Ook pesticidenreus Bayer vergroent, omdat het niet anders kan

Een uitvergrote foto van de Californische trips (Frankliniella occidentalis) prijkt op de glazen ruit naast de gesloten deur. Tientallen exemplaren van het insect, verdeeld over alle zes stadia van ontwikkeling, hangen ogenschijnlijk lusteloos aan de wanden van een eveneens gesloten grote glazen kast die in de kamer staat. Op de bodem liggen stukken kool, wortel, biet en sla, maar veel animo voor de groente is er bij de tripsen niet.

De Californische trips is een invasief plaaginsect in kassen, waar hij bloemknoppen binnendringt die daarna niet meer opengaan, reden waarom hij ook bekend staat als westelijke bloementrips. Het diertje is een van de 45 soorten insecten uit verschillende klimaatzones die bestrijdingsmiddelenproducent Bayer op zijn campus in het Duitse Monheim, bij Leverkusen, nauwkeurig onderzoekt. Miljoenen luizen, vliegen, muggen, wantsen en kevers dragen in het laboratorium van de Duitse fabrikant zelf de informatie aan voor hun bestrijding.

Hier in het lab in Monheim kijken de onderzoekers van Bayer hoe de insecten zich bewegen. Hoe ze landen op een blad, cellen van het weefsel aanprikken en leegzuigen, eitjes leggen, uitwerpselen achterlaten. En ook hoe ze zich laten aantrekken, of van de wijs brengen, door geurtjes die hun hormonen prikkelen.

Met die kennis kan de Duitse chemiereus middelen maken die voorkomen dat ‘ongedierte’ schade aanbrengt aan gewassen. Naast een waslijst aan synthetische middelen die niet van nature voorkomen, maakte Bayer altijd al wat biologische of ‘groene’ middelen. De noodzaak daarvoor neemt snel toe, omdat steeds meer chemische stoffen niet meer mogen worden gebruikt.

Kandidaten voor vervanging

Wat dat betreft geven de recente ontwikkelingen in Brussel een vertekend beeld. Onder druk van boerenprotesten trok voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie begin februari het plan in om het gebruik van bestrijdingsmiddelen in 2030 te halveren. Het Europees Parlement had dat voorstel najaar 2023 al verworpen, nadat de ‘pesticidenlobby’ van chemiebedrijven en boerenorganisaties achter de schermen duidelijk had gemaakt er niet blij mee te zijn.

Europa kan die halvering intussen toch wel halen, voorspelt Christy van Beek, duurzaamheidsmanager van Bayer Crop Science in Nederland. Steeds meer chemische stoffen die nu nog in de landbouw mogen worden gebruikt, vallen alsnog af na een nieuwe beoordeling door de Europese autoriteit voor voedselveiligheid Efsa en het Europese agentschap voor chemische stoffen Echa.

Een direct verbod geldt voor stoffen die kankerverwekkend zijn, of hormoon- of DNA-verstorend, of die de voortplanting aantasten. Stoffen die het ademen kunnen bemoeilijken, slecht afbreken, zich ophopen in het lichaam of giftig zijn moeten zo snel mogelijk worden vervangen. Dat is overigens nog niet gelukt met 77 zogeheten candidates for substitution (kandidaten voor vervanging) waarvoor dit wel is vastgesteld.

“De afgelopen vijf jaar zijn 124 chemische stoffen herbeoordeeld in Europa. Daarvan zijn er 102 niet meer toegelaten of alleen nog in gesloten teelten. Zo’n 80 procent van de stoffen gaat er dus vanaf door de scherpe regelgeving”, legt Van Beek uit. “Die reductie van gewasbeschermingsmiddelen gaat dus wel lukken. Maar wat betekent dat voor de gewassen? Een teler die minder tot zijn beschikking heeft, zal vaker dezelfde middelen gebruiken, is dat dan duurzaam?”

Groene middelen

Bayer weet allang wat het te doen staat: biologische middelen ontwikkelen waar boeren vertrouwen in krijgen. Nu komt ongeveer 10 procent van de omzet wereldwijd uit groene middelen. “Er komen wel steeds meer biologische stoffen bij, maar de werkzaamheid is over het algemeen minder en onvoorspelbaarder dan die van de pesticiden die we al kennen”, zegt Van Beek. “Er zijn ook maar vier groepen micro-organismen met dezelfde werkingsmechanismen, synthetische middelen blijven dus nodig.”

Dat wil zeggen: voor de doelstelling om meer voedsel te telen op minder land, met minder uitstoot van broeikasgassen en inspelend op de verandering van het klimaat, die gepaard gaat met vaker extreme droogtes of juist langdurige regen en nieuwe ziektes en plagen. Op boerderijen in verschillende landen probeert Bayer te laten zien hoe productieve landbouw wel degelijk duurzaam kan zijn – in Nederland staat zo’n Forward Farming-bedrijf in Abbenes – waarbij Bayer vertrouwt op wat altijd succesvol is gebleken: veredeling van plantenrassen en gewasbescherming.

Beter bodembeheer en gerichter spuiten maken de landbouw duurzamer, weet Van Beek, die in Wageningen is opgeleid als bodemkundige en tussen de vele chemici een beetje een vreemde eend is in de bijt van Bayer. “Maar het verdienmodel van de boer staat al onder druk.”

De technologie om met precisie te spuiten is er al, maar hij is duur, legt Van Beek uit. “Bovendien is die precisie eenzijdig, want alleen gericht op één plaag, onkruid of ziekte. Algemeen spuiten is goedkoper. En vervanging van het oude machinepark kost tijd, want je moet de investering terugverdienen. Er zijn dus nog veel vragen en het risico ligt bij de boer.” Daar komt de onzekerheid over langdurige beschikbaarheid van middelen nog bij.

Feromonen

Dan loont het de moeite om te onderzoeken of het mogelijk is om juist dat ene beestje te blokkeren dat schade aanricht in het veld of in de kas. Door te bestuderen hoe het zich gedraagt, wat het aantrekt of afstoot. “Het is een heel andere manier van zoeken”, zegt Heiko Rieck, hoofd van het Pest Control Institute in Monheim. “We willen het biologisch systeem begrijpen om een populatie te kunnen controleren.”

Lokstoffen – feromonen – helpen daarbij. Ze kunnen de indruk wekken dat een plant al ‘bezet’ is, waarna het aanvallend insect verder vliegt op zoek naar een plant die wel vrij is; in een kas kan dat niet alleen op korte termijn de teelt beschermen, maar ook op de langere, want een insect dat vermoeid raakt doordat het lang moet zoeken plant zich minder voort. Dat effect heeft een feromoonval ook: door mannetjes met de geur van vrouwtjes te lokken naar een plek waar die vrouwtjes helemaal niet zijn, beperk je de voortplanting.

Intussen brengt Bayer al ‘groene pesticiden’ op de markt, ook die door anderen zijn ontwikkeld. Start-ups zijn erg actief in de nieuwe markt van biologische bestrijdingsmiddelen. Twee onderzoekers laten in een van de tientallen kassen in Monheim zien dat die net zo goed kunnen werken als synthetische middelen. Een vliegje dat rondkruipt op een petrischaaltje is meteen dood als ze een druppel Flipper op het schaaltje spuiten. Flipper is een middel op basis van vetzuren uit pitten van koudgeperste olijven, ontwikkeld door een klein bedrijfje uit Italië. Het doodt wel de plaagsoort maar is onschadelijk voor zijn natuurlijke vijanden en bestuivende insecten.

Aardappelspecialist

Dat is gunstig bij teelten die juist veel te lijden hebben van één plaagsoort. Aardappelen bijvoorbeeld. Daar weet de Nederlandse fytopatholoog Albert Schirring alles van, hij is de aardappelspecialist van Bayer. In Monheim is hij al tientallen jaren ‘op zoek naar problemen’ om vervolgens te kijken naar de beste oplossing.

Bij aardappelen is veredeling, dus het inkruisen van voor ziektes resistente genen, nog de meest effectieve vorm van bescherming. “Aardappels goed beschermen tegen de schimmelziekte Phytophthora ofwel aardappelziekte lukt nog niet biologisch, en synthetisch mag steeds vaker niet, dus is veredeling de enige oplossing. Maar dat gaat niet snel en dat is onzeker voor telers. Duitse telers telen al bijna geen vollegronds groente meer.”

Biologische stoffen die wel werken, zouden dus een uitkomst zijn, niet alleen tegen insecten, schimmels of onkruid maar ook als extra krachtbron of om de plantengroei te stimuleren. Maar lang niet alles wat biologisch is, is ook veilig, zegt Schirring. “Koper is een spoorelement en mag in een aantal Europese landen worden gebruikt tegen Phytophthora. Maar het is een zwaar metaal en hoog toxisch, giftig dus. Dat willen we in Nederland niet, maar wat dan wel?”

Onderzoeken betekent uitproberen. Bayer is een wereldwijd bedrijf en kan daardoor optimaal gebruikmaken van de groeiseizoenen. “We leren veel dankzij een dubbele productie, op het noordelijk en het zuidelijk halfrond”, legt Schirring uit. “Biologische middelen zijn moeilijker te produceren dan synthetische, toch zit er nu al 40 tot 70 procent biologisch in de spuitschema’s voor de reguliere teelt. Dat volume neemt toe, ook omdat een biologisch middel minder effect heeft op insecten dan een synthetisch middel. Dan moet de teler dus vaker het veld in en denkt de omgeving: is ie nou alweer aan het spuiten?”

Koel en donker bewaren

Feromonen werken verstorend, ziet ook Schirring, net als niet-schadelijke schimmels die eitjes van wormen opeten, nematoden (aaltjes) die voorkomen dat engerlingen wortels aanvreten, zuren uit olijvenpulp waar witte vliegen niet tegen kunnen, of chilipepers die vogels afschrikken.

Enthousiast is de aardappelspecialist over het middel Serenade, dat schadelijke bodemschimmels bestrijdt en aardappelen ‘stressbestendig’ maakt zodat ze beter tegen droogte en warmte kunnen. Het middel is gebaseerd op een bacteriestam waar Bayer al meer dan tien jaar onderzoek naar doet.

Bekend is al dat schimmels en andere micro-organismen – het microbioom – plantenwortels helpen bij het opnemen van voedingsstoffen uit de bodem en kunnen beschermen tegen ziektes, maar hoe dat precies werkt is nog grotendeels onduidelijk. “De Universiteit Utrecht doet momenteel onderzoek naar het microbioom van aardappelen”, weet Schirring.

Een van de effecten van Serenade is dat het gehalte glycoalkaloïden in aardappelen er laag door blijft. Glycoalkaloïden zijn giftige stoffen die ook ontstaan als een aardappel door blootstelling aan licht groen kleurt. “Daarom moet je ze altijd koel en donker bewaren”, legt Schirring uit. “Momenteel wordt Serenade zowel in Nederland als in Duitsland getest voor toepassing in de bodem bij het planten van de aardappelen. We denken dat dit middel de helft van de chemische schimmelbestrijders zou kunnen vervangen.”

Lees ook:

Een korte maisplant kan beter tegen storm, en chemieconcern Bayer wil er miljarden mee gaan verdienen

De Duitse leverancier van zaden en chemicaliën Bayer brengt een korte maisplant op de markt. Die waait minder snel stuk bij extreem weer.