Een Nederlands bedrijf stort een koraallagune in de Malediven vol met zand

Overal in de wereld slepen de Nederlandse baggerbedrijven Van Oord en Boskalis grote contracten binnen. Zoals op de Zuid-Aziatische eilandengroep Malediven, in Indonesië, Mozambique, Brazilië en de Filipijnen. Met hun schepen kunnen de maritieme dienstverleners bijvoorbeeld land creëren waar voorheen zee was, om zo bij te dragen aan nieuwe infrastructuur. Het zijn lucratieve maar ook vaak controversiële projecten, waarbij natuur en kwetsbare mensen onder druk kunnen staan.

Zeven projecten van Boskalis en Van Oord zijn op een rij gezet in het rapport Dredging Destruction van mensenrechtenorganisatie Both Ends en internationale partners, dat deze maandag verschijnt. In die projecten is er volgens de organisaties te weinig oog voor bewoners, mensenrechten en voor de natuur. Dat zou in strijd zijn met de internationale richtlijnen voor multinationals.

De overheid staat garant

Daarbij wijzen ze nadrukkelijk naar de rol van de Nederlandse overheid die financieel garant staat bij zulke grote projecten. Dat gebeurt via Atradius Dutch State Business, de Nederlandse exportkredietverzekeraar. Via deze financier steunt de Nederlandse staat Nederlandse bedrijven die exporteren. De baggeraars zijn de grootste klanten van Atradius DSB. Tussen 2012 en 2023 verstrekte Nederland 8,4 miljard euro aan verzekeringen aan Van Oord, Boskalis en hun financiers voor dergelijke projecten, berekenden Both Ends en partners.

Atradius moet veel beter letten op de schadelijke gevolgen van de projecten die ze ondersteunen, vinden de milieuorganisaties. Ze noemen het een misverstand dat Nederlandse bedrijven zorgvuldiger werken dan bijvoorbeeld Chinese concurrenten. Woensdag staat dit onderwerp in de Tweede Kamer op de agenda. Dan ontvangt de commissie voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking vertegenwoordigers van maatschappelijk organisaties uit Mozambique en Indonesië.

Bij de kust van Mozambique werkt Van Oord mee aan een groot gasproject van TotalEnergies. Dat ligt stil vanwege onrust en geweld in de regio. Volgens het rapport moesten 600 gezinnen gedwongen plaatsmaken en schaden de werkzaamheden de natuur. In Indonesië heeft Boskalis geholpen bij de aanleg van vijf kunstmatige eilanden bij de kust van Makassar, Zuid-Sulawesi. Volgens het rapport werden 43 gezinnen verjaagd zonder compensatie. Ook is er waardevolle natuur verwoest, zeggen de organisaties.

Ruimtegebrek op de Malediven

Ook op de Malediven, de prachtige eilandengroep ten zuiden van India, met een bevolking van een half miljoen mensen, zijn de nodige contracten binnen te slepen. Boskalis is er betrokken bij de aanleg van een nieuwe haven op het eiland Gulhifalhu. Daarvoor wordt een groot deel van het binnenmeer, de fraaie lagune, vol met zand gestort.

Sinds juni is zo 128 hectare land gecreëerd, liet minister Abdulla Mutthalib van bouw en infrastructuur woensdag weten. Hij verwacht dat Boskalis de klus van 150 hectare volgende maand afrondt. President Mohamed Muizzu vindt dat Gulhifalhu daarna nog 85 hectare groter moet worden, want de Malediven hebben een woningcrisis.

“De Gulhifalhu-lagune gaat verloren als koraalhabitat, als gevolg van de permanente ontwikkeling van een internationale haven op deze locatie”, staat op de officiële website van het project. “Nadat de ecosystemen van koraalriffen zijn getroffen, duurt het herstel meestal vele jaren.” Daarom zijn er duizenden koraalkolonies verplaatst, in samenwerking met de lokale organisatie ReefScapers, meldt de website. Een reddingsactie waarvan het succes moet blijken.

Volgens de lokale milieuorganisatie Save Maldives – betrokken bij het rapport – is de verwoesting van de koraalriffen door landwinning een tragische vergissing. De organisatie heeft in 2021 een rechtszaak aangespannen om de projectontwikkeling en de milieuschade te voorkomen. Vorige week was er opnieuw een hoorzitting. Maar de baggerwerkzaamheden van Boskalis zijn al bijna klaar. Op foto’s van Save Maldives van deze maand is te zien hoe het baggerschip Willem van Oranje van Boskalis het water vertroebelt, en dat is slecht voor koralen.

Ook Van Oord is actief op de Malediven. Het heeft er 194 hectare nieuw land gecreëerd in een natuurgebied dat in de ogen van Unesco bijzonder is: de Addu Atol, bestaande uit dertig eilanden waarvan zeventien onbewoond. Een atol is een ringvormig eiland met veel koraal, of een groep van zulke eilanden. “Dit biosfeerreservaat beschikt over een indrukwekkend rif-ecosysteem met een uitzonderlijke biodiversiteit die meer dan 1200 vissoorten omvat”, schreef Unesco enkele jaren terug.

De werkzaamheden moeten van Addu City een volwaardige stad maken, een bloeiend economisch centrum en aantrekkelijke toeristische bestemming, schreef Van Oord. Ook wordt de stad beter beschermd tegen klimaatverandering. Op de Addu Atol wonen 20.000 mensen. “Met het project wil de regering de economie een boost geven en de hoge werkloosheid aanpakken”, aldus Van Oord. Het project is afgerond, en staat overigens niet in het rapport omdat er geen exportkredietverzekering was verstrekt.

Save Maldives is kritisch op de eigen overheid, die met ‘een dubbele tong’ zou spreken. Enerzijds waarschuwt die dat de klimaatcrisis het eiland bedreigt en voor verbleekte koralen zorgt, anderzijds zet het zelf landwinningsprojecten in gang waarbij koraalriffen en andere natuur moeten wijken.

Effecten moeten worden onderzocht

Zoals staten mensenrechten moeten beschermen, zo moeten bedrijven mensenrechten respecteren. Dat schrijven de Verenigde Naties in de richtlijnen voor internationale bedrijven. Dit betekent dat bedrijven structureel moeten onderzoeken wat de negatieve gevolgen kunnen zijn van hun activiteiten en hoe ze mogelijk mensenrechten schenden. Er moet een klachtenloket zijn voor gedupeerden, die bij geleden schade ook recht hebben op compensatie en herstel.

Bedrijven kunnen daarbij niet naar hun opdrachtgever wijzen, maar horen zelf de effecten te onderzoeken van hun activiteiten. Vorig jaar werden de Oeso-normen aangescherpt: daarin staat nu duidelijk dat bedrijven zich moeten inspannen voor het behoud van biodiversiteit.

Beide baggerbedrijven zeggen dat er onderzoek is gedaan naar de gevolgen van de werkzaamheden op de Malediven en dat er koraal is gered door het te verplaatsen. Van Oord heeft in 2020 het initiatief genomen tot het Ocean Health-programma. “Onze focus ligt op het stimuleren van biodiversiteit en het creëren van gezondere oceanen door het behouden, herstellen en creëren van mariene ecosystemen”, zegt het bedrijf daarover.

Als je de biodiversiteit wilt stimuleren, zou het dan niet eenvoudiger zijn om bestaande koraalriffen te laten bestaan? Is dat niet hoe je gezondere oceanen creëert? In reactie op vragen verwijst Van Oord naar de projectwebsite. Boskalis geeft geen antwoord op vragen over de projecten in de Malediven en hoe het biodiversiteit beschermt in hun bedrijfsvoering.

Vertrek uit Nederland

Topman Peter Berdowski van Boskalis is kritisch op wetgeving die bedrijven verplicht tot maatschappelijk verantwoord ondernemen. Hij dreigde vorig jaar met een vertrek uit Nederland als er zo’n wet zou komen. De rechter zou dan kunnen toetsen of de activiteiten van bedrijven negatieve gevolgen hebben voor mensenrechten, arbeidsrechten of het milieu. In Nederland is die wet er niet gekomen, maar in Europa is hierover in maart wel een akkoord bereikt. Boskalis liet deze maand weten dat het overweegt om zijn statutaire zetel te verplaatsen van Nederland naar Abu Dhabi.

Die richtlijnen van de VN en de Oeso gelden ook voor Atradius DSB, dat de baggerbedrijven dus steunt namens de Nederlandse overheid. Volgens Both Ends worden de projecten te gemakkelijk goedgekeurd en verloopt de beoordeling schimmig. Het schort aan transparantie, terwijl bedrijven volgens de Oeso juist open moeten zijn over de negatieve effecten van hun werkzaamheden en de maatregelen die ze daartegen nemen. Te veel documenten krijgen het stempeltje ‘bedrijfsgeheim’, vindt Both Ends.

Atradius zegt dat het geen bedrijfsinformatie van externe partijen kan publiceren waarvan het geen eigenaar is. De financier zegt een goed beleid te hebben om het milieu en sociale aspecten mee te wegen bij het verstrekken van een verzekering. Medewerkers zijn vorig jaar zelf gaan kijken op de Malediven. Toen was de exportkredietverzekering aan Boskalis overigens al toegekend.

“Wij hebben ter plaatse gezien dat de verplaatste koralen de afgelopen drie jaar duidelijk zijn gegroeid en dat zich daar een nieuw ecosysteem met rifvissen aan het ontwikkelen is”, e-mailt een woordvoerder over dat bezoek. Maar er is geen publieke wetenschappelijke onderbouwing te lezen. De zogenoemde monitoringsevaluatie is vertrouwelijk, zegt de woordvoerder.

Compensatie van verwoeste natuur

Als bedrijven biodiversiteit moeten beschermen, in hoeverre is een lagune vol zand storten dan gepast? Hoe zorg je dat het nieuwe ecosysteem gelijkwaardig wordt aan het oude? Wie stelt dat vast en wat gebeurt er als het nieuwe koraalrif niet aan de verwachtingen voldoet?

“De biodiversiteitswaarde van het gebied waar het project plaatsvindt moet hetzelfde blijven of vermeerderen, wil je aan de internationale standaarden voldoen”, zegt de woordvoerder van Atradius over het compenseren van de verwoeste natuur. “Hiervoor wordt een gedetailleerd plan aangeleverd door het projectteam en onafhankelijke experts beoordelen en monitoren dit plan. Als de verwachtingen niet worden behaald, dan wordt er naar een nieuwe aanpak gekeken met alle betrokken partijen.”

Is het realistisch om bij de Malediven een ecosysteem te creëren dat gelijkwaardig is aan de verdwenen natuur? Atradius formuleert het voorzichtig: “Op de lange termijn zou dit, afgaande op externe adviezen van experts en aangeleverde informatie, gerealiseerd kunnen worden.”

Lees ook:

100 miljoen passagiers landen straks in de waddenzee bij Manila

Nederland helpt de Filippijnen met de duurzame ontwikkeling van de baai van Manila. Toch moeten vissers plotseling plaats maken voor een gigantisch vliegveld in zee.

Hoe duurzaam is Atradius DSB? ‘Je kan zeggen dat we van karakter veranderen’

Wat doen de grote bedrijven aan verduurzaming? Trouw vraagt het enkele concerns. In deze aflevering: directeur Bert Bruning van exportkredietverzekeraar Atradius DSB. ‘We beginnen te lijken op een durfinvesteerder.’