Paradoxale aanpak jaagt opgejaagde kankercellen de dood in

Door kankercellen juist extra te stimuleren om te gaan delen – in plaats van te remmen – is het daarna makkelijker die cellen te doden. Kankeronderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek laten zien dat deze nieuwe, paradoxale aanpak van tumoren bij muizen werkt, zelfs bij kankercellen die ongevoelig zijn geworden voor bestaande, remmende behandelingen. Ook bij deze combinatiebehandeling werden tumorcellen soms resistent. Maar opvallend genoeg leidde dat juist tot minder kwaadaardige cellen. Ze publiceerden hun bevindingen woensdag in het wetenschappelijke tijdschrift Cancer Discovery.

De meeste middelen tegen kanker grijpen in op de processen waardoor kankercellen zich snel kunnen delen. Zo remmen ze de kankergroei. Maar vaak ontwikkelen kankercellen manieren om dit te omzeilen. Ze worden resistent tegen de behandeling en groeien nóg agressiever door.

Moleculair bioloog Matheus dos Santos Dias van het Nederlands Kanker Instituut in Amsterdam testte daarom een compleet nieuwe aanpak. Hij vond een middel, LB-100, dat de celdeling in tumorcellen juist overactief maakt.

Stressreactie blokkeren

„In kankercellen bestaat een evenwicht tussen de processen die nodig zijn voor snelle celdeling, zoals dna-replicatie, en de processen die de talrijke fouten in het dna die daarbij ontstaan willen repareren, de zogeheten stressreactie”, zegt Dos Santos Dias. „Door die eerste processen aan te jagen, forceren we kankercellen om meer fouten te maken in het dna, en raken de reparatieprocessen overbelast. Het kopiëren van dna wordt dan stilgelegd om de fouten te herstellen voordat celdeling wordt hervat.”

Dos Santos Dias en zijn collega’s vonden vervolgens een middel dat die stressreactie blokkeert: adavosertib. De celdeling gaat dan door zonder dat al het dna is gekopieerd. Hierdoor sterven de kankercellen. „We maken dus gebruik van de basale eigenschappen van kankercellen: de snelle vermenigvuldiging van dna en de stressreactie die dat opwekt.”

Ook bij labmuizen met tumoren van patiënten in de darm remde de combinatiebehandeling de groei van die tumoren. Het betrof dikkedarmtumoren of uitzaaiingen van patiënten bij wie minstens drie behandelingen niet, of niet meer, werkten.

Net als bij bestaande behandelingen trad ook bij de combinatietherapie soms resistentie op. Maar verrassend genoeg werden hierbij die resistente cellen juist minder kwaadaardig. Ze veroorzaakten geen tumoren meer in proefdieren.

Dit nieuwe concept voor de behandeling van kanker werkt waarschijnlijk ook voor andere soorten tumoren, denkt Dos Santos Dias. Prille tests met cellen in kweekschaaltjes lieten zien dat deze combinatie van middelen ook de groei van tumoren van de galblaasgang en de alvleesklier remde. „Dit is één combinatie van middelen, het concept kan in potentie toegepast worden op iedere tumor, als je de juiste middelen kunt vinden om die te activeren en blokkeren.”

Of de combinatiebehandeling ook bij menselijke patiënten zal werken is niet te voorspellen. Veel middelen die in het lab en bij muizen werken, blijken later toch niet effectief bij patiënten, of hebben te veel bijwerkingen.

Een grote vraag is of bij iemand die een middel krijgt dat kankercellen aanjaagt niet ook gezonde cellen zullen ontsporen tot kankercel. „Dat moeten klinische studies uitwijzen. Maar er zijn verschillende studies met vergelijkbare middelen die suggereren dat dit niet waarschijnlijk is”, zegt Dos Santos Dias.

Het uittesten van de potentiële nieuwe therapie bij mensen kan relatief snel, omdat de gebruikte middelen al eerder zijn getest bij mensen voor andere toepassingen. Eind dit jaar hopen de onderzoekers de eerste studie met patiënten te beginnen.