Bij de aanslag van vrijdag in concertgebouw Crocus City Hall kwamen zeker 133 mensen om het leven, meldden de Russische autoriteiten. De vrees is dat het aantal nog flink gaat oplopen: er waren ruim zesduizend mensen aanwezig en reddingswerkers kunnen nog niet het hele gebouw doorzoeken. Er zouden in ieder geval zeker 140 gewonden zijn.
Islamitische Staat (IS) eist de aanslag op. Dat is niet opvallend. De terreurbeweging beweert vaker verantwoordelijk te zijn voor bloedige aanslagen. Lang niet altijd wordt daar bewijs voor gevonden. IS probeert op deze manier vooral weer de aandacht op zich te vestigen.
Maar in dit geval achten westerse veiligheidsdiensten de kans groot dat IS achter de aanslag zit. De Verenigde Staten zeggen "geen reden" te hebben om aan de claim te twijfelen. "Het wijst volgens de CIA en de Duitse geheime dienst echt op IS", voegt terrorismedeskundige Beatrice de Graaf toe.
IS heeft het al langer gemunt op Rusland. In recente jaren claimde het verantwoordelijk te zijn voor meerdere aanslagen in het land. "Toen IS het kalifaat uitriep, werd gezegd dat er twee kampen zijn: dat van de moslims en dat van de christenen en fundamentalistische joden. De VS en Rusland horen bij dat tweede kamp", legt De Graaf uit.
Enkele (bom)aanslagen in Rusland in de afgelopen 25 jaar
- 1999: Bombardementen op flatgebouwen in Moskou. Er vallen 293 doden.
- 2002: Bij een gijzeling in een theater in Moskou komen 130 mensen om het leven.
- 2004: Bomaanslag in volle metro in Moskou. Er vallen 41 doden.
- 2010: Opnieuw bomaanslag in metro in Moskou. Twee Tsjetsjeense vrouwen blazen zich op in de metro. 40 mensen komen om het leven.
- 2011: Aanslag op luchthaven in Moskou. 37 mensen komen om het leven.
- 2013: Twee aparte zelfmoordaanslagen in het zuiden van Rusland. 34 mensen komen om het leven.
- 2015: Russische passagiersvlucht valt uiteen boven Egypte. 224 mensen komen om. IS zegt verantwoordelijk te zijn voor het incident. Mogelijk was een bom aan boord gesmokkeld.
- 2017: Bomaanslag in een metro in Sint-Petersburg. 15 mensen komen om het leven.
- 2019: IS eist verantwoordelijkheid op voor drie terroristische incidenten in Rusland, waaronder een explosie in een stad in de buurt van Moskou.
Rusland wordt gezien als de bezetter
IS verloor in de afgelopen tien jaar enorm veel grondgebied en werd door een internationaal bondgenootschap systematisch uitgeschakeld. Maar het aantal afsplitsingen van de groepering nam de afgelopen jaren toe.
Zo werd in 2015 de IS-tak ISIS-Khorasan (ISIS-K) opgericht. Die groepering streeft naar een kalifaat in de historische regio Khorasan. Dit gebied in Centraal-Azië omvat grote delen van het huidige Iran, Afghanistan, Turkmenistan en Tadzjikistan. ISIS-K wordt verantwoordelijk gehouden voor een groot aantal aanslagen in de regio.
Maar in Centraal-Azië roert Rusland zich ook. "Ze probeerden met meerdere oorlogen voormalige gebieden van de Sovjet-Unie te heroveren", vervolgt De Graaf. In 2015 mengde het land zich in de Syrische burgeroorlog en vocht het aan de zijde van de Syrische president Bashar Al Assad tegen IS.
"Soms denkt men hier dat vooral de Amerikanen de imperialisten zijn. Maar in Centraal-Azië wordt Rusland juist als een bedreiging gezien. Dat is een historische angst, die in 1979 met de oorlog in Afghanistan, maar ook na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie opvlamde. Rusland is de bezetter en agressor die probeert zijn vroegere rijk te heroveren. Denk aan Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne. Groeperingen als ISIS-K zien de Russen als kruisvaarders, als bezetters en verzetten zich tegen de Russische imperialistische macht."
Schutters openen vuur in concertgebouw in Moskou
'Bescherming burger staat niet hoog in het vaandel'
ISIS-K heeft Rusland vaker gewaarschuwd voor aanslagen. De laatst bekende aanslag vond plaats op 5 september 2022, toen een zelfmoordaanslag plaatsvond op de Russische ambassade in Kaboel.
Mogelijk zit de groepering nu opnieuw achter een aanslag. Het lijkt Rusland niet te lukken om dit soort dreiging de kop in te drukken. "Door de oorlog met Oekraïne heeft Rusland een blinde vlek voor dit soort dreigingen. Er waren meerdere signalen en ze zijn gewaarschuwd, maar het Kremlin staart zich echt blind op Oekraïne", zegt De Graaf. Daarmee verwijst ze naar de informatie die westerse inlichtingendiensten begin maart al hadden doorgespeeld.
"Antiterrorismeoperaties zijn voor Poetin ook minder belangrijk dan zijn ambities op het internationale toneel. Rusland is nooit een land geweest dat de bescherming van de burger hoog in het vaandel heeft staan. De burger is niks, het volk is alles", vertelt De Graaf.
Ze benadrukt dat Rusland de capaciteiten heeft om aanslagen te voorkomen. "Ze zouden er hard tegenin kunnen gaan. Ze hadden met de begrafenis van oppositieleider Alexei Navalny ook een agent op elke hoek van de straat. Maar ze zien het elke keer over het hoofd dat dit soort dingen ook kunnen gebeuren."
Poetin na aanslag: 'Straffen iedereen die deze gruweldaad steunt'
'Nu hebben ze opeens snel alle informatie'
Als er een aanslag komt, maximaliseren de Russen de schade eerder dan dat ze die minimaliseren door goed op te treden, zegt De Graaf. "Nu wijzen ze ook nog eens meteen naar Oekraïne, terwijl ze van tevoren niks over deze aanslag wisten. Nu hebben ze opeens snel alle informatie. Het is ongeloofwaardig. Ik ben heel benieuwd hoe ze dit gaan spinnen."
Overigens wijzen de Oekraïners met de beschuldigende vinger terug naar het Kremlin. Kyiv acht het niet onwaarschijnlijk dat het Kremlin de aanslag zelf heeft georkestreerd.
Oekraïne hint daarmee op een herhaling van de aanslagen in 1999, waarbij in verschillende Russische steden meer dan driehonderd doden vielen. Die aanslagen vormden mede de aanleiding voor de Tweede Tsjetsjeense Oorlog en hielpen Poetin zijn greep op de macht te verstevigen, toen hij nog weinig landelijke bekendheid genoot. Verschillende westerse inlichtingendiensten, historici en onderzoeksjournalisten stellen dat de Russische federale veiligheidsdienst FSB betrokken was bij de aanslagen in 1999.
Poetin hintte er in zijn televisietoespraak van zaterdag opnieuw op dat Oekraïne betrokken zou zijn bij de aanslagen in Moskou. Op die manier kan hij het draagvlak voor de oorlog die hij er voert stevig uitbreiden.
NUjij: Uitgelichte reacties