Door een blokkade van onder meer Nederland konden Roemenië en Bulgarije jarenlang niet toetreden tot het Schengengebied. Dat gaat dit weekend alsnog gebeuren, zij het deels. Waarom gaan tegenstanders alsnog akkoord? En wat betekent de toetreding voor deze twee Oost-Europese landen?
Allereerst, wat is Schengen ook alweer?
Het Schengengebied is een van de belangrijkste onderdelen van de Europese samenwerking en integratie. Het akkoord draait bovenal om de grenscontroles die de nu nog 27 aangesloten landen met elkaar hebben afgesproken in een akkoord dat in 1985 werd gesloten in Schengen, een dorpje in Luxemburg, op de grens met Duitsland en Frankrijk.
De 27 landen, waaronder ook Nederland, voeren in de regel geen controles uit aan hun binnengrenzen. Ook werken ze samen bij het controleren van de buitengrenzen van het totale gebied dat zo ontstaat. Dat is het grootste binnengrensvrije gebied ter wereld en strekt zich uit over ruim 4 miljoen vierkante kilometer en telt bijna 420 miljoen mensen.
Wat is het voordeel hier precies van?
Het idee is dat dit de economie aandrijft en mensen de vrijheid geeft om snel en zonder grenscontroles door 'Schengen' te reizen. Zo'n 3,5 miljoen mensen steken dagelijks deze binnengrenzen over voor hun werk, studie, of bezoek aan familie en vrienden. Zo zijn er bijna 1,7 miljoen mensen die wonen in één Schengenland en werken in een ander, blijkt uit cijfers van de Europese Raad.
Schengen bleek de afgelopen jaren broos. Want bij 'specifieke dreigingen' worden soms toch weer grenscontroles ingevoerd. Denk aan de uitbraak van het coronavirus, maar ook vorig jaar nog vanwege de instroom van migranten zonder geldige papieren.
Waarom zaten Roemenië en Bulgarije er nog niet bij?
Dat komt door langdurig verzet van andere landen. Er wordt al sinds 2011 gesproken over mogelijke toetreding van Roemenië en Bulgarije tot het Schengengebied. Nederland was fel tegen, net als Oostenrijk.
Wat betreft Bulgarije gaf Nederland aan dat het land al die tijd te weinig deed tegen corruptie en het aanpakken van de georganiseerde misdaad. Daarbij waren er grote zorgen over gebrekkige controles van de buitengrenzen en politiesamenwerking. Ook had het kabinet zorgen over corruptie van agenten aan de Bulgaars-Turkse grens, waar het 'een sleutelrol' vervult bij het beschermen van de buitengrenzen van de EU.
Net als Bulgarije moest ook Roemenië aan de bak. Een grote groep lidstaten vond namelijk dat het niveau van de rechtsstaat en de aanpak van criminaliteit onvoldoende waren om überhaupt zich te mogen aansluiten bij Schengen. Nederland bleef het langste dwarsliggen, onder meer omdat het vond dat het visumbeleid van de Roemenen ondermaats was, wat zou leiden tot hoge aantallen asielaanvragen.
Zijn alle plooien nu gladgestreken?
Nou eigenlijk niet. Want Roemenië en Bulgarije mogen nog steeds niet volledig toetreden tot het Schengengebied. Dat betekent in de praktijk dat Roemenen en Bulgaren die met het vliegtuig of de boot varen vanaf deze zondag weliswaar vrij mogen reizen, maar dat ze bij landgrenzen nog altijd te maken blijven houden met paspoortcontroles.
Grootste bezwaarmaker blijft Oostenrijk. Dat land zegt zich nog altijd zorgen te maken over migranten die via de zogeheten Westelijke Balkanroute naar de EU komen. Die route was tijdens de migrantencrisis van 2015 één van de populairste routes voor irreguliere migranten.
Sinds 2019 wordt deze route weer vaker gebruikt. Vooral 2022 was een recordjaar met ruim 145.000 grensoverschrijdingen door mensen uit landen als Syrië, Afghanistan en Turkije. Vorig jaar namen 99.000 migranten zonder papieren de Westelijke Balkanroute, een afname van 31 procent. Wel kwamen er in 2023 juist weer meer migranten via de Oostelijke Middellandse Zeeroute, die loopt via Turkije naar EU-landen Griekenland, Cyprus en... Bulgarije.
Maken Roemenië en Bulgarije binnenkort kans op volledige toetreding?
Daar lijkt het voorlopig niet op. De gedeeltelijke toetreding van de twee landen is een compromis, en zolang de twee landen hun grenzen in de ogen van andere landen niet strenger bewaken, komt er geen volledige toetreding.
"Schengen moet beter worden en niet groter", zei de Oostenrijkse minister van Binnenlandse Zaken Gerhard Karner in december. "Ik zie hier nog niet veel vooruitgang, dus ik kan me op dit moment geen verandering voorstellen." Volgens Oostenrijk kan Schengen pas echt goed functioneren als er door alle landen nog meer geld wordt geïnvesteerd in strengere controles aan de buitengrenzen.
