‘Thuis in de rolstoel, op school rennen: herken de signalen van deze kindermishandeling’, zegt de kinderarts

Vijf politiemannen zijn er in de rechtszaal, afgelopen dinsdag in Utrecht. Twee staan achter Sarah V., die net te horen heeft gekregen dat ze veroordeeld wordt voor de herhaaldelijke pogingen tot moord op haar pasgeboren baby in mei en juni 2020. Op het moment dat de voorzitter van de rechtbank de straf uitspreekt – elf jaar cel – pakken ze haar bij de armen en voeren haar door de zijdeur af. Ze mag in een kamertje buiten de rechtszaal nog even afscheid nemen van haar man, haar ouders, haar schoonmoeder, haar broer en zus. Maar haar kinderen – het zijn er drie, van negen, zeven en bijna vier jaar oud – zijn daar niet bij. Hun moeder gaat naar de gevangenis en ze zullen haar – als het vonnis in hoger beroep standhoudt – pas weer thuis krijgen als ze al bijna geen kind meer zijn.

Patries Worm heeft als vertrouwensarts van Veilig Thuis vanaf 19 juni 2020 onderzoek gedaan in de zaak rond Sarah V. Die dag had het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht een melding bij Veilig Thuis gedaan, nadat in de gekolfde moedermelk van Sarah V. levensbedreigende hoeveelheden van de diarreeremmer loperamide waren gevonden. De melk was ook nog eens sterk verdund. Sarah V.’s dochter was bijna dood.

Een dag na het vonnis vertelt Patries Worm thuis in Berg en Dal wat ze van het oordeel vindt.

Lees ook Onvoorstelbaar, maar: sommige moeders maken hun kind ziek

Elf jaar cel?

„Gisteren dacht ik: mijn god, wat doe je de kinderen aan? Ze houden van hun moeder en niemand heeft ze tot nu toe verteld wat er aan de hand is. Zoals de voorzitter van de rechtbank de moeder tijdens het proces voorhield, noemen de kinderen mij en mijn collega’s ‘de heksen’. En door die heksen zijn zij nu hun moeder kwijt. Daarna dacht ik: terug naar de feiten. Meerdere pogingen tot moord op je te vroeggeboren kind. Doorgaan met de vergiftiging terwijl je weet dat ze erdoor kan overlijden. En nu begin ik te merken dat ik eh, wel tevreden ben over het oordeel. Elf jaar, het had van mij ook minder mogen zijn. Maar dat de moeder het gedaan heeft, is bewezen verklaard, terwijl deze vorm van kindermishandeling zeer moeilijk te bewijzen is. En hij wordt bestraft. Voor de samenleving gaat daar een belangrijke boodschap van uit.”

Tijdens het proces bleek dat de kinderen nergens van weten. Wie gaat het ze vertellen?

„Dat had al veel eerder moeten gebeuren en dat is ook geprobeerd. De ouders hielden het altijd af. Nu kan de rechter zeggen dat de kinderen recht hebben op de waarheid en niet langer in hun ontwikkeling mogen worden benadeeld. Ik denk dat ze van gespecialiseerde hulpverleners te horen moeten krijgen wat er gebeurd is, zodat ze er niet zelf achter hoeven te komen op het schoolplein of via sociale media. Ze moeten horen dat ze gezond zijn en dat ze de ziekten die ze leken te hebben niet hadden. Dat geldt vooral voor de zoon van Sarah V., die vanaf zijn geboorte in 2016 een ernstige darmziekte leek te hebben en zwaar geleden heeft onder de behandelingen. Het is in het proces uitvoerig besproken.

De jongen had een ‘levenslijn’ – zo noemden zijn ouders het – die zijn buik verbond met een karretje waar zijn voeding in zat. In oktober 2020, na de melding over het meisje, heeft Veilig Thuis hem laten opnemen in Amsterdam UMC om te kijken: kan hij eten of niet? Binnen een week at hij alles en kon hij alles normaal verteren. Toch zijn de ouders thuis daarna doorgegaan met het regelmatig spoelen van zijn darmen. Tegen het advies van de artsen in en zonder medische noodzaak.”

De rechtbank acht zware mishandeling van de jongen niet bewezen en heeft de moeder op dit punt vrijgesproken.

„In de anderhalf jaar na zijn geboorte is in het Wilhelmina Kinderziekenhuis twee keer onderzocht of er sprake was van kindermishandeling door falsificatie en twee keer kon dit niet worden aangetoond. Maar ook niet worden uitgesloten. De ouders eisten dat het dossier werd vernietigd en mogelijk is toen ook lichaamsmateriaal van hun zoon vernietigd. Dossiers vernietigen? Artsen verbieden om informatie te delen? Waarom doen ouders dat? Het zijn rode vlaggen. De rechtbank heeft geen strafrechtelijke betrokkenheid van Sarah V. kunnen vaststellen bij het ontstaan van de klachten van haar zoon en de onnodige medische ingrepen die de artsen vervolgens deden. Dat wil niet zeggen dat de verdenking niet zeer zwaar blijft.”

Moet het Openbaar Ministerie in hoger beroep gaan?

„Ik vermoed dat het OM dat wel gaat doen. De moeder heeft het al gedaan en dat begrijp ik. Als jij steeds hebt volgehouden dat je na de geboorte van je dochter psychisch ziek was, dat je niet wist wat je deed en geen actieve rol hebt gehad bij de toestand waarin je dochter verkeerde, dan zou het raar zijn om níét in hoger beroep te gaan.”

Sarah V. heeft ook steeds tegen de rechtbank gezegd dat het goed gaat met de kinderen en dat ze veel van hen houdt.

„Maar ze zijn niet veilig bij haar en van de rechtbank mag Sarah V. niet meer bij haar kinderen zijn. Ze moeten tegen haar beschermd worden. En omdat hun moeder geen zelfinzicht toont en de familie volledig achter haar staat, is de kans op herhaling groot, tot wel 75 procent. Ik heb meegemaakt dat een moeder de hond ging vergiftigen nadat haar kind bij haar was weggehaald.”

Lees ook Misschien, zegt Sarah V., slikte ze wel zestig pillen per dag tegen diarree, en raakte haar moedermelk daardoor vergiftigd

Hoe zit het met de vader?

„Het patroon is dat de vader meegaat in het verhaal van de moeder. Moeders – het zijn meestal moeders – die hun kinderen op deze manier mishandelen, gaan geraffineerd te werk en zijn heel overtuigend. Coaching heet het in de wetenschappelijke literatuur. Overtuigend én geloofwaardig. Ik kan me best voorstellen hoe dat gaat. Ik ben kinderarts en als een van mijn kinderen vroeger hoge koorts had, schreef ik zelf antibiotica voor. Mijn man dacht dan echt niet: klopt dat wel? Hij kwam niet eens op het idee. Toen ik me dat op een gegeven moment realiseerde, dacht ik: niet meer doen, altijd naar de huisarts. Dus de verdunde moedermelk die de man van Sarah V. naar het ziekenhuis bracht, ik denk niet dat je van hem kon verwachten dat hij dacht: wat ziet die er waterig uit. Of: de darmspoelingen bij onze zoon, zijn die eigenlijk wel nodig?

Het eerste geval van kindermishandeling door falsificatie maakte Patries Worm mee toen ze nog in opleiding was tot kinderarts, begin jaren negentig. Een jongetje moest keer op keer worden opgenomen met een ernstige oorontsteking. Toen bleek dat zijn moeder zetmeel in zijn oor smeerde: een perfecte voedingsbodem voor bacteriën. „Ik was ontsteld”, zegt ze. „Dat dat kón.”

Na haar vierde kind ging Patries Worm werken bij wat toen nog het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling heette. Het eerste geval waar ze toen mee te maken kreeg, betrof een vader en moeder die beiden arts waren. Een van hun drie kinderen, een jongen, werd gevoed via een voedingslijn, want hij kon volgens zijn moeder niet eten. Ook was hij volgens haar altijd doodmoe en moest hij op school – een voor chronisch zieke kinderen – drie keer per dag te rusten worden gelegd. In het ziekenhuis werden geen afwijkingen gevonden die zijn klachten konden verklaren en op school at hij wel. Hij vond het vreselijk als hij daar in bed werd gestopt. Een collega van de vader deed een melding en na onderzoek werd de jongen ondergebracht bij een pleeggezin. „Een boerenfamilie”, zegt Patries Worm. „De eerste avond al at hij met smaak een bord vol gehaktballen leeg.” De boerenfamilie had een trampoline op het erf en daar was de jongen niet vanaf te slaan. Een oudere broer van hem moest van zijn moeder altijd een luier om, want hij plaste in zijn bed. Wat bleek? Hij moest voor het slapengaan vijftien glazen water drinken. „De eerste avonden bij zijn pleeggezin hield hij zijn luier onder de kraan, ik denk uit loyaliteit met zijn ouders. Maar dat was snel voorbij.”

Is kindermishandeling door falsificatie altijd zo ernstig?

„Nee, en het hoeft ook helemaal niet zo uit de hand te lopen, of voor de strafrechter te komen, als de signalen tijdig worden herkend. Niet alleen door artsen, ook door leerkrachten, door andere ouders. Iedereen kan een melding doen, desnoods anoniem.”

Wat zijn de signalen?

„Thuis in een rolstoel zitten, op school kunnen rennen. Thuis sondevoeding krijgen, op school traktaties eten. Niet naar school gaan. Een moeder die allerlei regels oplegt – mijn kind mag wel gymmen, maar niet met de handen op de grond komen – en bij de dokter altijd het woord voert. Mijn advies: neem het kind apart en vraag eens hoe het gaat. Op de spoedeisende hulp van het ziekenhuis is dat al normaal. Gebroken been? Snee in de hand? Wat zegt het kind zelf over wat er is gebeurd? Ik vind dat jeugdartsen altijd contact zouden moeten opnemen met de behandelend arts – als die er is – wanneer een kind veel verzuimt vanwege vermoeidheid, of in een rolstoel zit terwijl het wel kan lopen, of volgens de moeder allerlei allergieën heeft en op school niets mag eten, of broze botten heeft en niet mag buitenspelen. Klopt het verhaal? Wat ik ook vind: dat ouders niet zouden moeten kunnen verbieden dat er informatie over hun kind wordt gedeeld. Dat is nu wel zo en daarvan zijn kinderen die worden mishandeld de dupe.”

Lees ook Een schok trekt door de rechtszaal: elf jaar cel voor moeder die haar dochter probeerde om te brengen