Je bent in de trein of op de bank rustig aan het scrollen door je sociale media, als je opeens een zwaargewond kind in je tijdlijn te zien krijgt. Sinds de oorlog tussen Israël en Hamas delen sociale mediagebruikers regelmatig nare beelden uit die regio, om hun mening kracht bij te zetten. Maar onbewust kun je hiermee bijdragen aan het conflict, stellen mediawetenschappers.
Een kind dat zwaargewond, onder het stof en bloed, levenloos een ziekenhuis in wordt gebracht door een reddeloze ouder in Gaza. Een vrouw in Israël die op 7 oktober schreeuwend om hulp wordt weggevoerd door leden van Hamas.
Heftige beelden
Waar je bij video's van nieuwsmedia of televisieuitzendingen vooraf nog wordt gewaarschuwd voor de mogelijk schokkende beelden die eraan komen, word je op sociale media regelmatig ongewild geconfronteerd met heftige beelden.
In het geval van de oorlog tussen Israël en Hamas hebben mensen die de beelden delen vaak een doel: volgens mediawetenschappers willen ze hun volgers laten inzien hoe erg het is wat er daar allemaal gebeurt, en dat het conflict zo snel mogelijk ten einde moet zijn. De nare beelden zetten hun mening kracht bij.
De Britse Carlotta (33) deelt regelmatig heftige beelden uit de oorlog op haar sociale media. In haar geval gaat het met name om beelden uit Gaza. "Het is een van de weinige dingen die ik kan doen", legt ze uit aan RTL Nieuws. "Ik wil laten zien wat de reguliere media niet laten zien."
Bloed en dode mensen
Daarin gaat ze ver: dode kinderen met missende lichaamsdelen, bloed en open wonden, lijken die worden geborgen. "In eerste instantie voegde ik nog waarschuwingen toe aan de beelden voordat ik ze deelde, maar daar ben ik mee gestopt. Het zou normaal moeten zijn dat we ons hier ongemakkelijk over voelen."
Onlangs zette Carlotta een video door op Instagram, waarop te zien was hoe een zwaargehavend lijk onder puin vandaan werd gehaald in Gaza:
"Ik probeer me vooral te focussen op de humanitaire kant, en niet de politieke", zegt ze. "In een poging beroep te doen op iedereens menselijkheid. Uiteindelijk zijn we allemaal machteloos. Ik hoop dat mensen door deze beelden de tijd nemen om zichzelf te onderwijzen."
'Nieuw front in de oorlog'
Esther Hammelburg, mediawetenschapper aan de Hogeschool van Amsterdam, vindt het goed te verklaren dat mensen heftige beelden uit de oorlog verspreiden. "Sociale media zijn een manier om onze gevoelens te uiten. We laten onze wanhoop zien, maar we geven ook aandacht aan een perspectief waarvan je het gevoel hebt dat het wordt onderbelicht."
Wel zegt de wetenschapper dat het heel belangrijk is dat mensen zich er bewust van zijn waar bepaalde informatie vandaan komt. Onlangs riep Hammelburg, samen met onderzoeker Marloes Geboers, op om terughoudend te zijn met het delen van beelden uit het conflictgebied. "Denk goed na over wat je deelt." Mensen zouden namelijk onbewust bijdragen aan het conflict. In Het Parool stelden ze dat 'op onze sociale media een nieuw front in de oorlog ontstaat'.
"Participatieve propaganda noemen we dat", legt Hammelburg de oproep uit. "Propaganda is communicatie met het doel om je gedrag of denken te veranderen, dat gebeurt in deze oorlog ook. Op sociale media ben je daar niet alleen ontvanger van, maar ook maker. Je deelt, je liket, je reageert. Het risico is dat je ongemerkt meedoet aan propaganda."
Volgens Hammelburg gaat het om verschillende soorten posts. Soms gaat het om heftige beelden, zoals video's van Israëlische gijzelaars of gewonde Palestijnse kinderen, met een sterk leidende tekst erbij.
'Slideshow-activisme, educate yourself en debunking-posts'
"Je ziet ook veel zogenoemd 'slideshow-activisme' op Instagram. Dit is een serie tegels met tekst waarin informatie wordt gegeven of een betoog wordt gehouden. Vaak gaat het dan om informatie waarvan degene die het post vindt dat deze te weinig wordt gezien, verondersteld wordt dat de meeste mensen het niet weten, of waarin informatie vanuit een andere positie wordt ontkracht."
Zo deel je bewust beelden uit de oorlog
Esther Hammelburg geeft tips hoe je toch bewust foto's en video's uit de oorlog kunt delen op sociale media.
- Realiseer je dat je bijdraagt aan een bepaald beeld van de situatie.
- Plaats niet zomaar wat door. Kies bewust: welke beelden deel ik wel, welke beelden deel ik niet.
- Controleer waar de content vandaan komt. Kan de video die een vriendin deelt, afkomstig zijn van een politiek gestuurde partij?
- Vraag je af wat het effect is van dit beeld op je volgers. Zou je dit ook op een verjaardag aan mensen laten zien?
- Doe een laatste check: past dit beeld bij wat ik tegen mijn volgers wil zeggen?
Daarnaast gaat ook de oproep 'educate yourself' veel rond, zegt Hammelburg. "Er wordt dan specifieke informatie gegeven die vaak sterk gekleurd of eenzijdig is. Er zijn ook video's waarin cynisch-kritisch wordt gedaan over Israëli's of Palestijnen, bijvoorbeeld video's van Israëlische soldaten die dansjes doen waarmee wordt geïmpliceerd dat de oorlog voor hen een lolletje is."
Dan zijn er volgens de mediawetenschapper nog de zogenaamde 'debunking-posts', bijvoorbeeld de zogenaamde ontmaskering dat een foto van Palestijnse slachtoffers in scène zou zijn gezet. "Dit soort ontmaskeringsberichten kloppen vaak niet en worden regelmatig bewust verspreid om twijfel te zaaien of een partij in diskrediet te brengen."
Ook positieve propaganda
Overigens hoeft propaganda zeker niet altijd negatief te zijn. "Je kunt ook het denken van mensen in positieve zin willen veranderen. Een campagne om goed voor je gebit te zorgen is ook propaganda. Maar dat zien we als positief."
Ook in een oorlogssituatie kan propaganda positief zijn, al is dat spanningsveld wel een stuk dunner, zegt Hammelburg. "Daarnaast zie ik dat het online ook heel snel polariseert, en dat het conflict daardoor naar hier wordt gebracht."
"Het nieuws over de oorlog en alle posts op sociale media raken bij veel mensen aan gevoeligheden. Met name bij joden en moslims die zich in Nederland minder gehoord en begrepen voelen. Mensen voelen zich verdrietig, boos en regelmatig zelfs onveilig door de extreme content die ze om zich heen zien."
Reacties en ontvolgingen
Dat merkte Carlotta ook, toen ze begon met het plaatsen van de beelden. Niet al haar volgers kunnen de video's en foto's waarderen. "Ik kreeg in het begin veel reacties en ook werd ik door sommigen ontvolgd. Ik was ook bang dat mijn Joodse vrienden, waar ik gek op ben, mij door de beelden die ik verspreid uit Gaza antisemitisch zouden vinden. Sommigen reageren er ook negatief op. Maar ik weet wie ik ben, en antisemitisch ben ik niet."
Het is daarom zo'n slecht idee nog niet, om af en toe die telefoon eens weg te leggen, vindt Hammelburg. Kijk minder, deel minder. "Het is heel verstandig om af en toe even te focussen op de fysieke wereld om je heen." Want ook offline kun je iets doen met je verdriet of woede over het conflict tussen Israël en Hamas. "Denk aan demonstreren, of geld doneren."
