Maltese praktijken beginnen bij ons

Malta voert een streng beleid tegen migranten, daarbij gevoed door het oprukkende rechts-populisme op het Europese vasteland. Hulporganisaties waarschuwen voor de gevolgen. ’Doe wat aan de ongelijkheid, ook op lokaal niveau in Nederland.’

Vriendelijkheid

‘We hebben een andere politieke cultuur nodig, gebaseerd op vriendelijkheid en niet op uitsluiting en haat’, zegt Daniela DeBono. ‘Dan krijg je ten aanzien van migranten een andere houding. Mensen moeten begrijpen dat wat ze stemmen – of het nou Europees is of lokaal – is verbonden met bredere issues, zoals de migratieproblematiek in de Middellandse Zee. En politici, ook in Nederland, zouden daarbij een opvoedkundige rol moeten hebben en niet mensen tegen elkaar moeten uitspelen.’

Rechtzaak

DeBono is hoofd van de vakgroep antropologie van de Universiteit van Malta. In de rechtbank van Valletta, de hoofdstad van het eiland, volgt ze vandaag de zaak van drie jonge migranten. Zij werden vijf jaar geleden samen met ruim honderd andere Afrikaanse migranten door een olietanker opgepikt uit een rubberboot die in de problemen was geraakt. De kapitein van de tanker, de El Hiblu 1, wilde hen terugbrengen naar Libië, maar de passagiers vreesden marteling en uitbuiting en eisten vervoer naar een veilige plaats.

Opgepakt

Uiteindelijk voer de El Hiblu 1 naar de Maltese wateren, waar de kapitein er melding van maakte dat zijn schip door migranten was gekaapt. Daarop bestormde het Maltese leger de tanker en werden de drie jongens – toen 15, 16 en 19 jaar oud – door soldaten opgepakt. Nu, vier jaar later, kijken ze tegen een levenslange gevangenisstraf aan als ze worden veroordeeld voor het in gijzeling nemen van de scheepsbemanning. Zelf stellen de drie overigens juist een matigende invloed op de overige migranten te hebben gehad.

In Malta duurt de procedure een jaar of vijf

Verdwenen

Tot de uitspraak van de rechter zijn de drie mannen op borgtocht vrij. Een van hen kon de spanningen niet meer aan en is verdwenen; de andere twee zijn wel in de rechtbank, vol zenuwen en emotie. Ze hebben inmiddels een leven opgebouwd, zoals migranten in afwachting van een verblijfsvergunning vaak doen. In Malta duurt de procedure een jaar of vijf. De meeste migranten gaan aan het werk, tot ze het land moeten verlaten. Dat kan ook, want Malta heeft een tekort aan arbeidskrachten. De bevolking is door reguliere migratie de laatste jaren met 25 procent gegroeid.

Pushbacks

De zaak tegen de drie migranten staat voor een bredere kwestie: de normalisering van pushbacks. Dat stelt een activist van Alarmphone in de marge van de rechtszaak in de rechtbank van Valletta. Alarmphone opereert als hulporganisatie in het Europese grenswater. Bootvluchtelingen kunnen het alarmnummer van de organisatie bellen, waarna Alarmphone probeert autoriteiten te bereiken voor hulp. In 2023 betrof het meer dan 600 van dergelijke alarmeringen. Dit jaar ging de telefoon al 245 keer. Geregeld leiden meldingen tot pushbacks.\

Hoger

De European Council on Refugees and Exile meldt over 2022 in totaal 14 pushbacks door het Maltese marine. Over 2023 zijn de resultaten nog niet bekend. Ngo’s vrezen dat het werkelijke aantal hoger is, hoewel Malta buiten de hoofdroute voor migranten via het westelijk gelegen Lampedusa ligt.

Sea Watch was zelf met een snelle boot ter plekke en trof vijftig mensen aan met uitdrogingsverschijnselen

Laat

Hulp komt bij een boot in nood ook laat, stelt de ngo Sea Watch. Op 6 maart van dit jaar riep die organisatie de autoriteiten van meerdere landen op om mensen van een houten bootje in nood te halen. Sea Watch was zelf met een snelle boot ter plekke en trof vijftig mensen aan met uitdrogingsverschijnselen, van wie vier ernstig gewond. Malta nam de telefoon niet op en Libië ook niet. Uiteindelijk hebben Italianen, die eerst naar Tunesië verwezen, vier mensen van boord gehaald.

Wreedheid

Op 26 februari zonk een boot een mijl of vier buiten de kust van Malta, met vijf doden en acht gewonden als gevolg. Tijdens de reddingsoperatie in de Maltese wateren werd de boot instabiel en kapseisde, aldus het leger in de media. De overlevenden zijn vastgezet. De ngo’s eisen een onderzoek. ‘Het migratiebeleid heeft een wreedheid die zijn weerga niet kent’, zegt Maria Pisani, onderzoeker aan de Universiteit van Malta. Ze wijst erop dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in 2023 Malta nog bekritiseerde voor het detineren van een migrant.

Draconisch

Met het hele pakket aan migratiewetgeving, dat EU-lidstaten verplicht tot solidariteit in het bieden van opvang maar ook in standaardscreening en detentie aan de grenzen van de EU, wordt het volgens Sea Watch niet beter. ‘Migratie bestond altijd en zal blijven bestaan’, stelt voorlichter Oliver Kulikowski. ‘Mensen zullen alleen maar gevaarlijker routes kiezen en er zullen veel meer mensen sterven.’ Daniela DeBono van de Universiteit van Malta ziet dat ook: ‘We leven in een geglobaliseerde wereld. Wil je een wereld waarin migranten achter muren leven of kinderen achter  prikkeldraad? Er moet een andere oplossing komen.’

Meer contact

Die oplossing begint deels, ver van Malta vandaan, bij Nederlandse bestuurders, vindt ze. ‘Lokale, regionale en nationale overheden zouden de werkelijke zorgen van mensen moeten begrijpen. Ze moeten meer contact aanknopen met de burgers en op alle niveaus veel harder werken aan het bestrijden van ongelijkheid. Dat zou de onvrede in de samenleving kunnen helpen verminderen, waardoor migranten niet langer worden gezien als scapegoat. Jullie moeten begrijpen dat wat je in Nederland doet, of stemt, in onze geglobaliseerde wereld kan leiden tot meer doden op de zeebodem. En die ziet niemand.’

Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het mediafonds van de Europese Unie.