Oekraïense artsen zien dat er veel animo is onder soldaten om hun sperma of eicellen te laten invriezen. Zo kunnen ze, als ze gewond raken of gedood worden, toch kinderen krijgen. Al zien advocaten nog veel juridische hobbels voor postuum ouderschap.
Sinds de grootschalige Russische invasie in februari 2022 keldert het geboortecijfer in Oekraïne. Mensen stellen gezinsuitbreiding uit; veel jonge mannen moeten naar het front en veel vrouwen vluchtten naar het buitenland.
Om soldaten toch gezinsperspectieven te geven maakte het Oekraïense parlement twee jaar geleden een wet die bepaalt dat de overheid de opslag van zaad- en eicellen betaalt. Soldaten die onvruchtbaar raken als gevolg van verwondingen hebben zo toch kans op kinderen.
Dat leidt tot drukte bij de ICSI-kliniek in Kyiv, die gespecialiseerd is in IVF-behandelingen. "Eerst wist niemand dat het kon", zegt arts Alina Gorbenko. Nu krijgt ze regelmatig militairen over de vloer.
Gedoe met wet- en regelgeving
Maar in november vorig jaar veranderde het parlement de wet. Daardoor moesten klinieken voortaan de zaadcellen weggooien als een soldaat overleed. Met schrijnende verhalen tot gevolg.
Zo was er een vrouw wier man rond de jaarwisseling sneuvelde aan het front. Hij had sperma laten invriezen, maar bij de kliniek kreeg de rouwende weduwe te horen dat ze vanwege de nieuwe wet niet konden doorgaan met de behandeling. Ze kreeg het advies de zaadcellen mee te nemen naar een andere kliniek en daar te verzwijgen dat ze afkomstig zijn van een overleden militair.
"Dat maakt me woedend", zegt advocaat Olena Babitsj. Ze klom in de pen en schreef een emotioneel betoog op Facebook dat veel bijval kreeg. Inmiddels zijn de regels aangepast: sperma wordt niet meer vernietigd als een soldaat sterft.
Wel moet de soldaat vooraf in zijn testament vastleggen dat het gebruikt mag worden. Alleen een notariële verklaring opstellen is niet langer voldoende. Ook daar komt Babitsj tegen in verzet; ze vindt dat er zo weinig mogelijk administratieve rompslomp moet zijn voor weduwen. "Heel veel mannen sneuvelen en zij zijn juist de genenpoel van ons land."
Ook voor vrouwen
Het invriezen van zaad- en eicellen is niet alleen bedoeld voor de mannen en vrouwen die naar het front gaan. De oorlog heeft ook grote gevolgen voor de vruchtbaarheid van achterblijvers, meestal vrouwen. Die kan namelijk slinken als gevolg van stress, zegt IVF-arts Gorbenko. "Daarom vertellen we herhaaldelijk over de mogelijkheid eicellen in te vriezen. Dat kan een investering in hun toekomst zijn."
Soldaat Evgeniy is een van de patiënten die bij Gorbenko in behandeling is. Tijdens een kort verlof van het front liet hij zijn sperma invriezen bij de kliniek.
Eerder beloofde hij zijn vrouw heelhuids terug te keren van het front, vertelt zijn vrouw Jaroslava. "Maar inmiddels zegt hij: dat kan ik niet beloven. Want ik heb hier voor m'n ogen mensen aan flarden geschoten zien worden."
Ik vind dat de genen van mijn man bewaard moeten worden, want hij is geweldig.
Dus moeten Evgeniy en Jaroslava ongemakkelijke gesprekken voeren over de toekomst en hun eventuele kinderwens als Evgeniy wordt gedood. "Hoe pijnlijk ook, maar zo is het leven. Hopelijk is het nooit nodig, maar het is er in elk geval. Ik vind dat de genen van mijn man bewaard moeten worden, want hij is geweldig."
Oekraïne is niet het eerste land dat zaad- en eicellen van soldaten laat invriezen voor ze naar het front gaan. Rusland doet op dit moment hetzelfde, Amerika deed het al ten tijde van de Irakoorlog in 2003.
Ondanks alle juridische onzekerheid rond het invriezen is de kliniek van arts Alina Gorbenko er de afgelopen maanden gewoon mee doorgegaan. "In de hoop dat dit later wordt opgelost. Dit is beter dan later met lege handen staan en mensen niet kunnen helpen."
Vorige maand maakte Nieuwsuur een reportage bij de kraamkliniek in het oosten van Oekraïne, de enige plek in de verre omtrek waar zwangere vrouwen nog terechtkunnen:
