‘De vrouwen van radicaal-rechts verspreiden misogynie en migrantenhaat subtieler dan mannen, tussen opvoedtips en make-uptutorials’

Eviane Leidig lijkt op de radicaal-rechtse vrouwen die ze onderzoekt. Ze is jong, knap en vooral: ze groeide net als zij op in een welvarende middenklassebuurt en kon net als zij studeren.

Waarom vind je dat laatste belangrijk om te benadrukken?

‘Omdat radicaal-rechtse groeperingen jarenlang zijn weggezet als onwetende onderklasse, terwijl de meeste vrouwen die zich nu aansluiten het tegenovergestelde zijn. Het fascinerende is dat deze vrouwen stuk voor stuk hebben geprofiteerd van het feminisme, net als ik. Sommigen kozen ook ‘linkse’ studies als liberal arts, antropologie en vrouwenstudies. Alleen zetten deze vrouwen hun feministische verworvenheden nu in om snoeihard antifeminisme te propageren.’

Ruim drie jaar lang volgde Leidig bekende rechts-radicale influencers in de sociale media. Zoals de Nederlandse Eva Vlaardingerbroek, ook internationaal misschien wel de belangrijkste van dit moment, volgens Leidig. ‘Ze kwam ineens pijlsnel op.’

De vrouwen van radicaal-rechts normaliseren en legitimeren ideeën over witte suprematie, racisme, moslim- en migrantenhaat, laat Eviane Leidig zien: ‘Ze leggen een verband tussen feminisme en radicaal-rechtse omvolkingstheorieën, oftewel complottheorieën over ‘the great replacement’. In de zin dat ze propageren dat feministen de samenleving controleren in samenwerking met linkse elites. Zij zouden de witte bevolking willen vervangen door migranten te importeren.’

Eviane Leidig (32) is geboren in Californië, studeerde in Berkeley en Londen en promoveerde via een onderzoek in Oxford aan de Universiteit van Oslo op radicaal-rechtse onlineconnecties tussen Modi-aanhangers in India, Brexit-voorstanders in het Verenigd Koninkrijk en Trump-aanhangers in de Verenigde Staten.

Daarna was ze als onderzoeker verbonden aan het International Center for Counter Terrorism (ICCT) in Den Haag. Tegenwoordig onderzoekt Leidig aan de Universiteit van Tilburg onlineradicalisering en de werving en propaganda van internationaal radicaal-rechts.

In 2019 begon ze met haar onderzoek naar influencers. De Amerikaanse communicatiewetenschapper Rebecca Lewis publiceerde het jaar daarvoor Alternative Influence, een analyse van 65 politieke commentatoren op YouTube uit de Amerikaanse alt-right beweging. Leidig nam een aantal alt-right vrouwen als uitgangspunt die in dat rapport tussen de mannen opdoken en later ook de internationale media haalden, waaronder de Volkskrant.

Alt-right viel daarna als beweging uiteen, maar veel vertolkers ervan bleven en radicaliseerden verder tijdens de covidpandemie. Leidig vond dat de invloed van vrouwen onderbelicht bleef, ze werden nogal eens neergezet als spreekbuis van de heren.

Leidig concentreerde zich eerst op bekende YouTubevrouwen als de Amerikaanse Rebecca Hargraves, de Canadese Lauren Southern en de Amerikaanse Ayla Stewart. En Brittany Pettibone, de Amerikaanse partner van de Oostenrijkse extremist Martin Sellner, leider van Identitaire Beweging – laatst nog bij de Duitse AfD betrapt op het bespreken van een plan voor massadeportaties van migranten.

‘Al snel merkte ik dat zij weer andere vrouwen op hun YouTubekanalen gingen interviewen, die ook populair werden, meestal onafhankelijk van bekende rechts-radicale organisaties. Zo verplaatste mijn onderzoek zich ook naar hen, in Europa, volgens de sneeuwbalmethode.’

Eind vorig jaar publiceerde Leidig het boek The Women of the Far Right, met een notenapparaat vol gearchiveerde berichten uit haar onderzoek.

Veel speelt zich af tijdens de covidpandemie. Hoe zagen je dagen eruit?

‘Ik kon thuis uren naar hun YouTubekanalen kijken en Instagramaccounts checken. Ik kreeg non-stop notificaties, want ik had die ingesteld voor alle ‘stories’ die ze daar plaatsten, omdat Instagramstories na 24 uur verdwijnen. Dat vluchtige maakt het voor deze vrouwen interessant om er hun extremere uitspraken uit te proberen. Ik archiveerde zo’n story dus snel voordat hij weer was verdwenen.’

Wat zag je allemaal in Instagramstories?

‘Ik heb screenshots met extreme ideeën over wit nationalisme, omvolkingstheorieën die georchestreerd zouden worden door een Joodse elite, islamofobie en anti-transgenderretoriek. Trans personen worden voor pedofielen en perverselingen uitgemaakt. In de VS zie je ook veel tegen zwarte Amerikanen gericht racisme.’

Ook Eva Vlaardingerbroek jaagt volgens Leidig racistische omvolkingscomplottheorieën aan. Feministen zijn daarin onder anderen de zondebok voor dalende geboortecijfers, omdat ze aan anticonceptie doen. In verscheidene Instagramstories suggereert Vlaardingerbroek dat ons drinkwater vol hormonen uit die anticonceptiepillen zit en zo de voortplanting in gevaar brengt.

Leidig, die de screenshots laat zien, noemt het een typerend voorbeeld van de subtiele, bijna zijdelingse wijze waarop de radicaal-rechtse vrouwen ideeën over omvolking verspreiden op Instagram. Een voorbeeld dat ook goed laat zien hoe behendig ze daarbij aansluiten bij wat al speelt onder gewone jonge vrouwen. Die stelden de anticonceptiepil al een tijdje ter discussie, omdat ze geen hormonen willen slikken.

Dankzij deze vrouwelijke influencers werd radicaal-rechts een ‘nastrevenswaardige lifestyle’, schrijf je.

‘Precies, ze komen steeds dichterbij, spreken met name vrouwen als vriendinnen toe. Ze dragen ideeën die je vroeger alleen tegenkwam in besloten chatgroepen, zoals de Ladies Only-sectie van de neonazistische organisatie Stormfront, nu voor iedereen toegankelijk uit via socialemediaplatforms.’

Parallel aan de radicaal-rechtse mannenwereld, schrijf je, ontstond zo een universum waar vrouwen zelf misogynie promoten. En dit doen ze met het zelfvertrouwen waaraan je de hoogopgeleide vrouw herkent die zelf nog van het feminisme heeft geprofiteerd.

‘Dat is de grote paradox rond deze vrouwen, dat maakt Eva Vlaardingerbroek ook interessant. Ze is goed opgeleid, meertalig, ik heb haar interviews zien doen in het Engels, Frans, Duits en Spaans. Ze speelt met haar uiterlijk in ‘achter de schermen’-posts, en ze verafschuwt feministen.’

Hoe kon ze zo snel doorbreken?

‘Terwijl andere influencers hun focus doelbewust verlegden van politieke commentaren naar moederschap en kinderen, werden Vlaardingerbroeks posts over de boerenprotestbeweging juist meer politiek geladen. Ze weet zichzelf uitstekend strategisch te presenteren binnen een overvloed aan rechtse mediakanalen in Europa. Ze bezocht Viktor Orbán. Ze wist ook nog contacten te leggen met grassroots organisaties in de VS.’

En ze bekeerde zich, geheel in de stijl van de traditionele, vrouwelijke influencer, devoot tot het katholicisme.

‘Door dit alles kreeg ze in een paar jaar tijd al meer volgers dan Lauren Southern, die met bijna een miljoen volgers altijd de grootste was.’

Eviane Leidig werkte met een nepaccount om niet als onderzoeker herkend en eventueel geblokkeerd te worden. Haar wetenschappelijke onderzoeksopzet is goedgekeurd door een ethische commissie. The Women of the Far Right was daarna achtereenvolgens bij drie bekende wetenschappelijke uitgevers onder contract, die het vervolgens toch niet aandurfden toen het manuscript er eenmaal lag.

Wat was het probleem?

‘Angst voor rechtszaken. Radicaal-rechts kan hard terugslaan. Omdat ik sommige vrouwen als aanhangers van witte suprematie beschrijf, waren de uitgevers bezorgd. Ze eisten dat ik het manuscript zou herschrijven of de vrouwen zou anonimiseren.’

Leidig weigerde. Haar uiteindelijke uitgever Columbia University Press had ervaring met publicaties over radicaal-rechts, liet alles checken door een juridisch adviseur en zag geen probleem. ‘Maar mijn boek heeft door dit alles achttien maanden vertraging opgelopen. Als het zo moeizaam gaat, heeft dat natuurlijk gevolgen voor het onderzoek dat serieuze wetenschappers nog kunnen doen naar radicaal-rechts.’

Eviane Leidig heeft de influencers bewust niet willen spreken: het gaat haar om het ontleden van de publieke persoonlijkheid die zij zelf via hun onlineposts construeren. Dit houdt verband met een analyse van de door onderzoekers veel geciteerde politicoloog en populisme-expert Cas Mudde, volgens wie de huidige opleving van radicaal-rechts in de VS en Europa te maken heeft met ‘mainstreaming’: het normaliseren van het gedachtengoed van uiterst rechts.

Terwijl radicaal-rechtse politici twintig jaar geleden nog op een cordon sanitaire konden rekenen, zoals bijvoorbeeld de Centrumpartij in Nederland, vormen ze nu coalities met middenpartijen en berichten media over racistische en xenofobe uitspraken alsof die ook maar een mening zijn (die je even ‘in de ijskast’ zou kunnen zetten).

Wetenschappers benadrukken daarom al enige tijd dat de media er streng voor moeten waken om alle anti-democratische boodschappen van radicaal-rechts als gewoon nieuws te brengen –– dit maakt de beweging alleen maar groter. Wat beter werkt: consequent analyseren hoe radicaal-rechts erin slaagt zichzelf steeds vanzelfsprekender te maken.

Eviane Leidig doet precies dit. Zij laat in haar boek zien hoe deze vrouwen zichzelf een sleutelfunctie in het mainstreamen van radicaal-rechts gedachtengoed toebedeelden, door als influencer een bijna aanraakbaar persoon te worden voor volgers, ‘als een soort doorlopende voorstelling’.

Je zag deze vrouwen gaandeweg van rol veranderen.

‘Ze begonnen hun politieke carrière min of meer zoals ze bekend werden: als selfmade politieke commentatoren op YouTube. Wat me al snel opviel was de manier waarop ze vervolgens op kanalen als Instagram, TikTok en Telegram begonnen te posten, als een soort dagelijkse momentopnamen van hun leven: koken voor je gezin, tuinieren met je kinderen. Ik begreep eerst niet waarom ze dat opeens gingen doen, totdat me duidelijk werd dat ze heel gericht een nauwe band met een nieuwe groep volgers aan het opbouwen waren.’

‘Op YouTube worden deze vrouwen vooral door mannen gevolgd. Op Instagram en TikTok verpakken ze hun boodschap voor vrouwen. Ze posten bijvoorbeeld materiaal over thuisonderwijs en promoten er een samenzweringstheorie bij over vermeende lhbti-indoctrinatie op scholen.’

Leidig ziet hoe de vrouwelijke politieke commentatoren van voorheen zich zo steeds ‘vrouwelijker’ door nieuwe sociale media gaan bewegen. ‘De voorvrouwen van radicaal-rechts verspreiden misogynie en vreemdelingenhaat nu, subtieler dan mannen, tussen opvoedtips en make-uptutorials.’

Deze vrouwen maken radicaal-rechtse ideeën niet alleen normaal, schrijf je, maar ook tot een mondiaal gegeven.

‘Dankzij hun onderlinge contacten plus de algoritmen achter sociale media verspreiden die zich snel over de wereld. Zie bijvoorbeeld de snel gegroeide populariteit van de Franse influencer Thaïs d’Escufon, die nu documentaires maakt voor haar radicaal-rechtse YouTubekanaal met 207 duizend volgers. En vooral van Eva Vlaardingerbroek.’

Vlaardingerbroek, nu met ruim 700 duizend volgers op Twitter en ruim 300 duizend op Instagram, schopte het na het verlaten van Forum voor Democratie al snel tot talkshowhost voor de uit neonazi’s voortgekomen Zweden-Democraten. Ook trok ze van leer tegen de ‘liberale linkse elites’ als gastcommentator bij de radicaal-rechtse Amerikaanse talkshowhost Tucker Carlson.

Vlaardingerbroek maakte opvallend snel deel uit van een internationaal rechts-radicaal netwerk. Dit mede dankzij collega-influencer Brittany Pettibone, die veel rechts-radicale influencers interviewt op haar YouTubekanaal. Zij is inmiddels getrouwd met rechts-extremist Martin Sellner en noemt zich sindsdien Brittany Sellner.

Ook Eva Vlaardingerbroek mocht langskomen. Brittany Sellner was vol lof en zei tegen Vlaardingerbroek: ‘Ik vind dat je prachtig werk hebt gedaan en een enorme troef voor ons bent.’

Overigens hielpen ook de mainstreammedia Vlaardingerbroek een handje volgens het patroon van normalisering. Zoals de talkshow WNL op Zondag, waar ze mocht afgeven op feministen en de komst van ‘allemaal jonge mannen die uit veel patriarchalere samenlevingen komen dan Europa ooit is geweest’.

Hun semi-onschuldige Instagramverpakking maakte het deze vrouwen ook mogelijk door te gaan, toen mannelijke extremisten zoals Martin Sellner van sociale media werden verwijderd.

‘Deze vrouwen hebben betere tactieken om moderatie te omzeilen. Ze coderen woorden waarop de platforms geautomatiseerd controleren en schrijven bijvoorbeeld ‘vaccination’ als ‘vaccin@ti0n’. Lauren Southern verpakte haar moslimhaat in tussenzinnetjes in fake make-uptutorials.’

Radicaal-rechtse influencers timmeren ook commercieel aan de weg, helemaal in lijn met Instagramgewoonten. Zoals met een ‘organic’ kledinglijn. Wat ook enigszins verhullend werkt, want was ‘organic’ niet links?

‘Ze promoten ‘organic’ materialen omdat deze geen stoffen bevatten die de hormoonproductie voor de vruchtbaarheid van vrouwen beïnvloeden. En dat is dan bijvoorbeeld een T-shirt waar op de voorkant ‘Send them back’ staat en op de achterkant de afbeelding van een vliegtuig.’

Leidig wijdt ook een hoofdstuk aan de trend van tradwives, ofwel ‘traditionele’ vrouwen. Er is opvallend veel overlapping met radicaal-rechts. Leidig haalt de Amerikaanse journalist Sayward Darby aan, die het boek Sisters of Hate schreef over alt-right vrouwen. Volgens Darby is niet iedere tradwife een ‘white supremacist’, maar hebben ze dezelfde doelstellingen (meer witte baby’s), mythen (het morele verval van de VS of het Westen), en beeldtaal (gelukkige heteroseksuele gezinnen).

Toch is het hier lastig een één-op-éénverbinding met radicaal-rechts aan te tonen.

‘Het zijn inderdaad twee afzonderlijke gemeenschappen, maar er zijn wel enkele vrouwen die in beide groepen thuishoren. Zoals Caitlin Ann Huber, als tradwife bekend als ‘Mrs. Midwest’.’

Mrs. Midwest verluchtigt haar politieke opvattingen en preekjes over de noodzaak tot onderwerping aan de man met bijvoorbeeld huidverzorgingstutorials, voor ruim 200 duizend volgers op YouTube.

Via Amazon krijgt Mrs. Midwest, ondanks haar denkbeelden, een percentage van de beautyproducten die via haar kanaal worden verkocht, naast haar T-shirts met de tekst ‘feminine family’. Die shirts worden gemaakt door Spring, een bedrijf dat eerder elders shirts met hakenkruisen verkocht en voor mede-influencer Lauren Southern shirts drukte met de tekst ‘It’s OK to be white’.

Wat wordt je volgende onderzoek?

‘Ik wil mannelijke influencers gaan volgen, rechts-radicale types als Andrew Tate die praten over voeding, fitness en financiën. Ik wil schrijven over de rol die zij spelen bij extreme misogynie.’

Denk je dat ze dit van de vrouwen hebben afgekeken?

‘Dat zou zomaar kunnen. Ze zijn opvallend vaak getrouwd met andere radicaal-rechtse influencers.’