Staatssecretaris wil ‘derdelanders’ weg hebben uit Oekraïne-opvang, maar tientallen gemeenten laten ze voorlopig gewoon blijven

Uit een rondgang van persbureau ANP langs ruim honderd gemeenten blijkt dat veel gemeenten willen wachten met het uitzetten van derdelanders tot er een definitief oordeel is over hun situatie. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) spreekt in een statement donderdagmiddag van ‘aanhoudende onduidelijkheid’ en ‘zorgen over de uitvoerbaarheid van de uitzettingen’.

Het verblijf van de zogenoemde derdelanders (niet-Oekraïners die wel in dat land verbleven) in opvanglocaties voor Oekraïnevluchtelingen in Nederland, is de afgelopen dagen uitgelopen op een chaos. Staatssecretaris Van der Burg stelde dat de opvang voor de derdelanders per 2 april definitief zou eindigen. Zij moeten dan de Oekraïne-opvang uit en terug naar hun land van herkomst, vaak Nigeria, Marokko of India.

Richtinggevende uitspraak

De Raad van State oordeelde dinsdagavond laat in zes zaken van derdelanders echter dat zij mogen blijven zolang hun beroep tegen die uitzetting loopt. De Raad stelde dat die uitspraak ‘richtinggevend’ was voor volgende zaken. Het kan nog maanden duren voordat er een definitieve uitspraak van de Raad van State is.

Toch verzochten sommige gemeenten (waaronder Dordrecht en Emmen) mensen deze week al de opvang te verlaten. Woensdagavond laat kwam Van der Burg ook nog met een brief aan gemeenten waarin hij stelt dat gemeenten dat mogen doen. Alleen derdelanders met een gerechtelijke uitspraak op zak mogen blijven, stelde het kabinet in reactie op de uitspraak van de Raad van State.

‘De reeds ingezette en gecommuniceerde lijn voor beëindiging van de opvang en voorzieningen richting 2 april 2024 blijft onveranderd,’ schreef staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel, VVD) woensdagavond kort voor middernacht aan gemeenten. Gemeenten ‘kunnen doorgaan met het beëindigen van de opvang en het stopzetten van andere voorzieningen zoals leefgeld per 2 april,’ stelt de bewindsman.

Chaos in de opvang

Alle rechtszaken en kabinetsbrieven leidden tot chaos in de opvang, onzekerheid bij de derdelanders en onduidelijkheid op gemeentehuizen. De grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht hebben inmiddels laten weten dat de derdelanders daar voorlopig in de opvang kunnen blijven. Hier gaat het in totaal om zo’n 76 mensen.

In Den Bosch zou de bescherming van 57 derdelanders vervallen. “Het merendeel van hen heeft een lopende asielaanvraag of bezwaar gemaakt op het besluit tot stopzetting. Deze mensen mogen blijven in de opvang totdat er juridische duidelijkheid over is,” aldus de gemeente. In Amersfoort houden derdelanders opvang ‘totdat er uitspraak is gedaan in hoger beroep’.

Hengelo (24 derdelanders) wil ‘vooral zorgvuldig’ handelen. “Het is complex en tijdrovend, mede door verschillende juridische uitspraken. We nemen onze tijd.” In Nijmegen moesten elf derdelanders vertrekken. Drie hebben dat gedaan, de anderen blijven voorlopig in de opvang. “We doen dat vanwege de verwarrende situatie als gevolg van een diversiteit aan gerechtelijke uitspraken. De brief van de staatssecretaris van woensdag maakt het helaas niet eenduidiger,” aldus de gemeente.

Enschede (negen derdelanders) zegt ook dat sommige punten nog onduidelijk zijn. “Daarom blijven we deze gevluchte mensen zonder Oekraïens paspoort onderdak bieden in de gemeentelijke opvang.”

De VNG en het Veiligheidsberaad zeggen te verwachten ‘dat door deze uitspraak de komende tijd meer uitspraken volgen over derdelanders die een voorlopige voorziening hebben aangevraagd en dat er op andere manieren uitstel van uitzetting zal worden gevraagd’. Het beëindigen van de opvang is daarom complex. “Door alle lopende juridische procedures en het feit dat immigratiedienst IND zijn systemen niet voor 22 april op orde heeft, houdt de onduidelijkheid voorlopig aan.”

Voet bij stuk

Alleen met een uitspraak van de rechter op zak waarin anders wordt geoordeeld houdt een zogeheten derdelander recht op opvang, stelt Van der Burg, tot er een uitspraak wordt gedaan in hoger beroep. De IND werkt nu ‘hard’ om alle uitspraken ‘juist in de systemen te krijgen’. Dat is inderdaad pas op 22 april klaar, schrijft Van der Burg.

Toch kunnen gemeenten nu al derdelanders uit de opvang zetten, benadrukt hij. ‘Maar mogelijk dat dit dan gebeurt op basis van informatie die niet up-to-date is.’ Daarbij is er een risico dat een vluchteling onterecht uit de opvang wordt gezet. Van der Burg stelt dat gemeenten die twijfelen over een specifieke situatie een ‘servicelijn’ kunnen bellen. Maar ook dat noodtelefoonnummer heeft pas op 22 april alle informatie. Tot die tijd moet een derdelander zelf aantonen dat hij van de rechter voorlopig mag blijven.

Gemeenten die de opvang van vluchtende vreemdelingen uit Oekraïne beëindigen, doen dat ‘rechtmatig en juist’, stelt Van der Burg. ‘Deze derdelanders verbleven vanaf dat moment onrechtmatig in de opvang en in Nederland en zijn dus ook legitiem uit de opvang gezet.’ Maar als zij na uitzetting van een rechter alsnog mogen blijven, ‘hebben zij opnieuw recht op opvang’.

Dat betekent niet dat een uitgezette derdelander zich dan weer automatisch kan melden bij de opvanglocatie waar hij of zij al twee jaar verbleef, benadrukt de staatssecretaris in zijn brief. ‘Zij kunnen zich opnieuw melden bij een gemeente en als daar opvang beschikbaar is, kan deze worden geboden.’ De kosten blijft het Rijk nog een maand vergoeden, ‘tot en met mei 2024’, ook als derdelanders ‘onrechtmatig verblijven’ in de opvang.