Waarom lukt het maar niet om het aanmeldcentrum in Ter Apel te ontlasten?
18 maart, 06:00 • 6 minuten leestijd
Het wil maar niet lukken de rust terug te brengen in Ter Apel. Dag na dag slaagt het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) er niet in zich aan de uitspraak van de rechter te houden. Negen dagen gaat het al mis. En het einde is nog lang niet in zicht.
Terug naar 23 januari jongstleden. Blije gezichten in de rechtbank. De rechter spreekt. Westerwolde wint met glans het kort geding van het COA. Eindelijk moet de opvangorganisatie zich aan een al uit 2010 daterende afspraak houden. Er mogen niet meer dan tweeduizend asielzoekers in het aanmeldcentrum worden opgevangen.
Het vonnis laat niets aan duidelijkheid te wensen over. Elke dag dat het COA faalt, moet 15.000 euro aan de gemeente worden overgemaakt. En zo wordt gemeenschapsgeld tussen overheden rondgepompt. De teller staat inmiddels op 165.000 euro. Daar blijft het niet bij, is de verwachting. Waar gaat het mis? Een paar vragen en antwoorden over de zoveelste crisis in Ter Apel.
Waarom is het aanmeldcentrum in Ter Apel alweer zo snel propvol?
Heel simpel: het opvangsysteem zit muurvast. Er komen te weinig opvangplekken elders in het land los. Het COA holt van gemeente naar gemeente, van hotel naar hotel. Met nauwelijks resultaat en met als gevolg dat er vanuit Ter Apel geen doorstroming is. Daar loopt het voor de zoveelste keer vast. Mensen met een verblijfsvergunning - de statushouders - blijven te lang in azc's door het woningtekort.
De kiem van de problemen van nu is al veel eerder gelegd. In 2015 wordt het aantal azc's drastisch verminderd. Daar plukt Ter Apel nog steeds de wrange vruchten van. Komt nog eens bij dat de instroom van nieuwe asielzoekers de afgelopen maanden hoog is. Tot overmaat van ramp sluiten enkele grote opvanglocaties, omdat contracten aflopen. Zo moesten eind vorige week halsoverkop honderden hotelkamers her en der in het land af worden gehuurd, om de al aangekondigde sluiting van de noodopvang in Biddinghuizen op te vangen. De overheid is niet in staat orde in de aanhoudende chaos te scheppen. Het blijft pleisters plakken, die maar niet willen hechten. Er is regelmatig gesproken over de opening van een tweede aanmeldcentrum om Ter Apel te ontlasten. Daar komt maar niets van terecht.
Hoe zit het dan met de luid bejubelde spreidingswet, die op 1 februari is ingegaan?
Het effect is voor Ter Apel vooralsnog nihil. Alle 342 gemeenten hebben van het Rijk een opgave gekregen van het aantal asielzoekers dat ze op termijn moeten opvangen. Pas in een latere fase kunnen ze daartoe gedwongen worden. Voor het zover is, zijn we minimaal een jaar verder.
De hoop was dat gemeenten - gelokt door een aardige premie - nu al op vrijwillige basis tot actie zouden overgaan. Dat blijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Gemeenten ondervinden aan den lijve dat het draagvlak onder hun inwoners voor de opvang sterk is afgenomen. Dat maakt ze kopschuw. Komt nog eens bij dat de rechter al een paar keer heeft ingegrepen en een streep heeft gezet door opvangplannen. Gemeenten die proberen deze hobbels te overwinnen, lukt het niet om het op korte termijn van de grond te tillen.
Neem de Utrechtse gemeente Woerden. Die wil in een bedrijfsgebouw vierhonderd asielzoekers huisvesten. Als de gemeenteraad akkoord gaat, moet het COA eerst nog het pand keuren. Dan moet er nog verbouwd worden. Conclusie: het gaat één tot twee jaar duren voordat daar de eerste asielzoekers worden opgevangen. Daar heeft Ter Apel nu niets aan. Het enige wat wel haalbaar lijkt, is kleinschalige opvang, maar daar heeft het COA het vizier niet op gericht. Om slagen te maken wordt vooral gezocht naar zo groot mogelijke locaties.
Wrijft Westerwolde zich in de handen?
Er zit nu 165.000 euro in de boetepot. Leuk bedrag, maar daar heeft de gemeente nauwelijks iets aan. Het doel van het kort geding was het COA te dwingen niet meer dan tweeduizend mensen op te vangen in het aanmeldcentrum. De dwangsom van de rechter was alleen maar een stok achter de deur. Met het bedrag van maximaal 1,5 miljoen kan de gemeente de problemen van de overlast in Ter Apel en wijde omgeving echt niet oplossen. De gemeente wil maar één ding: het COA moet zich na al die jaren eindelijk eens een keer aan de afspraken houden.
Heeft een nieuwe stap naar de rechter zin voor Westerwolde?
Dat is al wel hier en daar gesuggereerd. Een mogelijkheid is de rechter te vragen de dwangsom te verhogen om zo de druk op het COA nog verder op te voeren. Ook dat zal geen einde maken aan de moeizame zoektocht naar opvanglocaties. Voorlopig lijkt dan ook de gemeente zo'n volgende stap niet te zetten. Er wordt eerst nog ingezet op 'bestuurlijk overleg' met het COA over de ontstane situatie in Ter Apel.
Waarom heeft de verkiezingsuitslag geen invloed op de situatie in Ter Apel ?
In de campagnes voor de Tweede Kamerverkiezingen draaide het onder meer om een strenger asielbeleid. De kiezers hebben gesproken. De meerderheid in de nieuwe Kamer wil de teugels aanhalen. Ook dat levert Ter Apel nog niets op. De problemen van nu zijn ontstaan onder het huidige demissionaire kabinet en de regeringen daarvoor. Er is nog geen nieuw kabinet dat het schip een andere koers kan laten varen. Mocht dat al lukken, dan zal ook het effect daarvan nog wel een poos op zich laten wachten. Dan hebben we het nog niet eens over de Europese regels op immigratiegebied, die daarbij een beperkende factor kunnen zijn.
Blijven de inwoners van Ter Apel voorlopig het kind van de rekening?
Geen twijfel over mogelijk. De overheid slaagt er maar niet in het tij te keren. Feit is en blijft dat de verhoudingen niet kloppen. Ter Apel is een klein stipje op onze landkaart, dat een onevenredig deel van de lasten van het falend asielbeleid draagt. Er worden de nodige pogingen gedaan de overlast te beteugelen. Zoals via de strenge opvang van veiligelanders in een procesbeschikbaarheidslocatie (PBL). Op die manier moet het grootste deel van de overlastveroorzakers van de Ter Apeler straat worden gehouden. De beloofde uitbreiding van de PBL stokt. Er is nu ook sprake van stevige juridische tegenwind. Ondertussen zien de inwoners van Ter Apel met lede ogen aan dat het aanmeldcentrum propvol is. Voor de zoveelste keer. Dat doet het toch al zo broze vertrouwen in de terugkeer van de rust in het dorp alleen maar verder afnemen.
Het aanmeldcentrum in de loop der jaren
* 1996 Opening vertrekcentrum op het voormalige terrein van de NAVO in Ter Apel.
* 2001 Opening aanmeldcentrum op hetzelfde complex. Gericht op asielzoekers die zich in ons land melden.
* 2010 Bestuursovereenkomst voormalige gemeente Vlagtwedde met COA. Afspraak: niet meer dan tweeduizend asielzoekers in het aanmeldcentrum.
* 2013 Oprichting Burger Preventie Team (BPT) als gevolg van de toenemende overlast van asielzoekers in het dorp.
* 2015 COA sluit meerdere azc's in het land. Doorstroming vanuit Ter Apel wordt hierdoor in de jaren die volgen lastiger.
* 2018 Afspraak over het maximum van tweeduizend asielzoekers nog eens in bestuursovereenkomst bekrachtigd.
* 2021 Aantal asielzoekers in aanmeldcentrum loopt snel op. Op piekmomenten worden zevenhonderd mensen boven de toegestane tweeduizend opgevangen. Ze worden ondergebracht in een paviljoen op het terrein. In oktober spreekt de Veiligheidsregio Groningen van een 'zeer ernstige crisis' die om nationale aanpak vraagt.
* 2022 Burger Preventie Team wordt omgezet in de Burgerwacht Ter Apel e,o., met als aanleiding de verdere toename van overlast. In mei dreigen mensen in het weer overvolle aanmeldcentrum buiten te moeten slapen. Het Rode Kruis plaatst vijftig tenten op het parkeerterrein voor het complex. In de zomer verleent Artsen Zonder Grenzen hulp aan de buitenslapers. Eind augustus wordt een tentenkamp voor het complex door de politie ontruimd.
* 2023 In het najaar is het weer zo druk dat mensen in de wachtruimten de nacht doorbrengen. De Inspecties Veiligheid en Justitie en Gezondheidszorg en Jeugd noemen de situatie 'uiterst kritiek en onhoudbaar'. Ze doen een dringend beroep op alle bestuurslagen om in actie komen. Buurgemeente Stadskanaal zorgt voor verlichting met nachtopvang in tenten. De gemeente Westerwolde is het keer op keer niet nakomen van afspraken spuugzat en sleept het COA voor de rechter.
* 2024 Kort geding van Westerwolde op 10 januari tegen het COA voor de rechtbank in Groningen. Geëist wordt dat het COA zich aan de afspraak houdt dat niet meer dan tweeduizend mensen worden opgevangen. Burgemeester Jaap Velema kan bij de zitting zijn emoties niet de baas. Twee weken later volgt de overwinning. Het COA krijgt vier weken de tijd om onder die tweeduizend te komen. Met een dwangsom van 15.000 euro voor elk dag dat het niet lukt. Nog diezelfde dag neemt de Eerste Kamer de veelbesproken spreidingswet aan. Het blijft propvol in het aanmeldcentrum.
* 1996 Opening vertrekcentrum op het voormalige terrein van de NAVO in Ter Apel.
* 2001 Opening aanmeldcentrum op hetzelfde complex. Gericht op asielzoekers die zich in ons land melden.
* 2010 Bestuursovereenkomst voormalige gemeente Vlagtwedde met COA. Afspraak: niet meer dan tweeduizend asielzoekers in het aanmeldcentrum.
* 2013 Oprichting Burger Preventie Team (BPT) als gevolg van de toenemende overlast van asielzoekers in het dorp.
* 2015 COA sluit meerdere azc's in het land. Doorstroming vanuit Ter Apel wordt hierdoor in de jaren die volgen lastiger.
* 2018 Afspraak over het maximum van tweeduizend asielzoekers nog eens in bestuursovereenkomst bekrachtigd.
* 2021 Aantal asielzoekers in aanmeldcentrum loopt snel op. Op piekmomenten worden zevenhonderd mensen boven de toegestane tweeduizend opgevangen. Ze worden ondergebracht in een paviljoen op het terrein. In oktober spreekt de Veiligheidsregio Groningen van een 'zeer ernstige crisis' die om nationale aanpak vraagt.
* 2022 Burger Preventie Team wordt omgezet in de Burgerwacht Ter Apel e,o., met als aanleiding de verdere toename van overlast. In mei dreigen mensen in het weer overvolle aanmeldcentrum buiten te moeten slapen. Het Rode Kruis plaatst vijftig tenten op het parkeerterrein voor het complex. In de zomer verleent Artsen Zonder Grenzen hulp aan de buitenslapers. Eind augustus wordt een tentenkamp voor het complex door de politie ontruimd.
* 2023 In het najaar is het weer zo druk dat mensen in de wachtruimten de nacht doorbrengen. De Inspecties Veiligheid en Justitie en Gezondheidszorg en Jeugd noemen de situatie 'uiterst kritiek en onhoudbaar'. Ze doen een dringend beroep op alle bestuurslagen om in actie komen. Buurgemeente Stadskanaal zorgt voor verlichting met nachtopvang in tenten. De gemeente Westerwolde is het keer op keer niet nakomen van afspraken spuugzat en sleept het COA voor de rechter.
* 2024 Kort geding van Westerwolde op 10 januari tegen het COA voor de rechtbank in Groningen. Geëist wordt dat het COA zich aan de afspraak houdt dat niet meer dan tweeduizend mensen worden opgevangen. Burgemeester Jaap Velema kan bij de zitting zijn emoties niet de baas. Twee weken later volgt de overwinning. Het COA krijgt vier weken de tijd om onder die tweeduizend te komen. Met een dwangsom van 15.000 euro voor elk dag dat het niet lukt. Nog diezelfde dag neemt de Eerste Kamer de veelbesproken spreidingswet aan. Het blijft propvol in het aanmeldcentrum.
