Verboden landbouwgif in het Zwanenwater verdwijnt niet zomaar
Er zitten verboden bestrijdingsmiddelen in het water van natuurgebieden in Noord-Holland. Milieuorganisatie MOB dringt aan op actie, maar zo eenvoudig is dat niet.
Het waterschap in de kop van Noord-Holland onderzoekt waar de giftige stoffen vandaan komen die het in het water van natuurgebieden heeft aangetroffen. Onzeker is of een vervuiler valt te achterhalen. En het lijkt nog veel ingewikkelder om te voorkomen dat er meer gif bijkomt.
Milieuorganisatie MOB meldde begin deze maand dat de sinds 1998 verboden onkruidbestrijder dinoterb in 2022 en 2023 in risico-overschrijdende hoeveelheden is aangetroffen in het Zwanenwater bij Callantsoog, dat als Natura 2000-gebied valt onder Europese beschermingsregels. Dinoterb is kankerverwekkend. De vervuiling blijkt uit meetgegevens van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK).
Deze week meldde MOB dat in de meetgegevens nóg een verboden bestrijdingsmiddel opduikt in het Zwanenwater en de Pettemerduinen: fenchloorfos, een insecticide dat ook vissen en ander waterleven schaadt. Naast dinoterb en fenchloorfos zitten er volgens MOB nog tientallen andere stoffen in het water van natuurgebieden, die daarin niet van nature voorkomen.
“We maken ons grote zorgen voor de natuur, want we kunnen die stoffen er niet handmatig uithalen”, zegt Lea van der Zee, gebiedsmanager bij Natuurmonumenten, de beheerder van het Zwanenwater. De twee duinmeren in het natuurgebied liggen hoger dan de omgeving, raken gevuld door kwel en regen, en er loopt geen rivier of beek naartoe. De vervuiling moet dus door de lucht zijn gekomen, zegt ze. “Dit is desastreus, ook voor de insecten in ons gebied.”
Ook MOB acht het onwaarschijnlijk dat de gifstoffen al in de bodem zaten na gebruik lang geleden en met kwelwater omhoog komen. Dat ze pas in 2022 in hoge concentraties opduiken, en eerder niet, zou volgens MOB kunnen duiden op illegaal gebruik op de bollenvelden in de kop van Noord-Holland. Brancheorganisatie KAVB noemt dat een onterechte beschuldiging.
Waterschap HHNK begon op aandringen van MOB een onderzoek, maar voor Natuurmonumenten is dat niet genoeg. “Er wordt niet adequaat geacteerd”, zegt Van der Zee. “Iedereen vraagt om duidelijkheid, maar die is er niet bij de handhaving van het oppervlaktewater. Er zijn te veel partijen betrokken en iedereen wijst naar elkaar.”
Buffer
Van der Zee heeft woensdag op een inspreekavond van het waterschap aangedrongen op gezamenlijke actie om nieuwe watervervuiling te voorkomen. “We zijn elkaars buren, we moeten samen onze omgeving zo inrichten dat we het Zwanenwater beschermen.” Dat kan volgens haar door de overgangszones naar beschermde natuurgebieden in te richten als ‘een buffer van robuuste natuur en natuurinclusieve landbouw’. “Ook de bollenteelt moet verduurzamen.”
Het waterschap hoopt met het onderzoek de bron van de vervuiling met dinoterb te vinden. “Maar als het om illegaal gebruik gaat, is de herkomst bij een meting uit 2022 moeilijk te achterhalen”, zegt een woordvoerder. Naar fenchloorfos wordt geen apart onderzoek ingesteld. “We kunnen niet voor elke stof brononderzoek doen.”
Verboden bestrijdingsmiddelen hebben ook geen topprioriteit, legt de woordvoerder uit. Bij de waterkwaliteit let het waterschap vooral op middelen die nog mogen worden gebruikt en op de Kader Richtlijn Water, dat is de wet waarin is vastgelegd aan welke eisen het water in Europa in 2027 moet voldoen. Verboden stoffen als dinoterb en fenchloorfos vallen niet in die twee categorieën. “Wij willen die stoffen ook niet in het water hebben, dus we meten ze wel. Maar we gaan er niet actief op handelen.”
MOB-voorzitter Johan Vollenbroek vindt dat de overheid veel te weinig doet om de natuur te beschermen, terwijl dat een wettelijke plicht is. Begin maart riep hij de provincie, de omgevingsdienst, het waterschap en de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) op te zorgen dat er geen verboden stoffen in beschermde natuur terechtkomen, maar veel is er nog niet gebeurd. De NVWA wacht het onderzoek van het waterschap af. Mocht daaruit blijken dat sprake is van illegaal gebruik van bestrijdingsmiddelen, dan gaat de NVWA controles uitvoeren, zegt een woordvoerder. De autoriteit heeft in eigen onderzoek in 2022 geen dinoterb op gewassen aangetroffen, zegt ze.
Verkoop bestrijdingsmiddelen daalt, maar giftigste stoffen en Pfas nemen juist toe
Voor het derde jaar op rij daalt de afzet van bestrijdingsmiddelen in Nederland, zo blijkt uit cijfers die het CBS donderdag openbaar maakte. In 2022 werd 8,9 miljoen kilogram werkzame stof verkocht, 4 procent minder dan in 2021. Aan die positieve trend zit wel een negatief randje: de meest giftige stoffen en middelen met pfas kwamen juist meer op de markt, en worden dus ook meer gebruikt. Ook blijft het aandeel niet-chemische middelen nihil: slechts 2,9 procent is biologisch.
Natuur & Milieu maakt zich hier zorgen over. De natuurorganisatie wijst erop dat het gebruik van drie ‘supergiftige’ insecticiden – esfenvaleraat, deltamethrin en lambda-cyhalothrin – sinds 2010 met 66 procent is gestegen. De drie zijn volgens het PBL goed voor 90 procent van de watervervuiling in Nederland.
Dat het gebruik van pfas-middelen stijgt (+13 procent in 2022) staat volgens Natuur & Milieu haaks op plannen om het gebruik van 10.000 per- en polyfluoralkylstoffen te verbieden. Volgens de Europese autoriteit voor voedselveiligheid vormen ze een ernstig gezondheidsrisico. Maar omdat bestrijdingsmiddelen een eigen beoordelingsroute voor toelating volgen, vallen zij buiten dat aanstaande verbod.
Ouders school Diever spannen geding aan tegen lelieteler
Ouders en omwonenden van een basisschool in het Drentse Diever stappen naar de rechter om te voorkomen dat een boer lelies gaat telen op een perceel tegenover de school en een woonwijk. Ze wijzen erop dat voor lelieteelt wekelijks een cocktail aan middelen wordt gespoten en dat die niet op de akker blijven maar zich verspreiden via drift, verdamping en verwaaiing tot ver daarbuiten. Ook een peuterspeelzaal, een middelbare school, sportvelden en de dorpsboomgaard met biologische fruitbomen liggen vlakbij.
Buurtbewoners drongen eerder tevergeefs bij de gemeente Westerveld aan op een spuitvrije zone, toen op het perceel pioenrozen werden gekweekt. Een snuffelpaal registreerde vorig jaar veertig verschillende stoffen bij de school. Volgens de ouders en omwonenden heeft een gesprek met de teler en de gemeente niet tot een oplossing geleid. Het kort geding dient in april in Assen. De gemeente heeft de teler al wel gevraagd om een ander perceel te zoeken, zei wethouder Renate Masselink dinsdag.
Lees ook:
Omwonenden willen gifspuit voor lelies stoppen met Omgevingswet
De Drentse actiegroep Meten=Weten gebruikt voor het eerst de Omgevingswet om te voorkomen dat vlakbij een basisschool pesticiden worden gebruikt voor de teelt van lelies.