De opwarming van de aarde heeft wereldwijd tal van nadelige gevolgen. Zou Rusland die dans kunnen ontspringen en juist van klimaatverandering kunnen profiteren? Sommige Russische ambtenaren denken (hardop) van wel. Genoeg reden voor wetenschappers om daar eens dieper in te duiken.
Rusland is ‘s werelds grootste land en een fervent uitstoter van broeikasgassen. De gevolgen daarvan ontgaat het land zelf ook niet; Rusland warmt ongeveer vier keer sneller op dan de aarde gemiddeld in zijn geheel doet. Dat klinkt als heel slecht nieuws. Want de meesten van ons associëren de opwarming van de aarde – op aangeven van tal van wetenschappelijke studies – toch vooral met narigheid, zoals intensere en frequentere hittegolven, droogte of juist overstromingen, een toename van natuurbranden, etc.
Voordelen
Maar de Russische overheid lijkt dat – bij monde van Russische ambtenaren – toch heel anders te zien en er juist van overtuigd te zijn dat klimaatverandering goed is voor Rusland. Zo zou een ijsvrije Noordelijke IJszee nieuwe economische kansen bieden. En ook het Russische klimaat wordt met een paar graadjes opwarming toch vooral een stuk aangenamer, zo redeneren Russische ambtenaren. Hebben ze een punt? Amerikaanse wetenschappers zijn er eens in gedoken en moeten concluderen van niet, zo is in het blad WIREs Climate Change te lezen.
Uitdagingen
“Het Russische politieke debat wordt inderdaad gedomineerd door de positieve effecten die klimaatverandering voor Rusland kan hebben,” bevestigt onderzoeker Susanne Wengle, professor aan het Instituut voor Russische en Euraziatische studies aan de Uppsala Universiteit, in gesprek met Scientias.nl. “Het argument is dat Rusland – als een noordelijk gelegen land – een winnaar is als het gaat om klimaatverandering. Het is waar dat sommige delen van het land hogere temperaturen zullen gaan ervaren en daardoor minder verwarmd hoeven te worden en geschikter kunnen worden voor het verbouwen van gewassen. En ook de afname in Arctisch zee-ijs zal inderdaad noordelijke zeeroutes openen en toegang bieden tot de Arctische grondstoffen. Maar het fundamentele probleem met de claim dat Rusland een ‘klimaatverandering-winnaar’ zal worden, is dat men voorbijgaat aan de extreem ernstige verstoringen en uitdagingen die klimaatverandering ook met zich meebrengt.”
Permafrost
Een voorbeeld daarvan is het momenteel rap ontdooiende permafrost. De ooit permanent bevroren en daarmee stabiele bodem begint door stijgende temperaturen op steeds meer plaatsen in Rusland te ontdooien en daarmee ook te destabiliseren, wat tot flinke schade leidt aan infrastructuur, ondergrondse leidingen en gebouwen.
Droogte
Maar daar blijft het niet bij. Het land heeft nu ook al te maken met door klimaatverandering ingegeven of verergerde natuurbranden, hittegolven en overstromingen. Ook droogte is op steeds meer plaatsen een probleem. En daar heeft bijvoorbeeld de landbouw flink onder te lijden. Dat is een zorg voor de Russische boeren, maar de gevolgen daarvan kunnen ook ver buiten Rusland gevoeld worden, zo waarschuwt Wengle. “Rusland is één van ‘s werelds belangrijkste producenten en exporteurs van graan. Wat dit betekent, is dat de effecten die klimaatverandering op Russische boerderijen heeft niet alleen een zorg zijn voor de Russen, maar voor iedereen die zich bezighoudt met de wereldhandel in basisgewassen en wereldwijde voedselzekerheid.”
Kosten versus baten
En zo staan er tegenover de mogelijke voordelen die klimaatverandering voor Rusland heeft dus ook heel veel nadelen. In hoeverre die tegen elkaar opwegen, is lastig te zeggen, erkent Wengle. “Over het algemeen is het vrijwel onmogelijk om te voorspellen of de kosten groter zijn dan de baten, oftewel of de voordelen opwegen tegen de nadelen. In de landbouw is het bijvoorbeeld zo dat klimaatverandering en technologische ontwikkelingen de oogsten in sommige delen van Rusland zullen vergroten. Maar het is ook bijna zeker dat droogte in sommige van de traditionele landbouwgebieden de oogsten zal gaan bedreigen.”
Wat wél vaststaat, is dat het verhaal van de Russische ambtenaren – dat Rusland sowieso baat heeft bij de opwarming van de aarde – veel te kort door de bocht is. Het land krijgt namelijk nu al te maken met door klimaatverandering ingegeven uitdagingen en verstoringen. “De belangrijkste implicatie van onze studie is dat Rusland op verschillende manieren door klimaatverandering geraakt wordt. Droogtes, branden, nieuwe ziekteverwekkers, ontdooiend permafrost,” somt Wengle op.
Politieke wil
Maar dat is niet de enige conclusie die de onderzoekers na hun review kunnen trekken. Zo onthult hun studie tevens dat Rusland slecht op deze uitdagingen en verstoringen is voorbereid en de politieke wil om klimaatverandering en de effecten daarvan tegen te gaan, ontbreekt. “Hoewel de Russische overheid klimaatverandering sinds 2009 officieel aanduidt als iets wat prioriteit verdient en plannen voor klimaatadaptatie en -mitigatie op verschillende overheidsniveaus zijn geformuleerd, zijn er geen politieke groeperingen die klimaatadaptatie en -mitigatie ook echt prioriteit geven. Het Russische politieke regime is gedurende het Poetin-tijdperk steeds verder gecentraliseerd en autoritairder geworden. Vrijwel alle politieke macht ligt bij de president en de Russische staat. Ondertussen is de Russische overheid afhankelijk van olie- en gasinkomsten en bezit de staat – samen met de sterk met de politiek verweven elite – vrijwel alle Russische energiebedrijven. Veel prominente politieke figuren bezigen klimaatverandering-ontkennende retoriek in de politieke arena en in de door de staat gecontroleerde media. Sommige Russische bedrijven hebben wel gereageerd op druk van aandeelhouders, geldverstrekkers en klanten om klimaatactieplannen te formuleren, maar die hebben geen verschil gemaakt als het gaat om Ruslands overweldigende afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, noch worden deze plannen ondersteund door overheidsbeleid dat ze ook haalbaar en betekenisvol zouden maken.” Dat Rusland momenteel een kostbare oorlog voert – waarvoor dus met olie- en gas-geld betaald moet worden – en steeds verder geïsoleerd raakt van de internationale gemeenschap en eventuele pogingen die daarbinnen worden gedaan om de klimaatcrisis op internationaal niveau te tackelen, helpt natuurlijk ook niet.
Het zijn treurige conclusies. Niet alleen voor Rusland zelf, maar ook voor de rest van de wereld, aangezien Rusland – zoals gezegd – een grote uitstoter van broeikasgassen is. “De toekomst van het klimaat en de toekomst van Rusland zijn afhankelijk van elkaar,” concludeert Wengle.
