Wetenschappers hebben een nieuwe techniek ontwikkeld waarmee je de gezondheid van een bijenkolonie kan meten: je hoeft alleen maar te kloppen.
Sommige imkers gebruikten de techniek al langer, maar nu is het toch echt officieel: door eenmalig op de bijenkorf te kloppen kan je horen hoe het met de bijenkolonie gaat. Een gezonde (en levende) bijenkolonie zal hierop reageren door kortstondig met de vleugels te trillen, wat een zoemend geluid veroorzaakt. Onderzoeker Martin Bencsik heeft meegewerkt aan het onderzoek. Hij legt uit: “Sommige imkers kloppen op hun bijenkorven met hun hand tijdens de wintermaanden. Door vervolgens te luisteren naar een zoemend geluid kunnen ze bepalen of hun bijen nog gezond zijn. In de winter lijkt een bijenkolonie wat dat betreft op een beer tijdens zijn winterslaap; het is erg lastig om te bepalen of het dier nog leeft of niet. Een klein signaal kan dan helpen om te bepalen of het nog goed gaat met de bijen.” Het onderzoek is gepubliceerd in het blad Scientific Reports.
Zoemende bijen
Voor het onderzoek kreeg elke bijenkorf z’n eigen technologische uitrusting. Ten eerste zat er in het hart van de bijenkorf een acceleratiemeter. Deze meter werd erg gevoelig afgesteld, waardoor het mogelijk werd om ook de subtielere trillingen van de bijenkolonie op te vangen. Aan de buitenkant van de bijenkorf zat een elektromagnetische triller bevestigd; deze triller was verantwoordelijk voor het simuleren van het ‘kloppen’ op de bijenkorf. De acceleratiemeter en de triller werden aangestuurd door een geluidskaart die zich buiten de bijenkorf bevond. Door uiteindelijk deze geluidskaart te verbinden met een computer werd het mogelijk om duizenden uren aan data te verzamelen voor een analyse.
Uit deze analyse blijkt dat de reactie van de bijen op het trilsignaal afhankelijk is van welk seizoen het is. Bencsik licht toe: “In de wintermaanden moeten bijen heel veel uitrusten. In de zomermaanden zijn ze juist weer heel erg actief.” Volgens het onderzoek reageren bezige bijen in de zomermaanden nauwelijks op het trilsignaal, omdat ze dan juist erg druk zijn met het verzamelen van nectar en het produceren van honing. In de wintermaanden is dit juist andersom; dan reageren de bijen erg sterk op het trilsignaal, omdat de bijen dan zoveel mogelijk binnen moeten blijven vanwege de kou. Er is hierbij sprake van één uitzondering: het kan voorkomen dat een bijenkolonie veel lawaai maakt tijdens de zomermaanden. Volgens de wetenschappers is dit een teken dat het niet goed gaat met de bijen. Niet alleen dat; het is dan zelfs zeer waarschijnlijk dat de bijenkolonie langzaam uiteen aan het vallen is. Volgens het onderzoek verzamelen bijen tijdens dit proces nauwelijks nog nectar, en zijn ze in plaats daarvan geneigd om passief in de bijenkorf te blijven.
Reflexboog
De resultaten van het onderzoek zijn significant, omdat imkers nu op een vriendelijkere manier voor hun bijen kunnen zorgen. Voorheen was het namelijk zo dat imkers de bijenkorven ’s winters open moesten maken om te controleren of de bijen nog leefden. Het grote gevaar hiervan is dat het openmaken van een bijenkorf tijdens de wintermaanden erg schadelijk kan zijn voor de kolonie. Dankzij deze (nieuwe) techniek is het dus mogelijk om de staat van een bijenkolonie te controleren op een vriendelijkere manier. Echter heeft het onderzoek ook geleid tot een andere onthulling: de zoemende reactie van de bijen lijkt, volgens de wetenschapper, sterk op een reflexboog op grote schaal. Bij een reflexboog is er sprake van een uitwendige prikkel waardoor er onvrijwillige reacties opgeroepen kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan het oppakken van een kat bij het nekvel, waardoor de spieren van de kat zich als het ware ‘verlammen’ en de kat zelf zich poeslief gaat gedragen. Deze reflexbogen worden vooralsnog vooral gevonden bij gewervelden. De zoemende reactie van de bijenkolonies is dan ook heel bijzonder, omdat dit het eerste geval is waarbij ongewervelde dieren eenzelfde reactie lijken te vertonen.
Volgens Bencsik is dit dan ook goed nieuws: “Dankzij ons onderzoek, waarbij we deze reactie hebben blootgelegd, kunnen imkers hun bijen beter in de gaten houden. Uit onze metingen konden we duidelijk zien hoe actief de bijen waren. Dit is belangrijk, omdat dit imkers meer kan vertellen over hoe gezond hun bijen zijn. We denken zelfs dat het mogelijk zou moeten zijn om te zien of een kolonie langzaam groeit of krimpt, afhankelijk van hoe sterk het zoemende signaal uiteindelijk wordt. In de toekomst hopen we een apparaat te ontwikkelen waarmee imkers direct kunnen zien hoe het gesteld is met hun bijen. Op deze manier kunnen ze hun bijenkorven beter managen.”
