"De overheid gaat op veel manieren ongelijkheid en gescheidenheid tegen. Maar als ze een kleinere rol neemt, neemt gescheidenheid toe", licht hoofdonderzoeker Lotte Vermeij van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) toe tegenover NU.nl.
In het onderzoek is voor het eerst in Nederland op landelijk niveau onderzocht in hoeverre arme en rijke Nederlanders elkaar tegenkomen. Door die bril heeft het SCP gekeken naar de buurt, het schoolplein van de kinderen, het werk, de eigen familie en de schoonfamilie.
"Voorheen is er vooral gekeken naar de 'onderkant' van de samenleving", zegt Vermeij daarover. "De 'bovenkant' is tot nu toe niet onderzocht."
Ouderen blijven tegenwoordig veel langer in hun eigen huis wonen, voert Vermeij als voorbeeld aan. Maar welvarende senioren hebben de mogelijkheid om in een particuliere woonvoorziening met ondersteuning te gaan wonen. "Doordat minder vermogende landgenoten dit niet kunnen, is gescheidenheid het gevolg."
En de wachtlijsten voor verpleeghuizen waar minder welvarende Nederlanders op aangewezen zijn, zijn de afgelopen jaren enorm toegenomen. In februari wachtten ruim 21.000 mensen op een plek, tegenover iets meer dan 15.000 in 2021. Het aantal beschikbare plekken in verpleeghuizen is tussen 1980 en 2010 juist gedaald, van 150.000 naar 84.000.
Ook ongelijkheid in het onderwijs
Ook in het onderwijs bestaat ongelijkheid. Dat heeft te maken met de schoolkeuzes van ouders voor hun kinderen, legt de sociaal wetenschapper uit. Als rijke ouders niet tevreden zijn over het onderwijs, kunnen zij hun kind naar een particuliere school laten gaan, terwijl armere ouders die mogelijkheid niet hebben. Vermeij: "We moeten ons afvragen of we dit moeten willen."
Want het verschil in onderwijs kan brede gevolgen hebben. Volgens het SCP ontstaat er door het onderwijs dat je genoten hebt ongelijkheid op het gebied van gezondheid, inkomen en werk. Dat concludeerde het onafhankelijke wetenschappelijke instituut al in een eerder onderzoek.
En door gescheiden leefwerelden kan het voor inwoners van Nederland moeilijker worden om samen te leven in de maatschappij, stelt het SCP. Zo kunnen mensen met weinig kansen andere mensen en de overheid gaan wantrouwen. Maar gescheiden 'bubbels' leiden ook tot ongelijke verdeling van sociale en culturele voorzieningen.
'Sociale woningbouw is essentieel'
Door hoge huizenprijzen liggen ongelijkheid en een scheiding tussen arm en rijk ook op de woningmarkt op de loer, zegt Vermeij. "Daarom is het belangrijk dat demissionair minister Hugo de Jonge van Binnenlandse Zaken blijft inzetten op sociale woningbouw. In alle gemeenten, ook in welvarende buurten."
Sociaal wetenschapper Roos van Schaijk van kennisinstituut Movisie signaleert ook dat de leefwerelden van arm en rijk steeds meer gescheiden raken. "Bijvoorbeeld op het gebied van wonen. Daardoor zijn er weinig sociale contacten tussen arm en rijk", zegt ze tegenover NU.nl.
De niet bij het SCP-onderzoek betrokken Van Schaijk voert ook het voorbeeld van kinderen van rijke ouders aan. Die hebben meer mogelijkheden om een hoog aangeschreven studie in het buitenland te volgen.
Afran Groenewoud is verslaggever samenleving en inclusie
Voor het eerst gegevens over landelijke samenhang
Deze landelijke onderzoeksopzet was mogelijk doordat statistiekbureau CBS voor het eerst gegevens heeft aangeleverd over wie met wie samenleeft of samenwerkt en wie tot dezelfde familie behoren. Hierdoor kon het SCP over gemeentegrenzen heen de sociale omgeving van Nederlanders tussen 30 en 59 jaar analyseren.
De gegevens gaan over de periode 2011 tot 2020. In die periode raakten de leefwerelden van de armste en rijkste Nederlanders verder van elkaar verwijderd. Het SCP vermoedt voorzichtig dat die beweging ook nu doorzet.
SCP heeft zorgen over sfeer in de buurt
"Hoewel deze ontwikkelingen bescheiden lijken, is de toename wel degelijk betekenisvol", staat in De leefwerelden van arm en rijk.
Het SCP wijst erop dat een leefwereld met veel mensen met een achterstandspositie in een buurt kan leiden tot minder voorzieningen, een nare sfeer, verminderde leefbaarheid en een slechtere reputatie. Dat werkt volgens het wetenschappelijk instituut door in de keuzes die mensen maken om de buurt wel of niet te verlaten, of om er wel of niet naartoe te verhuizen.
"De rijke mensen hebben geen last van hun eenzijdige leefwerelden", zegt Vermeij. "Maar hun bubbels hebben wel impact op de samenleving en kunnen leiden tot meer ongelijkheid."
NUjij: Uitgelichte reacties