De oceanen en onze rivieren worden gevuld met plastic afval. "Je ziet op eilanden het plastic aanspoelen. Dat is dramatisch", zegt Jeroen Dagevos van de Plastic Soup Foundation, een organisatie die plasticvervuiling wil tegengaan. "We zijn op het punt dat toekomstige generaties blijven zien hoeveel plastic wij gebruikten."
Daarnaast is het probleem groter dan alleen het afval in de wateren. "We zien het plastic nu ook in ons lichaam. Dat probleem hebben we enorm onderschat. Het was heel lang alleen een zwerfafvalprobleem, maar inmiddels is het niet meer te doen om geen plastic binnen te krijgen."
Dit leidt volgens Dagevos tot nieuwe vragen over de plasticsoep. "Wat doet het met ons op de langere termijn? Er worden voorzichtige verbanden gelegd met kanker en auto-immuunproblemen. Het is een wereldwijd probleem, dat vraagt om wereldwijd onderzoek en een wereldwijde aanpak."
Het begin van een wereldwijde aanpak
Europa heeft volgens Dagevos al belangrijke stappen gezet. "Deels symbolisch worden plastic producten verboden, zoals rietjes en lepels. Daarbij is het de bedoeling dat het gebruik van plastic wegwerpproducten wordt verminderd."
Dagevos vindt dit goede stappen, maar wijst erop dat er meer moet gebeuren. Zo wordt op dit moment door de VN gewerkt aan een zogenoemde 'Global Plastic Treaty', die dit jaar af moet zijn. Dat is volgens Dagevos een bijzonder akkoord, omdat het voor het eerst bindende afspraken zou kunnen opleveren.
"Hier is een strijd tussen landen gaande. Landen met veel olie willen weinig regels en geen productiestop op plastic. Ze willen dat de olie wordt gebruikt voor nog meer plasticproductie, omdat de auto-industrie steeds elektrischer wordt." Door elektrificatie is op den duur namelijk minder olie nodig voor brandstoffen.
Universitair hoofddocent Tim van Emmerik van Wageningen University & Research leidt een team dat plastic in rivieren in kaart brengt. Hij benadrukt de complexiteit van het probleem, die het moeilijk maakt om een aanpak te bedenken.
"Er is een lange keten van onder andere materiaal, product, consument, afvalinfrastructuur en milieu. Waar grijp je nou in? En wat doe je dan? In Amsterdams water zit ander plastic afval dan in bijvoorbeeld een rivier in Ghana. Per voorwerp moet je een strategie bedenken. Dat heeft onderzoek nodig."
Wat kan jij zelf doen aan het plasticsoepprobleem?
Voorkomen is altijd beter dan genezen. Volgens Milieu Centraal kan je jezelf nieuwe gewoontes aanleren om plastic afval te verminderen.
- Ga bij jezelf na waar je echt een plastic verpakking voor nodig hebt, en waar je ook een herbruikbare verpakking voor kan gebruiken. Denk dan bijvoorbeeld aan bekers, flesjes en tassen.
- Ligt ergens vaak of veel zwerfafval? Spreek elkaar aan. Als je dat spannend vindt, kan je ook je gemeente erop attenderen. Winkels en horeca zijn verplicht om hun eigen omgeving schoon te houden, dus daar kan je ze aan houden.
- Zie je een overvolle prullenbak op straat? Gooi er niets bij. Bij een windvlaag ligt het afval naast de prullenbak. Mocht je geen lege prullenbak vinden: neem je afval mee naar huis.
Waar gaat het mis?
Volgens Dagevos ligt dat echt aan de plasticproductie. "In de jaren vijftig kwam plastic op de markt en daarna is het gigantisch hard gegaan. De laatste twintig jaar is er heel veel veranderd op de markt. De voorspelling is dat we dat nog een keer gaan verdubbelen, of misschien zelfs verdriedubbelen."
Van Emmerik vult aan dat er nu veel plastic afval wordt geëxporteerd door Europa. "We doen dat nu voornamelijk naar bijvoorbeeld Turkije, Vietnam en Maleisië. Daarmee overspoelen we andere landen met ons afval, omdat de verwerkingscapaciteit in Europa niet voldoende is. Helaas is het zo dat het daar nog makkelijker in de rivieren verdwijnt." De EU heeft daarom in november 2023 afgesproken om de uitvoer van afvalstoffen strenger te controleren.
Volgens Van Emmerik kan er ook extra afval in het water terechtkomen door hoogwater. "Als je kijkt naar de overstroming van de Maas drie jaar geleden, zie je twee dingen. Ten eerste: er wordt meer plastic meegenomen door het water, zoals meubilair, bestek en vuilnisbakken. Daarnaast wordt het afval op rivieroevers opnieuw meegenomen in het water."
Komt er afval van andere landen in onze rivieren?
Het plastic afval in de Nederlandse rivieren komt ook uit andere landen. Dagevos wijst daarbij bijvoorbeeld naar de rivierbedding van de Maas bij Maastricht, die volgens hem bevuild is met plastic uit andere landen. Er is nog weinig regelgeving, omdat plastic relatief nieuw is.
"Drie jaar geleden, toen de Maas in Limburg overstroomde, werd een fabriek die boterkuipjes produceerde overspoeld", zegt Van Emmerik. "Twee weken na de overstroming vonden we de boterkuipjes tot aan de Biesbosch. We vinden ze zelfs nog steeds."
Van Emmerik voegt wel toe dat wordt aangenomen dat het meeste plastic niet zo ver wordt vervoerd. "Wanneer plastic in het milieu terechtkomt, beweegt het niet zo snel. Maar het is moeilijk te onderzoeken waar een stuk plastic daadwerkelijk vandaan komt. Wanneer we een plastic verpakking met een Duitse tekst vinden, kan het uit Duitsland komen, maar het kan ook van een Duitser zijn die dit toevallig in Zwolle weggooide." Volgens hem laat dit vooral zien hoeveel we nog niet weten.