Een catch 22 voor de rechter: de asielzoeker durft niet aan te tonen dat hij een vals paspoort heeft

Wie moet bewijzen dat een paspoort frauduleus is verkregen? Of mag de staat afgaan op de vermoedelijk onjuiste nationaliteit als de asielzoeker niet durft aan te tonen dat het paspoort fout is? De hoogste bestuursrechter in Den Haag zit met een catch 22.

Advocaat Martha Bulthuis uit Groningen weet niet waar haar cliënt, de Somaliër Abdullahi, is. Vermoedelijk stilletjes vertrokken. Dat had ze ook kunnen melden, waarna de zaak wegens ‘ontbreken procesbelang’ zou zijn afgevoerd. Maar ze vindt deze kwestie het bepleiten waard. En dus treedt ze op 30 oktober 2023 aan tegen een tweekoppige delegatie van de IND. Die vinden dat de bestuursrechter in Amsterdam in april een onjuiste beslissing nam. Deze rechter vond de eisen van de IND onredelijk. Abdullahi verkeerde in ‘bewijsnood’ en dat kan hem niet verweten worden.

Hij maakte deel uit van een groep van zo’n zeventig Afrikanen met Keniaanse paspoorten die medio april via Schiphol doorreisden naar Suriname. Daar werden ze vastgezet omdat ze geen visum hadden. Volgens lokale bronnen werden ze ‘uitgezet naar Kenia’. Terug op Schiphol vroegen 23 van hen asiel aan. Daar vertelden ze dat hun Keniaanse paspoorten vals waren.

Gevaar lopen

De groep zei uit Somalië te komen. Abdullahi kon ook een Somalisch paspoort overleggen. Alleen vindt de IND paspoorten uit Somalië zo mogelijk nog onbetrouwbaarder dan die uit Kenia. Dus de IND hield het liever bij ‘Kenia’ als herkomstland. Maar mag dat? Moeten de vreemdelingen zelf aannemelijk maken dat de Keniaanse documenten vals waren? Of moet de staat ze daarbij helpen? Bijvoorbeeld omdat het riskant is bij een ambassade een vals, gekocht paspoort te laten ‘verifiëren’. Het belang is voor beide partijen groot. Als Nederland illegale vreemdelingen uitzet naar het verkeerde land, kan dat levensgevaarlijk uitpakken. Zeker als Nederland kan vermoeden dat de illegaal in Kenia gevaar loopt.

En dus wordt anderhalf uur gedebatteerd over wie wat moet bewijzen in valsepaspoortzaken. De IND vindt dat de vreemdeling ‘aantoonbare pogingen’ moet doen om dat te bewijzen. Er moet worden gemaild met de ambassade, met een kopie van het paspoort, daarna gebeld, aangedrongen – en allemaal netjes in het Engels. De staat citeert een zaak waarin dat is gelukt. Zo’n ambassade is best in beweging te krijgen. Maar in deze zaak waren de vreemdelingen te passief. En dus mocht de staat, ondanks dat Somalische paspoort, toch uit blijven gaan van het Keniaanse paspoort, vindt de IND.

Advocaat Bulthuis betoogt dat de lat veel te hoog wordt gelegd. Zou de vreemdeling echt zélf naar de ambassade moeten, dan brengt hij zich in gevaar. Dat kun je niet eisen. Op paspoortfraude staat in Kenia zeven jaar. Vaak laat de ambassade zich niet tot medewerking verleiden. ‘Haar’ vreemdeling werkte goed mee. Dat de IND zijn Somalische paspoort niet onderzocht, geen taalonderzoek deed, of ‘herkomstvragen’ stelde, is onjuist. „De IND moet het plaatje compleet willen krijgen.” Dat past ook bij de ‘samenwerkingsplicht’ met Afrika.

Hoe groot ís nou het gevaar van informeren bij een ambassade, vraagt de rechter. Als het paspoort vals is dan volgt immers ook geen uitzetting naar dat land. Daar is advocaat Bulthuis het niet mee eens. Er wordt meestal überhaupt niet gereageerd – en dan bestaat toch het risico dat de melding van zo’n paspoort is geregistreerd.

Half maart oordeelt de Afdeling dat een vreemdeling in deze situatie alles moet doen „waar hij redelijkerwijs toe in staat is” om zo’n „echt bevonden” paspoort, dat toch vals zou zijn, te laten verifiëren. Pas als dat ondanks een „oprechte inspanning” niet is gelukt, komt de IND in beeld. Krijgt de staat geen antwoord dan moet de staatssecretaris zélf het herkomstland vaststellen. Zomaar uitgaan van het paspoort mag dan niet. In dit geval deed Abdullahi onvoldoende moeite om zijn pas en dus nationaliteit te laten vaststellen door de ambassade. Dan mag de staat ervan uitgaan dat hij uit het land van het paspoort komt. De staat wint – Abdullahi mag worden teruggestuurd. Naar Kenia.