De grote financiële verdwijntruc van bankbaas Klaas Knot

Titelfoto: Klaas Knot door ECB, CC BY-NC-ND 2.0.

De Nederlandsche Bank (DNB) heeft in coronatijd veel te veel obligaties opgekocht om Zuid-Europa te helpen. Deze leningen brengen echter vrijwel geen rendement op door de gestegen rente. Tot 2031 zal geen winstuitkering aan de staat – lees: aan de belastingbetalers – mogelijk zijn. Bankpresident Klaas Knot probeert de miljardenverliezen te verhullen, maar de belastingbetaler is de pinautomaat van de DNB geworden, schrijft Raymond Peil.

🔊 Beluister dit artikel

Zijn de zeven magere jaren (Genesis 41) begonnen? In het najaar van 2021 doorbrak de gemiddelde prijsstijging de grens van vier procent, oplopend tot 14,5% een jaar later en sinds augustus 2023 is het weer een beetje normaal. Alles is nu alleen veel duurder, wat temeer geldt voor de gestegen energieprijzen. En alsof dat al niet erg genoeg is verviervoudigde de hypotheekrente (10 jaar) van 1,1% begin 2022 tot ruim 4,1% rond deze tijd en gaf de overheid vrachtwagens met geld uit aan klimaat, milieu en stikstof. Alsof het niks kostte.

Miljardenverliezen

Het slechte nieuws is dat er bovendien nog een fikse rekening onderweg is van De Nederlandse Bsnk (DNB) en andere eurozone-landen. Er komen miljardenverliezen aan, die uiteindelijk door belastingbetalers zullen moeten worden opgehoest. Deze rekening van de centrale banken is het resultaat van jarenlang buitensporig veel geld in omloop brengen via het Eurosysteem en het storten van honderden miljarden in EU-steunfondsen voor coronamaatregelen. Dit gebeurde door op grote schaal effecten van overheden en banken op te kopen, waardoor de Europese Centrale Bank (ECB) een aanzienlijke hoeveelheid activa op de balans kreeg die weinig tot geen rendement oplevert. Daarmee werden de financiële noden van lidstaten zoals Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal en Griekenland verlicht.

Leningen minder waard

Nu de rente is gestegen zijn die leningen minder waard dan wat ze aan bijpassende interest opleveren. Daarom zijn de koersen gekelderd en moet het verschil worden aangezuiverd via het eigen vermogen van de Europese centrale bank(en). Zoals gebruikelijk komt de rekening terecht bij de zuinigere landen, zoals Nederland. Dat is mede het gevolg van leningen die onder gunstige voorwaarden zijn verstrekt aan financiële instellingen en zelfs grote multinationals, terwijl er een steeds hogere rente aan commerciële banken moest worden vergoed vanwege de fortuinen die de overuren draaiende geldpers in omloop bracht.

Rode cijfers

Door de snel stijgende rente zijn de magere zeven jaren bij De Nederlandsche Bank in elk geval aangebroken. DNB komt in de rode cijfers terecht en kan geen dividend uitkeren aan de staat. De verliezen zullen naar verwachting tegen 2026 oplopen tot een totaal van negen miljard euro, zoals al in september 2022  beschreven door DNB-president Klaas Knot in een brief aan minister Kaag van Financiën. Onze MSM vonden het allemaal niet zo erg, en deden het nieuws af in tamelijk laconieke berichtjes. De centrale bank kan toch niet failliet gaan, lieten ze zich sussen.

'DNB lijdt komende jaren miljardenverliezen door oplopende rente' https://t.co/70ihw3dbVt € 9 mrd volgens de huidige raming. Houben (DNB) geeft er een positieve draai aan, maar het zijn gewoon extra kosten van QE, die toegevoegd worden aan de verdere schade van QE. Baten beperkt

— lex hoogduin (@lexhoogduin) September 21, 2022

‘Voordelen voor de economie’

Volgens de Nederlandse centrale bank is dit de prijs die betaald moest worden om de economie tijdens de pandemie overeind te houden. “De verliezen worden nu gedragen door DNB, maar zij verbleken bij de voordelen die de Nederlandse economie en overheid hebben gehad van de maatregelen die destijds door de ECB zijn genomen.” Door de rente laag te houden kon de kredietverlening op peil blijven en konden de enorme extra uitgaven van de overheid goedkoop worden gefinancierd, aldus DNB, zonder op te merken dat de exorbitante uitgaven tijdens de coronacrisis vaak verre van verstandig waren.

Het was te verwachten dat de omvangrijke obligatieportefeuille op enig moment verliezen zou opleveren. Sinds de ECB in 2015 begon met het opkopen van obligaties om de toenmalige hardnekkig lage inflatie te bestrijden, heeft DNB extra buffers aangelegd. In die tijd boekte de centrale bank een winst van 4,5 miljard euro, waarmee een voorziening van 2,8 miljard werd getroffen om de verliezen op te vangen. Ook werd 565 miljoen toegevoegd aan het eigen vermogen en de reserves. Vorig jaar draaide De Nederlandsche Bank 3,5 miljard euro verlies.

Pinautomaat van DNB

DNB verwacht in 2029 pas weer winst te maken. De nationale schatkist krijgt de komende jaren geen winstuitkering van De Nederlandsche Bank, terwijl het jarenlang gebruikelijk was dat miljarden van de centrale bank in de schatkist vloeiden. Zo fungeren belastingbetalers nu als pinautomaat van de centrale bank.

Overigens heeft DNB sinds de invoering van de euro alles bij elkaar 22,6 miljard euro winst geboekt, of liever: bij elkaar gespeculeerd. Dat was slim gezien van toenmalig ECB-president Duisenberg – niet de verdienste van Klaas Knot! – die voorzag dat bij de invoering van de euro de vraag naar de nieuwe munt enorm zou stijgen, wat tot grote winsten zou leiden. Het doet denken aan wat in beurstermen marktmisbruik of handelen met voorkennis heet. Echter het grootste deel, meer dan 16 miljard euro, is legaal uitgekeerd aan de overheid.

Elf miljard verdampt

Eind 2021 bedroegen de DNB-buffers ruim 11 miljard euro. Daar is na twee jaar negatieve resultaten nog ruim 7 miljard van over. De voorziening voor financiële risico’s is uitgeput per eind 2023. De resterende verliezen gaan ten laste van kapitaal en reserves. Door de steun aan Zuid-Europa is er tot 2031 geen winstuitkering aan de Staat (lees: belastingbetalers). En mocht de rente verder oplopen dan president Knot en consorten nu verwachten, dan nemen de verliezen toe.

Centrale banken in de eurozone kunnen en mogen tijdelijk met een negatief eigen vermogen werken en vullen hun buffers met toekomstige winsten. Knot schrijft in zijn brief dat volgens de regels wel moet worden vermeden dat er langere tijd sprake is van negatief kapitaal. Hij geeft aan dat de mogelijkheden van DNB om haar buffers aan te vullen nu ‘beperkt’ zijn. “In een uiterst geval kan een kapitaalstorting van de aandeelhouder (de overheid, RP) nodig zijn”, zegt Knot.

Overval

Quis custodiet custodes was de vraag die de Romeinen zichzelf al stelden in de tijd van Asterix en Obelix: wie houdt er toezicht op de toezichthouders (machthebbers) zelf, op de grote verdwijntruc van Knot, de grootste bankoverval aller tijden in Nederland (dóór een bank!)? In de financiële wereld durven critici nauwelijks hun snavel open te trekken, het is not done om DNB te bekritiseren en kan je carrière schaden. George Möller, ex-bovenbaas van Euronext en Robeco, had daar duidelijk lak aan en verweet in het FD dat Knot ‘verliezen probeert te verbloemen’. “Europese centrale banken lijden verliezen die de capaciteit van hun balansen overstijgen. Ook DNB. Om dit toe te dekken, gebruikt DNB verhullende taal”, is diens oordeel.

“Het is het klassieke probleem van banken: onevenwichtige rentebalansen en niet-voorziene marktbewegingen veroorzaken grote verliezen. In de jaren 70 zorgde dit voor de val van hypotheekbanken, daarna voor de Amerikaanse spaar- en leencrisis. En nu zijn de centrale banken aan de beurt. De werkelijke reden achter het miljardenverlies van De Nederlandsche Bank (DNB) is dat de Europese centrale banken veel te veel obligaties hebben aangekocht. Met een stijgende kapitaalmarktrente lijden ze dan verliezen die hun capaciteit overstijgen”, schrijft Möller, momenteel commissaris bij de VEB, de belangenvereniging van beleggers.

Onafhankelijk?

Terecht maakt hij er een punt van dat het aanhouden van onvoldoende buffers het grootste goed van centrale banken ondermijnt: het bewaken van de prijsstabiliteit en onafhankelijkheid. “Omdat de Europese centrale banken gezamenlijk zo’n kolossale portefeuille vastrentende waardepapieren op hun balans hebben staan, hebben zij er ook belang bij dat de kapitaalmarktrente laag blijft.” Dit tast vervolgens de dekkingsgraden van pensioenfondsen aan. Stijgt de rente weer dan volgen grote verliezen en moeten centrale banken hun hand ophouden bij de overheid. Hoezo onafhankelijk van de overheid?

Twee maten

Möller constateert dat DNB als financiële toezichthouder met twee maten meet: “Ze leggen wel andere partijen op de pijnbank met hun stresstesten en what if-scenario’s. En hebben zichzelf daarbij overgeslagen. Centrale banken én overheden zouden zich moeten onderwerpen aan de uitkomsten van risicomodellen. Monetair verruimen boven wat centrale bankiers zelf als verlies kunnen dragen, moet worden vermeden.” Speculeren met andermans geld mag, maar in uiterst beperkte mate. Ze zijn geen commerciële zakenbank of hedgefonds, daar hebben en hadden ze de reserves niet voor. DNB is er om zuinig te zijn met gemeenschapsgeld, kalm aan te doen met de rente en af en toe de economie een beetje helpen, leading by example. In plaats daarvan kregen we Knots grote verdwijntruc.

‘Koopkrachtherstel’

Het zal dan ook niemand verbazen dat de DNB-president afgelopen week, bij de presentatie van het verslag over rampjaar 2023, met Ruttiaanse (vr)olijkheid meldde dat 2024 “een heel mooi jaar wordt als het gaat om koopkrachtherstel”. Alsof de centrale bank daaraan heeft bijgedragen. “De lonen zijn omhooggegaan, maar dat heeft een vertragend effect”, dus het duurt nog even voordat u dat gaat ‘voelen’. ‘Gevoelstemperatuur’, als een ware Gerrit Hiemstra!

Net terug van persconferentie van DNB-president Klaas Knot. Hij verwacht een mooi jaar als het om het herstel van de koopkracht. #inflatie #lonenhttps://t.co/hhj9Xa5spw

— Ertan Basekin (@ErtanBasekin) March 14, 2024

Vermeldenswaard hierbij is dat Klaas Knot in 2011 op voorspraak van Rutte persoonlijk werd benoemd tot DNB-president. Knots voorganger Nout Wellink gaf de voorkeur aan directeur Lex Hoogduin, hoogleraar en monetair econoom met een voortreffelijke reputatie en economisch op één lijn met de Oostenrijkse School. Het zal u niet verbazen dat Rutte liever een buigzamer – voor de politiek in ons land en de EU – karakter aan de top van de centrale bank zag, zoals financieel expert en macro-econoom Frits Bosch ook eens in zeer scherpe bewoordingen opschreef.

De brokken van Rutte

Dus ja, ook hier heeft Rutte het land met brokken laten zitten die anderen mogen gaan opruimen. Herinnert u zich eveneens nog Hugo de Jonge die in de Covid-tijd 5,1 miljard liet verdwijnen en Sigrid Kaag, onder wier hoede zo’n 40 miljard aan uitgaven buiten het parlement om uit de staatskas fladderde, waar we dus ook naar kunnen fluiten? En straks is Rutte misschien baas van NAVO en Knot baas van de Europese Centrale Bank.

Misschien was dit wat Pieter Omtzigt aanvankelijk weigerachtig maakte bij de informatie voor het kabinet in wording. Maar hij had beter deze vraag op tafel kunnen leggen: kan het nieuwe kabinet de wet zo aanpassen dat dit soort uitwassen verleden tijd zijn?

Over de auteur

Raymond Peil

Raymond Peil: Journalist (ex professo, 44+ jaar). Vanaf 1980 bij het Leidsch Dagblad, GPD, real-time newswire AFX/MoneyView en Elsevier. Werkte bij de internationale law firm Loyens & Loeff, de Nederlandse (Vereniging van) Banken en als uitgever (portefeuille financiën en economie) bij Elmar in Delft. Websites sinds 2008, weblog/redacteur/ghost writer voor Sylvester Eijffinger. Jurist Corporate Law & Competition Law, (financiële) economie - 1 jaar Chartered Financial Analist, ICT-nerd van A tot Z | onderzoek | webmaster | MSM-immuun.

Recent gepubliceerd

Archief

• Economie28 april 2024Demissionaire Rutte perst nieuw kabinet in financiële dwangbuis
• Klimaat en Milieu26 april 2024Klimaatzaken maken een farce van recht en rechtspraak
• Economie12 april 2024Zei er iemand oorlogseconomie?
• Politiek Internationaal31 maart 2024Heksenjacht VS tegen Assange gaat veertiende jaar in