Bijna een op de drie verdachten is een jongere: 'Ze beginnen steeds eerder'

"Stel een jongere ziet een man uit de buurt rondrijden in een dure auto, dan denkt 'ie: Die wil ik ook", vertelt Rachid Dibi. Hij is ambulant hulpverlener bij BackUp in Utrecht en werkt met jongeren die in de criminaliteit zijn beland. Hij ziet dat jongeren in de wijk al makkelijk in aanraking komen met criminaliteit. "Neem bijvoorbeeld een moeder met meerdere kinderen. Een van haar zoons wil ook een broodje wil eten, ook Nike-schoenen en ook mooie kleding of een mooie fiets. Dan is de verleiding groot om voor het makkelijke geld te gaan."

In de provincie Utrecht werden er vorig jaar in totaal 8220 mensen verdacht van verschillende soorten misdrijven. Dat kunnen vernielingen zijn, maar ook drugsmisdrijven of geweldpleging. Van die verdachten waren er 2660 jonger dan 23 jaar, ruim 32 procent. Het aantal jongeren in de criminaliteit daalde tussen 2010 en 2018, maar blijft sindsdien stabiel volgens het CBS. Het aandeel dat criminele jongeren hebben in het totaal aantal is wel nog groot.

"Jongeren beginnen steeds eerder. Vroeger werden er snoepjes gestolen, nu zie je de zwaardere delicten. Iemand van negentien jaar die een liquidatie pleegt, of iemand van 14 jaar die een drugsuithaler is. Dat zegt wel iets", zegt Dibi. "Je ziet een verharding in de criminaliteit onder jongeren."

Volgens Jessica Asscher, hoogleraar Forensische Orthopedagogiek aan de Universiteit Utrecht, is het vaak een combinatie van risicofactoren bij de jongere zelf of in de omgeving die ervoor kunnen zorgen dat ze in de criminaliteit terechtkomen. "Het kan bijvoorbeeld komen door foute vrienden, door een minder sterke binding met de maatschappij. Ook kinderen die problemen hebben met hun ouders of op school kunnen sneller een delict begaan. Een lagere sociaaleconomische status kan ook een risicofactor zijn."

Door een 'ongelukkige samenloop' van die risicofactoren, belanden sommige kinderen in de criminaliteit, zegt Asscher. "Maar het is niet altijd zo dat een jongere die met ongunstige omstandigheden opgroeit, in de criminaliteit belandt." De kans is dan alleen groter.

Wanneer een jongere verdacht wordt van een misdrijf kan het nog lang duren voordat er passende hulp komt. "Jeugdhulp voor delinquente jongeren is lang niet altijd op tijd beschikbaar", vertelt Asscher. "Er is een enorm personeelstekort waardoor het lastig vast te stellen is wat helpt." En dat terwijl er volgens haar juist per jongere apart moet worden gekeken wat herhaling van misdrijven kan voorkomen.

"Je wil kijken wat er bij deze individuele jongeren precies aan de hand is. Is er een trauma? Of hechtingsproblematiek? Dan wil je dat aanpakken. Het klinkt heel simpel om jongeren te helpen, maar je wil echt aanpak op maat", zegt Asscher. Maar voorkomen van het plegen van een misdrijf door jongeren is nog beter. "Een belangrijke voorspeller van een recidive (opnieuw in de fout gaan, red.) is het hebben gepleegd van een eerder delict."

Rachid Dibi is het met Asscher eens. "Voorkomen is beter dan pas aan de bel trekken als iemand vijftien plofkraken heeft gepleegd." Hij vindt dat er op veel jongere leeftijd moet worden gestart met het signaleren van criminaliteit onder jongeren. "Niet pas ingrijpen als de jongeren al in de problemen zijn bij de politie. Want dan is het vaak te laat en moeilijk om eruit te komen."

Ook Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma ziet dat verdachten van misdrijven steeds jonger worden. "Zelfs zeer ernstige en gevaarlijke feiten, zoals het plaatsen van explosieven bij woningen, worden gepleegd door jongeren van slechts 16 of 17 jaar." De gemeente is dan ook druk bezig met de aanpak van jeugdcriminaliteit. "We werken enerzijds aan preventie, aan het voorkomen dat zij in de criminaliteit terecht komen. Maar ook jongeren die met één of beide benen in de criminaliteit zitten, bieden we perspectief. Het is een kwestie van de lange adem, maar elke jongere die we op deze manier op het rechte pad krijgen of houden is winst."