Als Bas Bloem de Parkinson-afdeling van het Radboudumc binnenloopt, wordt hij veel aangesproken. Niet gek, hij heeft het expertisecentrum er in 2002 zelf opgericht. Iedereen die hem ziet, maakt een kort praatje. Ze kennen hem en hij kent er iedereen. „Daar is de medewerker van de maand”, zegt hij tegen een jongen die langsloopt. „Dat is iets wat we hebben bedacht”, legt hij uit. „Het is totaal arbitrair, ik kies gewoon elke maand iemand uit die positief is opgevallen. Maar toch vinden mensen het leuk om het te zijn.”

Waarom wilde u neuroloog worden?

„Mijn moeder had MS, ik wilde haar graag genezen. Tijdens mijn studie mocht ik onderzoek doen naar parkinson bij Bill Langston in Amerika. Toen ben ik gegrepen door die ziekte. Het is echt een van de meest complexe ziektes die er bestaan. En de mensen die het hebben, zijn fantastisch. Het zijn allemaal leuke en inspirerende mensen die ervoor knokken. Heel indrukwekkend. Toen ben ik heel MS vergeten.”

En nu wilt u parkinson de wereld uit helpen. Maakt u zich zorgen om de groei van het aantal patiënten?

„Parkinson is de snelst groeiende hersenziekte. Wereldwijd is het in de afgelopen twintig jaar verdubbeld, en in Nederland is het in tien jaar tijd met 30 procent gegroeid. In Nederland hebben we een constante instroom van patiënten en dat is niet iets om tevreden over te zijn. Die instroom wordt naar mijn stellige overtuiging grotendeels, zo niet volledig, bepaald door de omgeving.”

Het is niet zo dat parkinson verband houdt met ouderdom?

„Dat is zeker zo, maar veroudering zèlf is niet de oorzaak van parkinson. Je hebt door het ouder worden langer de tijd gehad om blootgesteld te worden aan dat wat het veroorzaakt. Het aantal parkinson-gevallen neemt dus toe met de leeftijd. Dat geldt ook voor longkanker. Maar niemand zegt dat longkanker wordt veroorzaakt door veroudering. Het betekent in het geval van longkanker dat je langer de tijd hebt gehad om blootgesteld te worden aan giftige sigarettenrook. En bij parkinson heb je langer de tijd gehad om blootgesteld te worden aan bijvoorbeeld pesticiden.”

Is er bewijs dat parkinson een omgevingsziekte is?

„De ziekte is voor het eerst beschreven in 1817, toen James Parkinson letterlijk zei: ’Ik zie iets nieuws’. Het kwam voor die tijd bijna nooit voor. In de jaren ’50 van de vorige eeuw werden er nog flessen whisky verwed onder neurologen. Als je een parkinson-patiënt in je praktijk had, kreeg je er een. Maar sinds de Tweede Wereldoorlog is de ziekte geëxplodeerd. Dat is mede te verklaren omdat we pesticiden zijn gaan gebruiken om de snel groeiende wereldbevolking te voeden. Erfelijkheid speelt ook een rol, maar we weten onder andere op basis van dierproeven dat erfelijkheid pas een rol speelt als je wordt blootgesteld aan pesticiden. Dus die erfelijkheid werd pas relevant toen we onze omgeving gingen vervuilen.”

En beroepen die met pesticiden werken hebben meer kans op het krijgen van parkinson?

„Dat geldt inderdaad voor boeren. Bij wijnboeren in Frankrijk is parkinson zelfs erkend als beroepsziekte. En we weten dat omwonenden volgens een aantal studies ook een hoger risico hebben. In Canada, Frankrijk en Amerika is landkaartenonderzoek gedaan, en daar blijkt dat er clusters zijn waar parkinson vaker voorkomt. We hebben al heel lang de indruk dat het in de bollenstreek ook vaker voorkomt, maar dat is nog niet aangetoond. Omdat het aantonen van zo’n verband heel lastig is. Je moet kijken waar iemand heeft gewoond, wat hij heeft gegeten en waar hij heeft gewerkt, dat moet je koppelen aan het historische gebruik van pesticiden en een diagnose gesteld door een neuroloog. Dat onderzoek loopt nu en de resultaten kunnen we in de loop van dit jaar verwachten.”

Waarom is het moeilijk om aan te tonen dat parkinson door pesticiden komt?

„Parkinson wordt door verschillende omstandigheden veroorzaakt. Het komt ook door luchtverontreiniging. James Parkinson beschreef de ziekte niet voor niets in het Londen van 1817, toen daar de industriële revolutie gaande was. We weten dat metaalontvetter trichlooretheen, dat ook in wasserettes veel werd gebruikt, een oorzaak is. Dat gebruik is in Europa gelukkig aan banden gelegd. Herhaalde hersenschuddingen kunnen de ziekte ook in de hand werken. En pesticiden zeker ook. Maar de meest verdachte pesticiden zijn in Nederland gelukkig al verboden. Zoals paraquat bijvoorbeeld. One sip can kill you, zo staat het bekend. In muizenproeven is gebleken dat paraquat dodelijk is voor de zwarte stof, het bij parkinson betrokken gebied in de hersenen dat dopamine aanmaakt. Ook krijgen mensen die beroepsmatig werken met paraquat veel vaker parkinson. Internationaal zijn wetenschappers overtuigd dat paraquat parkinson veroorzaakt. Het is verboden in zestig landen in de wereld, zelfs in China. Maar Amerika heeft legaal gebruik net weer met vijftien jaar verlengd.”

Hoe kan dat?

„Er zijn twee studies die paraquat vrijpleiten, gepubliceerd door guess what?- producent Syngenta. De Environmental Protection Agency (EPA), de Amerikaanse toezichthouder heeft ervoor gekozen dat het weer wordt toegestaan. Dat heeft te maken met geld en lobby van de industrie. Je kunt je echt afvragen of die toezichthouder aan de kant van de bevolking staat. We hebben in Nederland gelukkig wel een verbod op paraquat en andere verdachte pesticiden. Het kan zijn dat de huidige groei van parkinson verklaard wordt door oude middelen. Maar van de huidige middelen, zoals glyfosaat, weten we met name niet of ze veilig zijn. Zo wordt door de Europese toezichthouder EFSA niet gericht gekeken of een stof als glyfosaat leidt tot celverlies in de zwarte stof in de hersenen. Dat is echt een ernstige tekortkoming, want de wereldwijde definitie van parkinson ís celverlies in de zwarte stof in de hersenen. Dat is hetzelfde als onderzoek doen naar landmijnen zonder metaaldetector.”

Dat moet frustrerend zijn.

„Enorm. En het allerfrustrerendste is dat de bewijslast is omgedraaid. De wetenschap moet nu aantonen dat glyfosaat de oorzaak van parkinson is, terwijl ik vind dat een Bayer of Syngenta eerst zou moeten aantonen dat het veilig is voordat je mensen eraan blootstelt.”

Toch heeft demissionair landbouwminister Adema zich onthouden van stemming, waardoor het nu nog tien jaar gebruikt mag worden in Europa.

„Dat heeft hij niet slecht gedaan. Er is onzekerheid over of glyfosaat slecht is, en de vraag is hoe we daarmee omgaan. De bezorgde parkinson-neuroloog vindt dat je de volksgezondheid voorop moet stellen. Maar er waren drie mogelijke uitkomsten. Het ene uiterste was een acuut verbod op glyfosaat. Hiervoor zou twee derde van de landen in de Europese Commissie tegen moeten stemmen, maar dat ging niet gebeuren. Het andere uiterste was dat twee derde van de landen voor was, en er geen vragen meer werden gesteld. Maar omdat Adema zich weerhield van het stemmen, werd die twee derde meerderheid in ieder geval niet gehaald. Met die onthouding deed hij recht aan de zorgen van de boeren, dat hun oogst mislukt als er geen goed alternatief is. En hij heeft aangedrongen op onderzoek, wat er nu komt.”

Terwijl boeren veel worden blootgesteld aan pesticiden, dus ze zijn eigenlijk de grote verliezer.

„Sommige boeren zijn boos op mij, terwijl ik oprecht aan hun kant sta. Zij lopen het hoogste risico op ziektes, en ik wil dat zij hun beroep op een veilige manier kunnen uitoefenen. De EFSA beschermt boeren niet. Ze worden eigenlijk op pad gestuurd met een middel waarvan ze niet zeker weten of het veilig is. Dat is bizar. En ik heb begrip voor de ongeruste boer, die bang is zijn gezin niet te kunnen onderhouden als zijn oogst mislukt. Daarom heb ik gepleit voor een beperkte toelating, waarbij meer geld komt voor onderzoek, en als in die tien jaar blijkt dat het gevaarlijk is, kan het tussentijds worden verboden. Er lopen nu meerdere onderzoeken. Naar het gebruik van een cocktail aan gewasbeschermingsmiddelen en naar de effecten van verschillende vormen van blootstelling. Daarbij kijken we heel gericht naar celschade in de zwarte stof in de hersenen.”

Is het beter om biologische producten te kopen?

„Uit onderzoek blijkt dat er zeven verschillende soorten pesticiden in rode wijn uit de Nederlandse supermarkt zitten. Een daarvan is glyfosaat. Dus je drinkt in feite een beetje Roundup. En dan zeggen de toelatingsinstanties dat het geen kwaad kan, omdat het onder de minimum toelaatbare concentratie zit. Maar dat is gebaseerd op studies zonder die noodzakelijke celtellingen. We weten dus helemaal niet of het veilig is. Als mensen het zich kunnen veroorloven, zeg ik, ga biologisch eten.”

Ondertussen is er een streep gezet door het Europese doel om pesticidengebruik in 2030 te halveren.

„Dat is dramatisch. Parkinson is de kanarie in de kolenmijn, een zichtbare waarschuwing voor veel meer gezondheidsproblemen. En de zorgen over glyfosaat en kanker zijn nog groter dan de zorgen over glyfosaat en parkinson. Ik denk zelf dat het misschien wel eerder wordt verboden vanwege kanker dan vanwege parkinson. Daarom blijf ik knokken om pesticiden de wereld uit te krijgen. Als dat gebeurt, kunnen we de aanwas van nieuwe patiënten verminderen. Dat is mijn doel.”