Een huis met een aanleunwoning voor de mus en de vleermuis

De Nijmeegse stadsecoloog Joep van Belkom en zijn Rotterdamse collega Niels de Zwarte turen omhoog naast het uit hout opgebouwde nieuwbouwproject Hortus Ludi in Nijmegen. “Bovenin zijn achter de gevel nestkasten ingebouwd”, verklaart Van Belkom. Het uit hout opgebouwde complex met daarin elf woningen is energieneutraal, klimaatadaptief en natuurinclusief.

Dat laatste betekent onder meer dat in het gebouw nestkasten voor vogels en vleermuizen zijn ingebouwd, dat er planten groeien op het dak en dat de gemeenschappelijke tuin vol staat met planten en heggen die insecten, vogels en zoogdieren voedsel en beschutting bieden.

“Dit is nu een vrij unieke plek, maar we willen dat vanaf nu overal in de stad natuurinclusief gebouwd gaat worden”, zegt Van Belkom. “Elk nieuw gebouw heeft in elk geval ruimtes voor gebouw bewonende vogels en vleermuizen. In moderne gebouwen is steeds minder plek voor deze dieren, dus moeten we ze bewust inbouwen.” De Zwarte wijst naar de lange rij grote ornamenten net onder het dak. “Kijk, daar vliegt er een koolmees in”, zegt hij.

Het meesje verdwijnt in het gat in het midden van een van de ornamenten. “Achter elk paneel zit een nestkast. Ze zien er van buiten allemaal hetzelfde uit, maar wat erachter zit verschilt: er zijn kasten voor mezen, huismussen, gierzwaluwen en voor vleermuizen.”

Geen lelijk ding aan de muur

De Zwarte, hoofd van Bureau Stadsnatuur Rotterdam, adviseerde bij het tot stand komen van dit project. Het is ook een van de voorbeelden die hij laat zien in zijn nieuwe boek Stadsnatuur bouwen, waarin hij samen met twee architecten probeert ontwerpers te inspireren natuur een plek te geven in, op en rond gebouwen in de stad.

“Hier kun je zien dat nestkasten geen lelijke dingen aan de muur hoeven te zijn, maar dat je ze heel fraai kunt inbouwen in een nieuwbouwpand. Hier zijn de ornamenten gemaakt in dezelfde stijl als die van het oude klooster op dit terrein.”

‘Van het kastje naar de muur’ noemt De Zwarte de trend: niet een losse nestkast aan de muur hangen, maar een vaste nestgelegenheid inbouwen in de muur zelf. Het gebeurt steeds vaker in nieuwbouw en wordt waarschijnlijk later dit jaar via het Besluit bouwwerken leefomgeving, kortweg Bouwbesluit genoemd, een verplichting in alle nieuwbouwprojecten in Nederland.

Nestkast met gebakken eieren

Wetgeving die de ecologen toejuichen, maar ze willen voorkomen dat het een afvinklijstje voor projectontwikkelaars wordt en de natuur er weinig mee opschiet. “Je ziet nu nog te vaak dat ontwikkelaars het verplichte aantal nestkasten allemaal dicht bij elkaar in een muur stoppen, waardoor er weinig variatie is en er maar een beperkt deel daadwerkelijk gebruikt wordt”, zegt Van Belkom.

De Zwarte vult aan: “Ik sprak eens een bouwer die in een metalen dakgoot diverse nestkasten had bedacht, ook van metaal. Maar dat wordt in de zomer zo heet dat het gebakken eieren oplevert. Leuk bedacht, maar in de praktijk niet bruikbaar voor vogels.”

In zijn boek probeert De Zwarte dan ook – naast het laten zien van inspirerende voorbeelden – architecten een klein lesje ecologie mee te geven.

Datzelfde doet Van Belkom met de ‘toolbox natuurinclusief bouwen’ die hij vanuit de gemeente Nijmegen ontwikkelde voor initiatiefnemers in de bouw. “We willen juist dat ontwikkelaars het ook als kans zien om iets waardevols toe te voegen aan een gebouw of een wijk”, zegt hij. “En we willen ze graag helpen zich te richten op natuur die bij deze omgeving past. Uiteindelijk geeft dat ook identiteit aan een stad. Je zou aan de dieren die er leven moeten kunnen zien of je in Nijmegen, Rotterdam of Groningen bent.”

Daktuin met struiken en bomen

In respectievelijk het boek en de toolbox geven De Zwarte en Van Belkom een voorzet van doelsoorten waarvoor het zinvol is om voorzieningen te treffen. Die voorzieningen kunnen naast nest- en schuilgelegenheden bestaan uit groene daken, groene gevels en allerlei soorten begroeiing en poelen rondom de bebouwing.

Het gebouw in Nijmegen waar we rondlopen heeft ook een groen dak. De bijzonderheid is dat het een schuin dak betreft. “Groene daken zijn in veel meer situaties mogelijk dan vaak wordt gezegd. En ook echte daktuinen met struiken of zelfs bomen zijn op veel plekken mogelijk. Vaak wordt gezegd dat de draagkracht onvoldoende is, maar dan kijken ze naar het gemiddelde van het hele dak. Boven de draagconstructies kun je prima een dikke laag grond hebben waar struiken in kunnen wortelen”, aldus De Zwarte.

Wat de twee ecologen betreft wordt ook het groen dak standaard. “Je krijgt dan stepping stones voor dieren en planten. Ik zie ook wel daadwerkelijke verbindingen voor me tussen die daken. Misschien bruggen waar de mens overheen kan, maar het kan ook een eekhoornbrug zijn. Er kan een heel nieuw groen landschap ontstaan”, zegt Van Belkom.

Snoeien met een abseiler

Over groene woontorens met bomen op tientallen tot honderden meters hoogte, die vaak als summum van natuurinclusief bouwen worden gepresenteerd, zijn ze echter sceptisch. “Het is vooral heel duur”, zegt De Zwarte. “Als je een abseiler nodig hebt om die bomen te snoeien, kun je je afvragen of dat nou wel de handigste manier van natuurinclusief bouwen is.

“En als er ook nog drinkwater nodig is om ze in droge tijden levend te houden. Maar dat laatste kun je wel voorkomen door te kiezen voor soorten uit de bergen die beter overleven onder die omstandigheden. De gierzwaluw en de slechtvalk zijn van oorsprong ook bergsoorten die een leefgebied hebben gevonden in het kunstmatige berglandschap van een stad.”

De Nijmeegse toolbox wordt nu vooral ingezet voor projectontwikkelaars, maar ook particulieren krijgen ermee te maken. “Als er een contactmoment is bij de gemeente, bijvoorbeeld voor aanvraag van een vergunning, is dat aanleiding om erover te beginnen”, zegt Van Belkom. “Soms alleen om ze te stimuleren ook iets voor de natuur te doen. Maar bij ingrijpende renovaties of bijvoorbeeld gevel- en dakisolatie zullen we het per 2026 ook verplicht gaan stellen dat er bepaalde voorzieningen voor vogels of vleermuizen worden ingebouwd.”

Klagen over kauwen

Of particulieren hier ook begrip voor zullen hebben, durft Van Belkom niet te zeggen. “Nijmegen staat op zich bekend als een sociale en groene stad, dus ik verwacht dat veel mensen zelf ook iets voor natuur willen doen. Maar je hebt natuurlijk ook mensen die natuur vooral lastig vinden. Die zien schade door steenmarters of klagen over het lawaai van kauwen of zelfs van mussen op het dak. En dan moeten ze ook nog die mussen broedgelegenheid gaan bieden. Daar zal niet iedereen blij mee zijn.”

Door onder andere educatieprojecten probeert hij de inwoners enthousiast te krijgen over natuur in de stad. Uiteindelijk hoopt hij dat natuurinclusief bouwen niet als last, maar als kans wordt gezien. “Ik zou tegen zowel particulieren als projectontwikkelaars willen zeggen: beperk je niet tot wat er verplicht is”, zegt Van Bekom. “Kijk waar je een wijk kunt verrijken met groen, met mogelijkheden om water te bergen en met beplanting die in de zomer helpt tegen hittestress.”

De Zwarte vult aan: “Het gaat uiteindelijk om het creëren van een leefbare stad. Dat wil toch iedereen?”

Lees ook:

De eis bij nieuwbouw moet zijn: natuur in, rondom en in de buurt van de woning

Elk nieuwbouwproject moet verplicht rekening houden met dieren, groen en klimaat, vinden de opstellers van het Manifest Bouwen voor Natuur.

Zo maak je je huis aantrekkelijk voor vogels, vlinders en bijen

Houd rekening met de natuur in, rondom en in de buurt van het huis, dat is de boodschap van het manifest Bouwen voor de natuur. Kan dat ook in een bestaand huis? En hoe maak je dat zelf natuurinclusief?

Steden verstenen, ook nieuwbouwwijken zijn te weinig groen

Gemeenten maken te weinig ruimte voor groen. Meer dan de helft van de buurten is versteend. Dat geldt ook voor veel nieuwbouwwijken, meldt Natuur & Milieu.