Wetenschappers onthullen mysteries van bewegende sterduinen in de woestijn

Het is wetenschappers voor het eerst gelukt om te achterhalen hoe oud zogenoemde sterduinen zijn en hoe ze zich hebben gevormd. Daarnaast blijkt een van de grootste sterduinen ter wereld zich langzaam voort te bewegen door de woestijn.

Sterduinen, ook wel piramideduinen genoemd, zijn op meerdere plekken op aarde te vinden. Het zijn indrukwekkende en mysterieuze kolossen, die in verte opdoemen uit het woestijnzand, afstekend tegen helderblauwe luchten in onherbergzame gebieden. Ze worden door wetenschappers gezien als een van de natuurlijke wonderen van de wereld.

Het natuurfenomeen ontstaat doordat de wind het zand vanuit verschillende richtingen omhoog duwt. Van bovenaf is duidelijk te zien dat de 'armen' van de duin zich in meerdere richtingen verspreiden en zo de vorm van een ster aannemen.

De duinen zijn niet alleen op aarde te vinden. Ook op Mars en op Titan, de grootste maan van Saturnus, hebben wetenschappers de zandreuzen ontdekt.

Het hoogste heilige punt

Op aarde is een van de grootste en bekendste sterduinen te vinden in de woestijn in het zuidoosten van Marokko. Met een hoogte van 100 meter en een breedte van 700 meter is de Lala Lallia al van grote afstand te zien. Niet gek dus dat de naam voor de Amazigh (de oorspronkelijke berberbevolking van Marokko) 'het hoogste heilige punt' betekent.

Britse wetenschappers trokken naar Marokko om onderzoek te doen naar de duin en kwamen tot een aantal opmerkelijke conclusies. Zo blijkt dat de duin zich zo'n 13.000 jaar geleden begon te vormen en dat de toplaag zo'n duizend jaar oud is. "Dat gedeelte is verrassend jong", zegt hoogleraar Geoff Duller van de universiteit van Aberystwyth in Wales, die samen met wetenschappers uit Londen onderzoek deed, tegen The Guardian.

Om de leeftijd van de duin te bepalen, zijn zandkorrels in een laboratorium met lichttechnieken onderzocht. Met deze methode kon worden bepaald wanneer een zandkorrel voor het laatst daglicht zag.

Een zandkorrel slaat energie op in de vorm van radioactiviteit die in de natuur voorkomt, legt Duller uit. In het lab is licht van de korrel waarneembaar. "En hoe helderder het licht, hoe langer de korrel begraven heeft gelegen", zegt de wetenschapper.

De opbouw van de voet van de duin duurde zo'n 9000 jaar. "Toen stabiliseerde het oppervlak zich pas", zegt Duller. Hij vermoedt dat het klimaat na het ontstaan van de duin een stuk natter was dan nu. "We zien sporen van oude plantwortels die erop wijzen dat de duin door vegetatie werd gestabiliseerd. Het lijkt erop dat dit zo'n 8000 jaar gelijk is gebleven", aldus Duller.

Duin beweegt zich voort

Daarna begon het klimaat steeds droger te worden en ontstond langzaam maar zeker de stervormige duin. Doordat de wind vanuit het zuidwesten en vanuit het noordoosten waait, kon het zand steeds hoger komen.

Door een constante wind uit het oosten, beweegt de duin zich langzaam voort in de woestijn. Ongeveer 50 centimeter per jaar. "Dat is belangrijke informatie voor wanneer je nadenkt over de aanleg van wegen of pijpleidingen", zegt Duller. "Deze dingen bewegen zich daadwerkelijk voort."

De Lala Lallia is overigens niet de hoogste sterduin ter wereld. In de Amerikaanse staat Colorado staat de Star Dune. Deze woestijnreus meet van de voet tot aan het bovenste korreltje 225 meter.