Gedupeerden overheidsfout in onzekerheid: kabinet schuift besluit over volledige compensatie door

De duizenden gezinnen die door een overheidsfout in armoede leven, moeten nog afwachten of zij volledig, met terugwerkende kracht gecompenseerd worden. Het demissionaire kabinet heeft hier nog geen voorbereidingen voor getroffen en laat een beslissing over aan de formerende partijen. Dat bevestigt een woordvoerder van minister Carola Schouten (Armoedebeleid, ChristenUnie).

Naar schatting 6.400 gezinnen krijgen door deze fout minder toeslagen dan waar zij recht op hebben. Zij leven vaak al jaren onder het bestaansminimum doordat de regels rond uitkeringen, toeslagen en belastingen elkaar onbedoeld in de weg zitten.

De meeste gezinnen lopen honderden euro’s per jaar mis, sommige meer dan 1.000 euro. Het ministerie van Sociale Zaken kent dit probleem al sinds 2016, maar maakte pas vorig jaar bekend een oplossing te zoeken, na een artikel in NRC en Kamervragen.

Lees ook Al jaren in armoede, door een fout van de overheid

Gedupeerden hebben recht op compensatie met terugwerkende kracht, volgens de hoogste rechter in uitkeringszaken, de Centrale Raad van Beroep. Maar het kabinet heeft tot nu toe alleen oplossingen bedacht voor het geld dat gedupeerden nú jaarlijks tekort komen.

Gemeenten worstelen

Een definitieve oplossing laat lang op zich wachten: de Belastingdienst zegt op zijn vroegst vanaf 2028 automatisch het juiste toeslagenbedrag te kunnen uitkeren aan deze groep. Tot die tijd moeten gemeenten deze mensen opsporen en, ieder jaar opnieuw, hun inkomensgat repareren.

De Tweede Kamer riep gemeenten vorig jaar juli op om snel en „proactief” op zoek te gaan naar gedupeerden. Maar negen maanden later worstelen gemeenten hier nog steeds mee, blijkt uit een rondgang. Ze vinden het uitvoeren van de compensatie complex en tijdrovend. In elf van de veertien gemeenten die vragen van NRC hierover beantwoordden, is de compensatie nog niet begonnen.

De gemeente Elburg zegt nog bezig te zijn met „interne voorbereidingen”. Net als het Brabantse Meierijstad. Het betreft „een complex vraagstuk”, laat een woordvoerder van die gemeente weten, „waar vergaande kennis over het toeslagenstelsel voor nodig is”.

Sommige gemeenten, zoals Gouda en Middelburg, verwachten van gedupeerde inwoners dat zij zichzelf melden. Dat zal waarschijnlijk nauwelijks gebeuren. Volgens hulpverleners hebben de meeste mensen geen idee dat zij recht hebben op méér toeslagen dan de Belastingdienst zegt.

Extra tijd nodig

Het was de bedoeling dat gemeenten begin dit jaar lijsten zouden krijgen waar gedupeerden op staan. Maar de Belastingdienst en UWV, die deze lijsten opstellen, hebben daar extra tijd voor nodig, kregen gemeenten vrijdag te horen. Nu worden de lijsten in juni verwacht.

De Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink (Sociale Zaken, GroenLinks) uitte al in november zijn ongeduld over het uitblijven van de lijsten. „We moeten dit gewoon regelen met zijn allen”, zei hij in NRC.

Ook gemeenten die hun gedupeerde inwoners al wel compenseren, stuiten op de complexiteit van het vraagstuk. Zo is het berekenen van het compensatiebedrag zeer tijdrovend. Het vereist specialistische kennis van uitkeringen, belastingen en toeslagen die niet iedere gemeente in huis heeft.

Volgend jaar zou dat makkelijker moeten worden. Minister Schouten publiceerde deze maand een concept-wetsvoorstel dat gemeenten de mogelijkheid geeft om alle gedupeerden hetzelfde compensatiebedrag te geven, ongeacht hun werkelijke schade.

Dit landelijk vastgestelde bedrag zal ruimhartig zijn, volgens de wetstoelichting. Zodat het voor „bijna alle” gedupeerden het volledige inkomensverlies goedmaakt, of meer dan goedmaakt. Uit die formulering valt op te maken dat het in ieder geval om meer dan 1.000 euro per jaar gaat. Voor de kleine groep gedupeerden met een groter verlies, kan alsnog een persoonlijke berekening worden gemaakt.

De gedupeerden van deze overheidsfout zijn stellen van wie één partner eigen inkomen heeft: zogeheten eenverdieners. Vaak is dat inkomen een arbeidsongeschiktheidsuitkering van het UWV. Sommige stellen krijgen daarbovenop een uitkering van hun gemeente die hen aanvult tot bijstandsniveau.

De uitkeringsbedragen die de gedupeerden netto op hun rekening krijgen, zijn juist. Maar door zeer specifieke belastingregels voor eenverdieners wordt hun bruto-inkomen veel te hoog. Daardoor moeten zij toeslagen terugbetalen waar zij recht op hebben.