Boetes voor daklozen ‘beschamend’, maar op sommige plaatsen worden het er meer
Niet alleen het aantal dakloze mensen stijgt weer volgens de laatste cijfers; dat geldt in verschillende gemeenten ook voor het aantal boetes dat die personen krijgen voor het slapen in de buitenlucht.
Een landelijke registratie is er niet, maar alleen al in Rotterdam werden vorig jaar 716 bekeuringen voor buiten slapen uitgedeeld, een ruime verdubbeling ten opzichte van het jaar daarvoor. In Almelo ging de gemeenteraad deze week nog akkoord met de invoering van boetes voor buitenslapers, in een poging boa's meer mogelijkheden te geven om op te treden tegen overlast.
Een opvallende ontwikkeling, omdat bestuurders het erover eens zijn dat dit soort bekeuringen geen oplossing biedt. "Beschamend", zei burgemeester Halsema van Amsterdam eerder over het beboeten van slapende dakloze mensen. Haar Haagse ambtgenoot Van Zanen verzuchtte dat het "geen enkel nut heeft om mensen te beboeten die helemaal niks hebben".
Toch gingen er in de eerste elf maanden van 2023 in Den Haag nog altijd 643 buitenslapers op de bon, waarbij overigens ook een aantal toeristen was dat bijvoorbeeld de nacht wilde doorbrengen op het strand van Scheveningen. Ook in Rotterdam bestaat de groep buitenslapers niet uitsluitend uit dakloze mensen.
Rechter kijkt naar persoonlijke omstandigheden
In de gevallen waarin rechters zich over de bekeuringen voor dakloze mensen buigen, gaan die vrijwel allemaal van tafel, is de ervaring van advocaat Ineke van den Brûle. Dat gebeurde bijvoorbeeld vorige week voor de kantonrechter in Gouda, toen Van den Brûle een dakloze man bijstond die een boete had gekregen omdat hij een aangebroken blikje bier bij zich had. Deze man had daarnaast nog elf openstaande boetes staan, waarvan negen voor buiten slapen.
De rechter houdt rekening met de persoonlijke omstandigheden van de verdachte. Worden die goed belicht, dan volgt volgens Van den Brûle vaak vrijspraak, een rechterlijk pardon of een voorwaardelijke boete.
'Lars' uit Den Haag was zo'n zes maanden dakloos, en kreeg in die periode tientallen boetes voor onder meer slapen op straat. Hoewel dakloze mensen deze boetes meestal niet kunnen betalen, worden ze steeds vaker uitgedeeld. Lars doet anoniem zijn verhaal.
Meestal komt dit soort zaken echter niet voor de rechter. En als dat wel gebeurt, hebben veel daklozen geen advocaat en volgen er wel straffen. In één extreem geval was de schade voor een cliënt van Van den Brûle vorig jaar opgelopen tot bijna 15.000 euro.
Dakloze mensen krijgen ook boetes voor bijvoorbeeld het niet kunnen tonen van een ID-bewijs of voor het zich zonder "redelijk doel" ophouden in een portiek. "Er zijn buitenslapers die drie boetes krijgen binnen enkele minuten", ziet Van den Brûle.
Volgens directeur Marlies Filbri van het Straat Consulaat, dat de belangen van dakloze mensen in Den Haag behartigt, leidt het stapelen van boetes er onder meer toe dat mensen die hun leven weer enigszins op de rit weten te krijgen, nog jarenlang een schuldenberg achter zich aan slepen.
"Terwijl zij er over het algemeen niets aan kunnen doen. Er is voor sommigen nu eenmaal geen andere plek om te eten en drinken dan buiten, want zij hebben geen thuis en er is te weinig plek in de opvang. Als je activiteiten beboet die ontstaan als iemand buiten moet overleven, criminaliseer je dakloosheid."
'Publiek toilet beter voor je waardigheid'
Bestuurders als Halsema en Van Zanen vinden bekeuringen in uiterste gevallen toch gerechtvaardigd, om te kunnen optreden bij notoire overlastplegers die geen hulp aanvaarden. In Rotterdam bijvoorbeeld zijn er veel klachten van buurtbewoners over een groep die in een deel van het centrum slaapt in portieken van woningen, drugs gebruikt en zijn behoefte doet op straat. In reactie daarop besloot deze gemeente eerder deze maand een speciale 24-uurs opvanglocatie voor dakloze EU-migranten te openen.
Filbri en Van den Brûle, die vaak dakloze mensen bijstaat via het Straat Consulaat, ontkennen niet dat dit soort overlast voorkomt. "Maar vaak is daar een prima praktische oplossing voor", vertelt Filbri. "Als daklozen geen andere plek hebben om te poepen dan buiten, zet dan bijvoorbeeld een publiek toilet neer op zo'n plek. Dat is ook veel beter voor de waardigheid van deze mensen. Die staat al zwaar genoeg onder druk."
's Nachts wakker porren
Van den Brûle: "Natuurlijk is het vervelend als je bijvoorbeeld aan het pinnen bent en een dronken iemand spreekt je aan. Maar ik heb stapels processen-verbaal van de politie gezien en dat zijn echt de uitzonderingen. Waarom zou je als agent of boa 's nachts iemand wakker porren onder een brug en beboeten? Sommigen ervaren zo'n buitenslaper als overlast, maar is dat werkelijk zo als iemand in die omstandigheden eindelijk diep in slaap is? Waar moet hij anders heen?"
