE 2022 gebruikt ongeveer hetzelfde ontwerp.

Niet elke smartphone is zo'n succes. Tien jaar geleden gingen er sterke geruchten over een Amazon-smartphone met 3d-interface. Die kwam er ook: de Fire Phone. Waar de tablets van Amazon al jaren een groot succes zijn, ligt dat bij de smartphone anders. Amazon presenteerde de smartphone vol vuur een paar maanden later. De hype doofde al snel en een jaar later stopte Amazon er alweer mee en legde het zijn eigen smartphonedivisie in de as.

Ook in Nederland zijn er producten die niet zo'n groot succes worden als gehoopt. In april 2014 kwam onlinekiosk Blendle uit, waar je artikelen per stuk kon afrekenen. Ideaal zou je denken, maar ondanks de vele gebruikers bleek het verkopen van artikelen per stuk niet goed te werken. Blendle ging naar een abonnementsmodel, maar ook dat bleek geen kassucces. In 2020 werd het bedrijf verkocht aan het Franse bedrijf Cafeyn. De dienst bestaat nog wel, maar als we teruggaan in de tijd, hadden veel mensen vermoedelijk een groter succes verwacht.

Wat niet meer bestaat, is de provider die ooit ontstond uit Tweakers zelf: Tweak. Het begon tien jaar geleden met het leveren van gigabitinternet. Dat was toen vooruitstrevend en bovendien relatief goedkoop. Inmiddels is Tweak na diverse overnames in handen gekomen van Odido en dat stopt ermee. Toen dat bekend werd, publiceerde Tweakers nog een verhaal over hoe Tweak zich afgelopen decennia had ontwikkeld.

Dat verhaal kreeg nog een kleine persoonlijke voetnoot. Voor het artikel gaf Tweak-oprichter Gerrit de Munck een zeldzaam telefonisch interview. Ruim anderhalve maand na publicatie vroeg een ouder echtpaar op een schitterende ijskoude winteravond mij de weg naar een strandtent. Het was donker, maar toen we even doorpraatten, herkenden we elkaars stem. Het bleek niemand minder dan De Munck te zijn.

Wat we toen bespraken, blijft uiteraard privé; dat was immers geen interview. Maar de indruk die bleef hangen, is deze: hij zou, net als veel lezers van deze artikelenreeks vermoed ik, graag teruggaan in de tijd. Niet om per se iets te veranderen, maar gewoon om het nog een keer te kunnen beleven.