Waakhond waarschuwt jongeren voor cryptohandel, 15 procent komt in problemen bij waardedaling

Vanaf januari gaat de AFM toezicht houden op de cryptohandel, maar de waakhond waarschuwt nu al dat dat te weinig zoden aan de dijk zet.

Beleggen in crypto’s wordt steeds populairder. Veel jongeren steken geld in munten als bitcoin. En daar spelen aanbieders handig op in. Een account aanmaken kost maar een paar minuten op de onderzochte apps. De toezichthouder op de financiële sector deed onderzoek naar drie beleggingsapps die zich op crypto’s richten. Ook keek de waakhond naar kopen op krediet, populair onder de naam Buy Now Pay Later (BNPL).

Eenmaal binnen is alles erop gericht om de klant zo veel mogelijk te laten handelen. ,,Dat is niet altijd in het belang van de klant’’, zegt Hanzo van Beusekom, bestuurslid bij de AFM. De apps zijn zo ingericht dat klanten er zo lang mogelijk actief in blijven. Wie de app sluit krijgt steeds pushberichten met mededelingen over waardestijgingen van crypto’s.

De klant wordt zo opgejaagd om toch maar te handelen. En dat is vooral in het voordeel van de aanbieder, die verdient aan elke transactie. Ook worden klanten onder druk gezet om meer risicovolle dingen met hun crypto’s te doen, zoals uitlenen. Als degene aan wie de munten zijn uitgeleend niet meer kan terugbetalen, dan is de klant zijn munten kwijt. En mensen die al handelen krijgen een bonus als ze nieuwe klanten binnenbrengen.

Er zijn op dit moment zo’n 1,25 miljoen Nederlanders die beleggen in cryptomunten. De meesten doen dat met kleine bedragen, maar er is ook een kleine groep die meer dan 10.000 euro in crypto’s heeft belegd. Van alle cryptobezitters geeft een op de zeven aan in problemen te komen als de waarde van de cryptomunten flink daalt. ,,Onder die groep zitten relatief veel jongeren’’, zegt Laura van Geest, bestuursvoorzitter van de AFM. ,,Jongeren worden blootgesteld aan allerlei verleidingen.’’

Die groep is extra kwetsbaar als het mis gaat, omdat ze vaak nog geen financiële buffer hebben om tegenvallers op te vangen. Het aantal wanbetalers onder jongeren van 18 tot 25 jaar steeg met 5 procent. Ook de groep 25 tot 34 zag het aantal wanbetalers met vijf procent toenemen.

Dat veel jongeren in crypto’s handelen is te verklaren. Via internet en sociale media komen ze vaker in aanraking met zogenoemde finfluencers, bekende namen op sociale media die adviezen geven voor bijvoorbeeld handelen in bitcoin.

Die finfluencers maken niet duidelijk dat hun ‘advies’ eigenlijk gewoon betaalde reclame is. Jongeren kijken hier niet altijd doorheen en hebben vertrouwen in de verhalen van die bekende sociale mediasterren.

De AFM mag vanaf januari toezicht gaan houden op de aanbieders van crypto’s en de handel erin. Maar dat toezicht is verre van toereikend, waarschuwde de AFM al eerder.

Zo kan ze aanbieders pas achteraf aanspreken op ondeugdelijke beleggingsproducten. Bovendien heeft de AFM tijd nodig om te leren waar de risico’s voor de consument zitten en waar betere bescherming moet komen.

De toezichthouder waarschuwt ook voor het fenomeen kopen op krediet, Buy Now Pay Later (BNPL). Dat BNPL groeit ontzettend hard. In 2022 werd voor 4,8 miljard euro via kopen op krediet gekocht. Ook fysieke winkels bieden het steeds vaker aan.

Vooral onder jongeren wordt het steeds populairder. Ze kunnen dan toch spullen kopen, ook als ze het geld nog niet hebben. Dat zorgt ervoor dat ze sneller een impulsaankoop doen. En dat kan slecht uitpakken. ,,Vooral onder jongeren neemt het aantal wanbetalers toe’’, ziet Van Geest. Afgelopen jaar groeide het aantal wanbetalers onder jongeren tot 25 jaar met vijf procent. Ook bij de grep 25 tot 34 jaar steeg het aantal wanbetalers met vijf procent.

En dat heeft grote consequenties. De kosten bij wanbetaling lopen snel op en dat maakt de financiële ellende alleen maar groter. Uit onderzoek van de AFM bleek dat zo'n 600.000 keer kopen op krediet werd gedaan door jongeren onder de 18. Dat mag helemaal niet, maar in de praktijk blijkt het gemakkelijk om de leeftijdsgrens te omzeilen, constateert de AFM.

De toezichthouder zou graag zien dat mensen met BNPL-schulden geregistreerd worden bij het Bureau Kreditregistratie (BKR). Aanbieders van BNPL hebben wel afspraken om te voorkomen dat consumenten schulden gaan stapelen. Maar die afspraken gelden alleen voor het eigen bedrijf. Consumenten kunnen door te switchen naar een andere aanbieder van BNPL gewoon nieuwe schulden maken. Met een centrale registratie, zoals bij het BKR, wordt dat onmogelijk.

De AFM deed afgelopen jaar ook onderzoek naar geautomatiseerde kredietverstrekking, vooral consumptief krediet en hypotheken. Door de aanvraag te automatiseren krijgt de klant snel duidelijkheid of en hoeveel er geleend kan worden. Maar in de praktijk werkt het nog niet altijd even goed. De AFM kwam verschillende gevallen van overkreditering tegen, de klant kon dus meer lenen dan op grond van zijn financiële situatie verantwoord was. De toezichthouder is inmiddels in gesprek met de financiële dienstverleners om het proces te verbeteren.