Op de laatste dag tussen Shell en Milieudefensie vliegen de verwijten over en weer

Het is net een theatervoorstelling, waarin de held en de schurk allebei tien minuten de tijd krijgen om zich tot het publiek te richten. Tien minuten om het publiek te overtuigen wie van hen de held, en wie van hen de schurk is.

Het woord is eerst aan Frans Everts. “Ik ben de president-directeur van Shell Nederland”, kondigt hij aan. Na een hoger beroep van vier dagen, waar zijn advocaten van het prestigieuze kantoor Clifford Chance tot nu toe hun juridische spierballen konden tonen, spreekt Everts in dit slotpleidooi voor het eerst zelf.

“Ik ben zowel hoopvol als bezorgd”, zegt Everts tegen de drie hoge rechters voor hem. ‘Hoopvol’ is hij over de rol die Shell volgens hem kan spelen in de energietransitie. Hij ‘hoopt’ ook op ‘een uitkomst van deze procedure’ die Shell in staat stelt ‘te blijven bijdragen aan de nodige verandering in ons energiesysteem.’

Maar Everts maakt zich ook zorgen. “Want mocht deze zaak de kant van Milieudefensie opgaan, dan is dat niet alleen schadelijk voor Shell, maar ook voor de wereldwijde energietransitie en voor Nederland.” Milieudefensie wil veel te ver en te snel gaan met klimaatverplichtingen aan het bedrijf, waarschuwt hij. “Shell stelt een andere, gebalanceerde route naar een schoon energiesysteem voor, waarin energie naast duurzaam ook betaalbaar en beschikbaar blijft voor iedereen.” De wereld heeft olie en gas volgens Everts nog veel langer nodig dan de klimaatactivisten beweren.

Zijn oproep aan de rechters is als volgt: vernietig het vonnis uit 2021, dat Shell verplicht zijn volledige uitstoot voor 2030 met 45 procent te verminderen. “We willen doorgaan met het boeken van resultaten. Want die zijn essentieel om de energietransitie wél te laten slagen”, sluit hij zijn slotpleidooi af.

Milieudefensie

Dan is Roger Cox aan de beurt, de advocaat van Milieudefensie. De man die eerder niet alleen in eerste aanleg tegen Shell won, maar die ook de klimaatzaak tegen de overheid won, het hoger beroep daarvan, en de cassatie bij de Hoge Raad. “Vandaag staan we voor een immense confrontatie tussen fossiel kapitaal en mensenlevens”, zegt Cox. “Ieder mens weet dat we voor het leven moeten kiezen.”

Cox vertelt de hoge rechters dat er ‘een duidelijke weg is om het leven te beschermen.’ “Die weg dient ook Shell te bewandelen.” Het is volgens Milieudefensie evident dat de wereldwijde uitstoot met 45 procent omlaag moet voor 2030 om de opwarming tot 1,5 graad te beperken. Daar hameren Cox en zijn twee mede-advocaten al vier zittingsdagen op, gesterkt door wetenschappelijke rapporten. “Shell is één van de meest invloedrijke en kapitaalkrachtige bedrijven ter wereld. Van Shell kan daarom minimaal de mondiaal gemiddelde inspanning worden verwacht.”

Ook Cox richt zich direct tot de rechters. Hij herhaalt de vraag die hij de rechtbank in 2020 stelde, in de eerste aanleg tegen Shell. Het is nu 3,5 jaar later, benadrukt Cox, en de urgentie van de klimaatcrisis is alleen maar groter. “Als uw rechtbank nu niet ingrijpt, wie dan wel? En als uw rechtbank nu niet zou willen ingrijpen, wanneer dan wel?”

Bomvolle rechtszaal

Op de vierde en laatste zittingsdag ligt de bal bij de drie hoge rechters. Eerder kregen Shell en Milieudefensie beiden een hele dag voor hun pleidooi, vandaag zullen de rechters vragen stellen. Wat het hof straks beslist – wie de schurk is, wie de held, wie gelijk krijgt, wie niet – dat is de grote vraag. Maar de voorzitter waarschuwt de toehoorders in de rechtszaal, en dan met name de aanwezige journalisten. “Er wordt in de media gezegd wat wij met onze vragen bedoelen”, zegt ze. Op wat voor mogelijke uitkomst ze wijzen. “Maar we bedoelen niets met onze vragen. We proberen de zaak van alle kanten te bekijken.” Op 11 november maakt het hof de uitspraak bekend, blijkt vandaag. Na zeven maanden uiterst inspannende bedenktijd.

De rechtszaal zit bomvol op de laatste zittingsdag, voller dan bij eerdere dagen. Naast Milieudefensie zitten er nu ook afgevaardigden van mede-eisers Greenpeace en de Waddenstichting. Ook het entourage van Everts telt meer hoofden dan voorheen. De maker van de opera over de Shell-zaak is aanwezig. En Milieudefensie-baas Donald Pols krijgt steun van zijn voorganger Wijnand Duyvendak, die de hele zitting naast hem zit.

Die drukte en tumult rond de zaak is opwindend, maar voor de hoge rechters gaat het vandaag om de inhoud. Waar gaat deze laatste zittingsdag dan over? Vooral de hoofdonderwerpen worden voor het laatst grondig besproken en bestreden. Shell betoogt opnieuw waarom een verplichting om uitstoot te verminderen tegen het bedrijf onwettig zou zijn, en dwars door klimaatbeleid van overheden walst. Waarom het getal van 45 procent volstrekt niet op het olie- en gasbedrijf van toepassing zou zijn. De rechter stelt vragen over een nieuw standpunt van Milieudefensie, dat vorige week zowel het hof als Shell leek te overvallen. Waar Shell namelijk zegt aan het vonnis te voldoen door tankstations en olie- en gasvelden te verkopen – waar het klimaat niets mee opschiet – pleitte Cox ineens dat dit geen correcte opvolging van het vonnis is. Shell zou ervoor moeten zorgen dat zijn olie- en gasvelden uit productie gaan, en dat tankstations een nieuwe bestemming krijgen.

De advocaten van Shell gaan hier flink tegen tekeer. Het is ‘ontoelaatbaar’ dat Milieudefensie onaangekondigd met dit soort nieuwe eisen komt, die ‘onmiskenbaar’ tegen de vrijheid van Shell indruisen om invulling te geven aan het vonnis. Als Milieudefensie dit soort nieuwe eisen had willen stellen, had ze dit via de juist juridische weg moeten doen, waarbij Shell de tijd had gekregen om tegenargumenten te broeden. Onzin, zegt Cox. Milieudefensie reageert slechts op Shell, dat pas recent is gaan zeggen dat ze tankstations en gasvelden willen verkopen, zonder positief klimaateffect. Terwijl volgens Cox in de originele uitspraak besloten ligt dat Shell zich ook echt moet inspannen dat er daadwerkelijk minder CO₂ de lucht in gaat.

Historische klimaatzaak

De woordenstrijd wordt feller gestreden dan voorheen, op deze laatste dag. Beide juristenteams vallen elkaars ‘misleidende’ berekeningen aan, die tonen hoeveel olie en gas Shell nog zou mogen produceren en verkopen om binnen de 1,5 graad opwarming te blijven. Het Shell-team haalt hard uit naar Milieudefensie, omdat die Shell onterecht zou beschuldigen van gelobby tegen groene wetgeving, terwijl Shell juist ook vóór groene regels lobbyt. Shell wordt te vaak over één kam geschoren met de hele fossiele industrie. Team Milieudefensie haalt in zijn verdediging een recent betoog aan, van een EU-rapporteur die geëmotioneerd vertelt over de bedrijfslobby tegen een nieuwe klimaatzorgplicht. “Daar staat dus niets in over Shell”, bijt de Shell-advocaat terug.

Ook opvallend is de schaduw die de gloednieuwe uitspraak van het Europees Hof over de Shell-zaak werpt. Het Hof stelde deze week de ‘KlimaSeniorinnen’ in het gelijk, en bevestigde dat Zwitserland mensenrechten schendt door tekortschietend klimaatbeleid. Een ‘historische uitspraak’, zegt Cox tegen de rechters, die op ‘verschillende manieren relevant is’ voor dit hoger beroep. Volgens Cox is het nog nooit zo duidelijk geweest dat klimaatverandering mensenrechten schaadt, en dat staten en bedrijven zware juridische verplichtingen hebben om de uitstoot van broeikasgassen te verlagen. Shell geeft daartegenover een heel andere lezing. Volgens het olie- en gasbedrijf laat de Europese uitspraak juist zien dat klimaatbeleid aan staten – zoals Zwitserland of Nederland – voorbehouden is. Een uitspraak tegen één bedrijf fietst dwars door die complexe klimaatwetgeving heen, en is dus onrechtmatig.

Uitspraak zal grote invloed hebben

Dat de ‘historische uitspraak’ van deze week twee zulke tegengestelde lezingen krijgt, laat zien hoe beide partijen proberen het nog jonge klimaatrecht in hun voordeel te smeden. En hoe groot de opgave voor het hof dus is om te bepalen wie straks de held en wie de schurk is in dit verhaal. Of Shell zijn fossiele activiteiten in een paar jaar moet halveren, of dat juist de klimaatactivisten teruggefloten worden.

De wereld kijkt in de komende maanden mee, drukt Cox de rechters in zijn slotpleidooi op het hart. Na de eerste ‘baanbrekende’ uitspraak tegen Shell in 2021 volgden niet meteen massaal andere zaken tegen grote bedrijven, zegt hij. Na zo’n eerste vonnis, dat het wereldnieuws haalt, reageren advocaten en juristen volgens hem vaak ‘afwachtend.’

“Men wil eerst zien hoe de hogere rechter erover oordeelt.” Zo ging het met de zaak tegen de Nederlandse staat, en zo gaat het nu weer met de zaak tegen Shell, stelt Cox. “Wat de uitspraak ook wordt, hij zal van grote invloed zijn op de verdere aanpak van klimaatverandering. En op de wereldwijde energietransitie en de rol van bedrijven daarin.”

Lees ook:

De zaak Milieudefensie vs. Shell: zinloze symboolpolitiek of broodnodig begin van een duurzame wereld?

Vrijdag is de laatste dag van het hoger beroep tussen Shell en Milieudefensie. De hoge rechters kunnen de harde eisen tegen Shell laten staan. Maar schiet het klimaat daar iets mee op?

Zwitserse senioren winnen milieurechtszaak. Wat betekent dat voor Nederland?

Nu Zwitserse senioren een klimaatzaak hebben gewonnen in Straatsburg omdat volgens de rechters hun mensenrechten zijn geschonden, is de vraag wat de gevolgen hiervan kunnen zijn. Trouw legde de kwestie voor aan drie deskundigen.