Explosie in centrale toont: Italië blijft worstelen met fatale werkongevallen

• Heleen D'Haens

  correspondent Italië

De lichamen van vier vermisten na de explosie in een Italiaanse waterkrachtcentrale zijn dan nog steeds niet gevonden, toch is het vrijwel zeker dat ze zijn overleden. Het brengt het dodental van de ontploffing van afgelopen dinsdag bij Bologna op zeven. Alle slachtoffers waren diep onder de grond aan het werk.

De explosie is de laatste in een lange reeks ernstige ongevallen op de werkvloer in Italië. In februari kwamen vijf bouwvakkers om toen een muur instortte op de bouwplaats van een supermarkt in Florence. In augustus 2023 stierven vijf mannen tijdens onderhoud aan de treinsporen nabij Turijn. Ze werden overreden door een trein. Nog veel vaker zijn er individuele sterfgevallen waarvoor minder media-aandacht is.

Alleen al in de eerste twee maanden van dit jaar kwamen in Italië 119 mensen om op hun werk, becijferde de organisatie INAIL, die nabestaanden ondersteunt. "Basta morti sul lavoro", "stop de sterfgevallen op het werk", roepen vakbonden ook nu weer in Italiaanse media.

Het probleem blijkt al jaren moeilijk aan te pakken.

Vertekende cijfers

Hoe groot het aantal sterfgevallen op de Italiaanse werkvloer is in een Europese context, hangt ervan af van hoe je de cijfers interpreteert. 2020 is het laatste jaar waarvoor Europese cijfers beschikbaar zijn. Volgens statistiekbureau Eurostat telde Italië toen veruit de meeste dodelijke werkincidenten van alle EU-landen: 776 of zo'n 3 sterfgevallen per 100.000 inwoners.

Relevant is daarbij echter dat Italië als een van de weinige landen coronabesmettingen op het werk erkende als arbeidsongeval. De cijfers, waarop veel vakbonden zich baseren, werden daardoor flink vertekend. Volgens organisatie INAIL is het beter om te kijken naar de cijfers van 2019. Toen bevond Italië zich met 0,98 sterfgevallen per 100.000 werknemers in de Europese middenmoot.

Toch leeft het thema enorm. Bij elk nieuw incident worden kranten volgeschreven over maatregelen die waren gepland, maar nooit werden genomen. In sectoren als de machinebouw, de bouw en de landbouw, waar de meeste dodelijke ongelukken gebeuren, dreigen vakbonden met stakingen als de regering niet met nieuwe plannen over de brug komt. Doorgaans gaat de storm na enkele dagen liggen totdat de volgende tragedie zich aandient.

Zwartwerk en gebrek aan controles

Maatregelen zijn wel degelijk nodig, vindt ook de Europese Commissie. Die eist dat Italië als deel van zijn corona-herstelplan het aantal arbeidsinspecties tegen eind 2024 met 20 procent opkrikt. Doet het land dat niet, kan de commissie overwegen om de betalingen uit het corona-herstelfonds stil te zetten. Daarnaast moet de Italiaanse overheid van Brussel met een plan komen voor de arbeidsinspectie om zwartwerk beter te kunnen opsporen.

Ook dat is immers deel van het probleem: volgens de laatst beschikbare cijfers is zwartwerk goed voor bijna een kwart van het Italiaanse bbp. In de rest van de EU is dat gemiddeld 20,3 procent. Zo besteden veel aannemersbedrijven zwart een deel van hun werkzaamheden uit aan onderaannemingen, die nergens officieel geregistreerd zijn. Zij hebben een lagere prijs en weinig of geen veiligheidsprocedures. Bovendien zijn ze minder makkelijk te controleren door de inspectie.

Naast het versterken van de arbeidsinspectie is er in de politiek ook al jaren sprake van een soort puntensysteem. Goede punten voor bedrijven die zich bij inspectie aan de veiligheidsmaatregelen blijken te houden, slechte punten voor bedrijven waar vaak ongelukken zijn. De Italiaanse minister van Arbeid Calderone zei in september 2023 dat de regering "op zeer korte termijn" met een concreet voorstel daarover zou komen, maar kwam er sindsdien niet meer op terug.

Dagelijkse tragedie

"Een stille en dagelijkse ramp, van noord tot zuid", noemt de linkse oppositiepolitica Gribaudo de onveilige werkomstandigheden in Italiaanse media. Als voorzitter van de parlementaire onderzoekscommissie naar werkomstandigheden vraagt zij bedrijven investeringen in veiligheidsmaatregelen "niet te zien als kost, maar als noodzaak".

Wie verantwoordelijk is voor de doden in de waterkrachtcentrale moet de komende maanden blijken uit gerechtelijk onderzoek. Het lijkt erop dat ook dit keer de slachtoffers in onderaanneming aan het werk waren, maar voor welk bedrijf zij werkten, is nog niet bekend. Nog meer onduidelijkheid is er over het oudste slachtoffer, een man van 73. De vraag is waarom iemand van zijn leeftijd nog aan het werk kon zijn als technicus.