Ook een tocht door het water kan schoner

Even een open deur: wie het vliegtuig laat staan en in plaats daarvan op een zeilboot stapt, is groen bezig. Dat lesje heeft klimaaticoon Greta Thunberg de wereld al geleerd, door demonstratief een reis op een lichtgewicht racejacht af te leggen naar een klimaattop in New York in 2019.

Toch kan ook een tocht door het water altijd nóg schoner en bewuster. Dat is de boodschap van zeiler en milieukundige Peter Hoefnagels in zijn eind 2023 verschenen boek ‘Duurzaam varen in 13 praktische stappen’. Daarin zet hij uitgebreid en optimistisch uiteen welke kansen er allemaal zijn om de milieu-impact van een vaartocht te beperken, of het nu met een sloep is of met een groot jacht.

Zijn doelgroep is fors. Nederlanders bezitten samen zo'n 500.000 boten voor de pleziervaart, meldt Rijkswaterstaat. Van de mensen met een eigen boot bezitten de meesten een motorboot (42 procent) of een zeilboot (33 procent), de rest is eigenaar van bijvoorbeeld een sloep (16 procent), volgens de RAI.

Een boot huren doen vakantiegangers en recreanten ook graag. Zo’n 1,5 miljoen Nederlanders varen of zeilen jaarlijks zeker één keer, de eigen bootbezitters doen dat vijf keer of vaker.

Stilte en rust

Een milieubewuste vaartocht begint met de planning, beschrijft Hoefnagels. Waar gooit iemand de trossen los, waarheen gaat de reis?

Bij een middagje dobberen in de grachten of op een meer is de route niet zo belangrijk. Pak dan vooral een klein schoon bootje met zeil of accu, in plaats van een ‘fossiele’ sloep met dampende motor.

Is de tocht serieuzer, op een forsere boot, dan is een verbrandingsmotor bijna vaste prik, voor (extra) kracht. In dat geval bepaalt de planning grotendeels hoe duurzaam een reis is. Veel hangt af van het weer. Hoe harder de wind en stroming tegen zitten, hoe meer een (zeil)boot de motor moet laten ronken om vooruit te komen.

Wie de reis kort van tevoren optimaal aanpast op basis van weerberichten, kan de helft op brandstof besparen, omdat de fossiele motor niet bij hoeft te draaien. Dat scheelt ook nog eens een hoop herrie, zowel onder als boven water.

Stilte en rust tijdens het varen ziet Hoefnagels ook als duurzaam, omdat (water)dieren minder opgeschrikt en verstoord worden. Voor opvarenden zelf is het vaarplezier ook groter zonder herrie, stelt hij.

Energieverbruik door de schoep (u weet wel: de ‘propeller’ achterop) en motor vormen de grootste slokop, maar in de kajuit gaat er op een grote boot ook best wat energie doorheen. Stroom is meestal nodig, voor apparatuur, lampen, een koelkast en de verwarming.

Zuinig gebruik staat voorop, met een sterk geïsoleerde koelkist, ledlampen en een warmtelamp. En de elektriciteit die dan toch nodig is, kan voor een groot deel op de boot opgewekt worden. Zonnepanelen en mini-windturbines (die passen op een metershoge mast) leveren stroom, een batterij aan boord maakt opslag mogelijk.

Slaaf van je koelkast

Niet iedereen hoeft, zoals studenten tijdens solar boat-wedstrijden, de boot propvol panelen te leggen, maar een gedegen set van meerdere grote panelen helpt de schipper de groene weg op.

Dat is bij een verre tocht zelfs noodzaak, om geen ‘slaaf van je koelkast’ te worden. Wat je niet wil, schetst Hoefnagels, is de generator laten ronken om zo stroom te genereren voor de koelkist, of omvaren voor stroom. Zorg als het even kan voor dat je als schipper ‘autonoom’ bent, in de productie en behoefte aan energie.

Koken op butaangas is gebruikelijk op de meeste boten en schepen. Met eigen zonne- en windenergie is koken op een inductieplaat aantrekkelijker, goedkoper bovendien.

En wie bewust wil kokkerellen op boot of jacht kan bijvoorbeeld een hooikist gebruiken, tipt Hoefhangels. Dat is precies zoals het klinkt: een kist met hooi. Een hete pan kan daarin veilig blijven gloeien, om voedsel te garen. Een zogenoemde ‘hooimadam’, en soort theemuts voor over een pan, kan ook gasstook beperken.

Wat helpt om alle vormen van energiegebruik aan boord binnen de perken te houden: gebruik een app of een metertje waarop het verbruik zichtbaar is. Hoefnagels stelt daarover: “Alleen al door de energiemeter voor iedereen goed zichtbaar op een vaste plek te monteren, verandert het gedrag van de bemanning.”

Is er een wc en een kraantje aan boord, dan is het zaak om afvalwater niet te lozen, maar netjes op te slaan en aan wal verantwoord weg gooien. Denk ook eens na over een droogtoilet, adviseert Hoefnagels. Zo’n wc bevat geen water, plas en poep wordt opgevangen en in de zak weggegooid.

Jeugdige nieuwsgierigheid

Een deel van de milieuschade door varen vindt vaak plaats als de boot eenmaal stilligt. Dan moet er af en toe gepoetst en geschrobd worden, om aanslag en vuiligheid van de boot te krijgen. Doe dat met onschadelijke middelen, adviseert de auteur.

Biocidehoudende verf wordt veel gebruikt om aangroei tegen te gaan. “Deze doodt het leven in het water en verspreidt microplastics”, waarschuwt de auteur. Niet doen dus. Er zijn milieuvriendelijke alternatieven verkrijgbaar, zoals ‘verzepende verf’ zonder biocides.

En, daar toont de auteur zich een ervaren schipper: vaar na een tocht door zoet water zoals een meer of rivier eerst even een stukje in zout water, de zee dus, dan lost de aanslag en alg een stuk makkelijker op.

Doe met mijn tips wat u wil, benadrukt Hoefnagels door de hele bundel heen. Hij lijkt zich daarmee in te dekken tegen potentiële brompotten die denken: mag ik nu óók al niet meer gewoon lekker onbekommerd varen?

Schippers met ‘jeugdige nieuwsgierigheid’ die open staan voor zijn adviezen en ervaringen kunnen er volgens de auteur zichzelf en het milieu mee helpen.

Duurzaam varen – in 13 praktische stappen
J. Peter Hoefnagels
Uitgeverij Hollandia
192 pagina's
€24,95

Lees ook:

Duurzaam zeiljacht moet ook luxe zijn

Het ecologisch verantwoorde zeiljacht van natuurkundige Wubbo Ockels straalt luxe uit. Vier toiletten aan boord, vloerverwarming en een stoomcabine in de douche. De energie komt van de wind.