Belangrijk klimaatvonnis: is te weinig actie een schending van de mensenrechten?
Wat hebben een groep Zwitserse 'klimaatoma's', zes Portugese jongeren en een Franse burgemeester gemeen? Ze willen allemaal dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg zich uitspreekt over de vraag: worden mijn mensenrechten geschonden als regeringen te weinig doen om klimaatverandering tegen te gaan? Vandaag komt het hof met een vonnis in de drie zaken. Dat kan ook voor Nederland gevolgen hebben.
De uitspraken van het hof zijn bindend. Als het oordeel is dat er strenger klimaatbeleid moet komen om de mensenrechten te garanderen, dan moeten landen hier gehoor aan geven. Rechters kunnen boetes opleggen als landen zich niet aan een vonnis houden. Ook kan de uitspraak een precedent scheppen in de duizenden lopende en nieuwe klimaatzaken, zoals het hoger beroep in de zaak van Milieudefensie tegen Shell.
De Zwitserse groep vrouwen, grotendeels boven de zeventig en verenigd onder de naam Klimaseniorinnen, vinden dat hun mensenrechten worden geschonden door de hittegolven die door klimaatverandering vaker zullen voorkomen en intenser zullen zijn.
"Vooral ouderen en met name vrouwen lopen het risico daarvan ziek te worden of zelf te overlijden", zei een van de initiatiefneemsters van de rechtszaak eerder tegen Nieuwsuur:
Voor Damien Careme, voormalig burgemeester van het Franse dorpje Grande-Synthe, aan de kust bij Duinkerke, gaat het om de dreiging van overstromingen door zeespiegelstijging. Hij heeft de Franse staat voor het Europees Hof gedaagd.
De meeste aandacht gaat uit naar de zaak van zes Portugese jongeren. Zij besloten niet alleen hun eigen regering voor het hof te dagen, maar nog 31 andere Europese landen, waaronder ook Nederland. Ze hopen dat daarmee nog sneller, nog meer CO2-uitstoot voorkomen kan worden. De jongeren stapten naar het hof nadat er in meerdere jaren enorme bosbranden en hittegolven waren voorgekomen. Zo kwamen er in 2017 meer dan honderd mensen om door de hitte.
De Portugezen zien hun toekomst bedreigd door het extreme weer en de vernietigende bosbranden - die overigens niet altijd aan klimaatverandering zijn toe te schrijven, al neemt de kans erop wel toe in een droger en heter klimaat.
Al gaat het om hun toekomst, de gevolgen zijn ook nu al ingrijpend, zeggen ze. Tijdens hittegolven hebben ze problemen met slapen, concentratie en kunnen ze soms niet buitenspelen of sporten. Scholen moeten soms dicht als de lucht wordt vervuild door bosbranden.
Eerder sprak het Jeugdjournaal met een van de jongeren over de klimaatzaak:
Net als de andere partijen betogen de Portugese jongeren dat door de gevolgen van klimaatverandering hun 'recht op leven en op een privéleven' wordt geschonden: artikels 2 en 8 uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
"Dat zijn dezelfde artikelen waar wij de Urgenda-klimaatzaak op baseerden", zegt Dennis van Berkel. Hij is klimaatjurist bij Urgenda en heeft zowel de Klimaseniorinnen als de Portugese jongeren geadviseerd. In 2019 oordeelde de Hoge Raad dat de Nederlandse regering zijn klimaatplannen moest aanscherpen. De Raad beriep zich daarbij onder meer op mensenrechtenverdragen.
Van Berkel is ook nu positief gestemd. "Ik denk dat het hof zal oordelen dat beschermd worden tegen de gevolgen van klimaatverandering een mensenrecht is." Verschil met destijds is dat de klagers in deze rechtszaak ook moeten kunnen aantonen dat de mensenrechtenschending nu al plaatsvindt en niet pas in de toekomst.
Volgens Van Berkel is dat logisch. "Als er nu niet sneller en meer actie wordt ondernomen om uitstoot te verminderen, dan wordt het onvermijdelijk dat je door de grens van 1,5 graad gaat, zoals in het Parijsakkoord is vastgelegd."
Spanning om oordeel
Van Berkel vindt het vooral spannend hoe concreet de rechters gaan worden. "Ze kunnen komen met een jaartal en een percentage uitstootreductie, maar het kan ook zijn dat de rechters alleen zeggen: "Er moet meer gebeuren, maar jullie mogen zelf bepalen hoe."
Advocaten van nationale regeringen betoogden in verschillende hoorzittingen afgelopen jaar dat de causaliteit tussen de klachten van de groepen nu en het uitblijven van klimaatactie niet aan te tonen is. Ook bepleiten zij dat het aan regeringen is om klimaatbeleid te maken, niet aan de rechter. De advocaat van de Nederlandse staat ontkent niet dat de staat een zorgplicht heeft om zijn burgers tegen klimaatverandering te beschermen, maar vindt dat Nederland genoeg doet om aan de afspraken van het Parijsakkoord te voldoen.
Een mogelijkheid is ook nog dat de rechters de zaak van de Portugezen niet ontvankelijk verklaren, omdat ze niet de juiste juridische weg hebben bewandeld. Eigenlijk mogen burgers alleen naar het hof als ze alle mogelijkheden via nationale rechtbanken hebben uitgeput. Daarvoor was volgens de Portugese jongeren in deze zaak geen tijd, omdat er volgens hen sneller actie nodig is.
Verwacht wordt dat de rechters rond half elf met de uitspraak beginnen.
