Ook rond Schiphol moet de overheid zich aan haar eigen wetten houden

Een paar veelzeggende zinnen sprak de rechter pas aan het slot uit, toen hij zijn oordeel al gegeven had. Het is ‘begrijpelijk’ zei hij, dat mensen die last hebben van vliegherrie “er weinig vertrouwen in hebben dat de staat in toekomstig beleid de belangen van omwonenden rond Schiphol voldoende gewicht geeft”. Want, zei hij ook: “De staat heeft bijna anderhalf decennium eigen regels niet gehandhaafd ten koste van omwonenden.” En: hun belang is “stelselmatig ondergeschikt geweest aan dat van de luchtvaart”.

De rechtbank Den Haag oordeelde in een zaak tegen de staat die was aangespannen door een stichting van omwonenden van Schiphol, Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV). Die kreeg gelijk. Volgens het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens hebben burgers recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. De staat doet te weinig aan de aantasting daarvan door vliegtuiglawaai, en daarmee handelt ze ‘onrechtmatig’.

De groei van Schiphol stond voorop

Net als in de Urgenda-zaak in 2019, over het klimaatbeleid, was er een rechter nodig om vast te stellen dat de overheid zich moet houden aan eigen wetten en aan Europees recht. De omwonenden van Schiphol hebben zich er jaren voor moeten inspannen.

Als het gaat om de luchtvaart, geven bestaande wetten en regels de overheid veel vrijheid. Ook volgens het Europese mensenrechtenverdrag mag ze het belang van omwonenden afwegen tegen andere, misschien zwaarder wegende belangen, zoals het belang van Schiphol voor de economie.

Maar die afweging moet zorgvuldig gebeuren, en daar is volgens de rechter nooit sprake van geweest. Integendeel, de staat heeft “steeds de groei van Schiphol vooropgesteld en als eerste gewaarborgd”.

Burgers, provincies en gemeenten vonden nauwelijks gehoor

Dat kan nu dus niet meer – en dat was eigenlijk al langer duidelijk. Al jaren groeit de weerstand tegen de overlast rond Schiphol, bij burgers, en ook bij provincies en gemeenten. Maar lange tijd vonden die nauwelijks gehoor, bij Schiphol zelf en ook bij het ministerie van infrastructuur.

Tot twee jaar geleden, toen minister Mark Harbers toch in actie kwam, met de aankondiging dat hij het maximumaantal vluchten stapsgewijs terug zou brengen van 500.000 naar 440.000 per jaar. Niet zozeer gedwongen door maatschappelijk verzet trouwens, meer om juridische redenen.

Het was Harbers’ eigen inspectie die hem erop wees: de juridische grondslag voor het handhaven van geluidsnormen was uiterst wankel. In 2010 was een nieuwe methode ingevoerd, maar die was (en is) nog niet wettelijk verankerd. De kans is groot, voorspelde de inspectie, dat een rechter er een keer een streep door zou zetten – en dat is nu inderdaad gebeurd.

Harbers’ aankondiging kwam hem op fel verzet van onder meer de KLM te staan. Die vond dat hij voor zo’n stap eerst een door de Europese Unie voorgeschreven procedure had moeten volgen. KLM stapte daarom naar de rechter, kreeg aanvankelijk gelijk – tot verdriet van omwonenden – maar in hoger beroep won Harbers – tot opluchting van omwonenden. De zaak ligt nu bij de Hoge Raad.

Niet vanwege die rechtszaak, maar onder druk van de Europese Commissie blies Harbers afgelopen najaar die reductie van het vliegverkeer opeens weer af. Tot ontsteltenis van omwonenden, en ook de rechtbank maakt er nu een opmerking over: bij omwonenden is daardoor “het gebrek aan vertrouwen nog verder versterkt”.

‘De staat wordt geacht zich aan veroordelingen te houden’

Nu lijkt krimp van Schiphol toch echt onontkoombaar. Weliswaar wil de rechter niet op de stoel van de politiek gaan zitten, en dus verplicht hij de overheid niet om aantal vluchten omlaag te brengen. Hij oordeelt slechts dát de overheid zich aan de wet moet houden, niet hóe ze dat moet doen.

Maar advocaat Channa Samkalden van RBV wijst op eigen berekeningen van Harbers’ ministerie: die laten zien dat Schiphol op grond van geldende wetten en regels slechts 400.000 vluchten aankan. Daar heeft de Europese Commissie niets over te zeggen, zegt ze. “Nederland moet zich gewoon aan zijn eigen wetten en regels houden, daar is geen discussie over.”

Of daarmee het vertrouwen bij omwonenden hersteld is? Gezien de lange voorgeschiedenis misschien niet, weet de rechter. Bij iedere andere partij dan de staat zou hij daarom een dwangsom opgelegd hebben, sprak hij uit, als prikkel om de veroordeling na te komen. Toch doet hij dat niet. “De staat wordt geacht veroordelingen na te komen.”

Lees ook:

Omwonenden van Schiphol eisen bij de rechter bescherming tegen overlast. Maar hoe?

De overlast door vliegherrie rond Schiphol moet omlaag, er is niemand die dat bestrijdt. Maar hoe? Stillere vliegtuigen? Die helpen nauwelijks. Minder vluchten? Ook dat werkt niet zonder meer.